برنامه مدیریت بحران بیمارستان واکنشی برای تقویت قوای ایمنی و کاهش آسیب‌های حوادث

  در بیست سال گذشته، حوادث غیرمترقبه باعث مرگ بیش از 10 میلیون انسان شده است. درهمین مدت نزدیک به یک میلیارد نفر از مردم جهان بطور مستقیم یا غیرمستقیم درگیر حوادث غیرمترقبه شده‌اند.

       کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده است. آنگونه که آمارها نشان می‌دهند، ایران دهمین کشور بلاخیز دنیا و چهارمین کشور از این نظر در قاره آسیاست. در مناطق مختلف کشور، انواع حوادث غیرمترقبه طبیعی، همچون سیل، زلزله، رانش زمین، کم‌آبی منجر به قحطی و سقوط بهمن و نیز حوادث غیرمترقبه غیرطبیعی، همچون حوادث ترافیکی، سقوط هواپیما و ... همواره درحال وقوع است.

       کشور ما از حوادث غیرمترقبه ساخته دست انسان نیز مصون نبوده است. جنگ تحمیلی بین ایران و عراق باعث شهادت صدها هزار نفر از جوانان کشور ما شد. هم‌اکنون تهدیدهای کلامی و گاه عملیاتی هرچند کوچک در بعضی کشورها نیز می‌تواند عاملی برای آمادگی بیشتر کشور ما برای حوادث غیرمترقبه باشد.

       زلزله مهم‌ترین و خطرناک‌ترین حادثه‌ای است که کشور ما را تهدید می‌کند. بیش از 90 درصد از مساحت کشور در معرض خطر متوسط به بالا از نظر امکان وقوع زلزله قرار دارد و حدودا هر 10 سال یکبار زلزله‌های بزرگی در مناطق مختلف کشور به وقوع می‌پیوندد. وقوع زلزله‌های متعدد نظیر زلزله در طبس، رودبار و منجیل، بم، زرند، لرستان و اخیرا آذربایجان، تائیدی بر این موضوع است. قرارگرفتن تهران، به عنوان پایتخت ایران، با جمعیت بیش از 10 میلیون نفر در روز، در منطقه‌ای با خطر بسیار زیاد از نظر امکان وقوع زلزله، خود هشداری بزرگ است.

تمامی عوامل فوق در کنار افزایش جمعیت شهرنشین، نبود قوانین بازدارنده دارای ضمانت اجرایی، رشد صنایع مختلف، تغییرات شدید جوی و شیوع میکروب‌های جدید و اپیدمی‌های گسترده بیانگر اهمیت امر مدیریت بحران در کشور است. مراکز درمانی بویژه بیمارستان‌ها، به عنوان اصلی‌ترین سازمان‌های درگیر درهنگام وقوع حوادث غیرمترقبه، نیازمند وجود برنامه مدون مقابله با حوادث هستند. نتایج یک تحقیق درمورد ظرفیت پذیرش همزمان مصدومین درحالت عادی در بیمارستان‌های شهر تهران، نشان داد این ظرفیت در تمامی این بیمارستان‌ها کمتر از ۱۰۰۰ نفر برآورد می‌شود. درحالیکه تخمین زده می‌‌شود وقوع زمین لرزه شدید درتهران، صدها هزارمجروح برجای خواهد گذاشت.

اهداف برنامه مقابله با بلایا
        بهترین راه مقابله با بحران، پیشگیری است. با این وجود، گاهی وقوع بحران خارج از کنترل ما است. در چنین شرایطی میزان آمادگی ما از قبل، در برخورد مناسب با شرایط غیرمترقبه، به کارگیری صحیح نیروی انسانی و امکانات و کاهش عواقب ناشی از آن نقش بسزایی دارد.

برنامه مقابله باحوادث غیرمترقبه به دو بخش «پیش از وقوع حادثه» و «پس از وقوع حادثه» تقسیم می‌شود. پیش از وقوع حادثه شناسایی کلیه خطرات احتمالی، پیشگیری، آماده‌سازی و ایجاد امنیت در مراکز درمانی و پرسنل شاغل در آن، تدوین برنامه کامل مقابله با حوادث غیرمترقبه، آشناسازی پرسنل با قسمت‌های مختلف برنامه و شرح وظایف آنان در برنامه، ایجاد ارتباطات بیرونی با کلیه سازمان‌های پاسخ‌دهنده به حادثه و سازمان‌های کمکی مهم‌ترین اهداف برنامه را تشکیل می‌دهند.

       برنامه مقابله باحوادث غیرمترقبه، پس از وقوع حادثه اهداف مهمی همچون تشکیل سریع سیستم فرماندهی حادثه، برقراری ارتباط با ستاد بحران و سایر سازمان‌های پاسخ دهنده به حادثه، اجرای دقیق شرح وظایف کلیه واحدها، ارائه خدمات مناسب به بیماران قبلی و مصدومین تازه‌وارد و در نهایت، ارزیابی مجدد برنامه و بازنگری آن را دنبال می‌کند.

حوادث و وقایعی که ممکن است رخ دهند
حوادثی که مراکز درمانی را تهدید می‌کنند، به چند دسته بشرح ذیل تقسیم‌بندی می‌شوند:
        حوادث داخلی یا Interna- Disaster: حوادثی هستند که محدود به محوطه بیمارستان بوده و اغلب با مسائل جاری و روزمره بیمارستان در ارتباط هستند، مانند آتش‌سوزی، انفجار ، پخش و انتشار مواد خطرناک.

        حوادث خارجی کوچک یا Minor Externa- Disaster: وقایعی هستند که در خارج از محوطه بیمارستان رخ می‌دهند و آنقدر وسیع نیستند که باعث درگیری خود بیمارستان یا پرسنل شوند یا محل حادثه فاصله بسیار زیادی با بیمارستان دارد. اینگونه حوادث معمولا تعداد کمی قربانی به جای می‌گذارند.

        حوادث خارجی بزرگ یا Major Externa- Disaster: وقایعی هستند که کل جامعه را در بر می‌گیرند و ممکن است باعث درگیری بیمارستان یا پرسنل آن شوند و حتی با آسیب فیزیکی بیمارستان همراه باشند. اینگونه حوادث تعداد زیادی قربانی به جای می‌گذارند و ممکن است سبب آسیب به پرسنل بیمارستان نیز بشوند.

برنامه‌ریزی
       برنامه‌ریزی در بحران عبارت است از فرآیند شناسایی مخاطرات، برآورد آسیب‌پذیری، شناخت توانمندی، سیاستگذاری و تعیین مسئولیت‌ها و روابط بین بخش‌های مختلف یک سیستم در قبال سوانح که محصول آن برنامه مدیریت بحران است. طبیعت اجتناب‌ناپذیر سوانح، تاثیر وسیع آنها بر جوامع و ناکارآمدی ساختارهای عادی، ضرورت آمادگی در برابر سوانح و برخورداری از یک برنامه مدون را جهت ساماندهی فعالیت‌های مرتبط با پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی روشن‌تر می‌کند. برنامه‌ریزی می‌تواند اختصاصا یکی از مراحل مدیریت بحران (برای مثال مرحله مقابله یا بازسازی) را مدنظر قرار دهد و به شرح و بسط شیوه مدیریت بهینه آن مرحله بپردازد (که به آن برنامه مقابله یا برنامه بازسازی اطلاق می‌شود)، ولی رویکرد فراگیر به مدیریت بحران می‌طلبد که یک برنامه جامع هر چهار مرحله پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی را پوشش دهد.

 برنامه باید امکان مدیریت سوانح را با وسعت و شدت‌های متفاوت فراهم کند. به عبارت دیگر، ساختار مدیریتی و شرح وظایف باید به گونه‌ای تعریف شوند که مدیریت سوانح را در سطح کوچک و نیز سوانح بزرگ را با عوارض متعدد فراهم کند. برنامه باید امکان مدیریت سوانح ناشی از مخاطرات متفاوت را فراهم کند، یعنی دید Al- Hazard Approach وجود داشته باشد. بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با سوانح عمومی بوده و اختصاص به نوع مخاطرات نداشته و طبیعی یا بشرساخته بودن یا نوع مخاطره بر آنها تاثیر قابل‌توجهی ندارد. همچنین برنامه‌ریزی باید واقع‌بینانه بوده و بر مفروضات منطقی استوار باشد، و نیز بهتر است به افراد، بخش‌ها و سازمان‌های دخیل در برنامه مسئولیت‌هایی سپرده شود که در شرایط عادی و بطور روزمره در حال انجام آنها هستند تا در هنگام بحران نیازی به اقدام در مورد کارهایی که از پیش آمادگی انجام آنها وجود ندارد، نباشد. لازم به یادآوری است که همیشه داشتن برنامه مدیریت بحران از نداشتن آن بهتر است.