امیدهایی برای غلبه بر سرطان

به گزارش شفا آنلاین،آیا ما خواهیم توانست پیروز میدان نبرد با سرطان باشیم؟ در شماره گذشته تا حدی به این سوال پرداخته شد. در ادامه، از منظری دیگر به آن می‌پردازیم.

تشابه تکامل سلول‌های تومور بدخیم با شاخه‌های درخت
       اگر جهش‌های گوناگون ژنتیکی را به شاخه‌های یک درخت تشبیه کنیم، جهش‌های پایه به تنه درخت تشبیه می‌شوند. پس اگر در درمان یکی از جهش‌های پایه را هدف قرار دهیم، مثل این است که تنه درخت را بریده باشیم: کلیه سلول‌ها نابود خواهند شد. این نگرش اساس بسیاری از درمان‌های فعلی است. برای مثال درمان با داروی EGFR در سرطان ریه و بازدارنده BRAF که نوعی پروتئین است که به ژن معیوبی که مولد نوعی ملانوما است، حمله می‌کند.

       مشکل اینجاست که در عمل، این نوع درمان آنطور که انتظار می‌رود، پیش نمی‌رود و با گذشت زمان مقاومت ایجاد می‌شود. اگر درون تومور تنها یک سلول مقاوم وجود داشته باشد درمان را کم‌اثر می‌کند. به بیان دیگر، در روند تکامل، برخی از جهش‌ها به قدری از جهش پایه فاصله گرفته‌اند که با هدف قرار دادن آن آسیبی به این گروه اخیر وارد نمی‌شود. حال اگر درمان طوری تنظیم شود که همزمان چند جهش پایه را هدف قرار دهد، چه اتفاقی روی می‌دهد؟ مسلما تعداد کمتری سلول در شاخه‌ها وجود خواهد داشت که به درمان مقاومت نشان دهد. دانشمندان انگلیسی روی این موضوع کار کرده‌اند و به عدد 3 رسیده‌اند. به این معنی که هدف قرار دادن 3 جهش پایه در زمان واحد، سبب از بین رفتن تمامی سلول‌های جهش یافته می‌شود: قطع کامل تنه درخت.

       مشکل این‌جاست که این کار کم‌هزینه نیست باید فرد مبتلا بررسی دقیق شود تا 3 جهش اصلی وی شناسایی و بتوان معجون ترکیبی درمان مناسب را تجویز کرد.

واداشتن تومور به جنگ علیه خود
       آلبرتو بارتلی، محقق سرطان کولورکتال در دانشگاه تورین ایتالیا، یکی از دانشمندانی است که از تئوری تکامل در کشف درمان‌های احتمالی و مقابله با ظهور مقاومت الهام گرفته است. او می‌گوید مقاوم شدن تومورها به درمان سبب سرخوردگی وی شده ولی وی از آن برای ابداع روشی جدید بهره گرفته است. او کارش را با سلول‌های سرکش سرطانی که «کلون» می‌نامید، آغاز کرد. وی بیمار تحت درمان را با نوعی دارو زیر نظر گرفت و توجه خود را روی ظهور کلون‌ها متمرکز کرد.

 با پیدایش کلون و پیشی‌گرفتن آن از بقیه سلول‌ها، وی متوجه شد که شروع مقاومت به درمان با ازدیاد این سلول‌های سرکش همزمان است. در این مرحله او دارو را قطع کرد و به این ترتیب فشار انتخاب طبیعی که به کلون فرصت رشد و تکثیر داده بود، از روی تومور برداشته شد. با از بین رفتن این فشار دیگر سلول‌ها فرصت رشد و تغذیه یافتند و به جنگ سلول‌ سلطه‌جو رفتند.

به این ترتیب سرطان به گونه‌ای موثر به مبارزه با خود می‌پردازد. با زمین‌گیر شدن کلون‌ها تجویز دارو از سر گرفته می‌شود و کلون‌های تازه هنوز به دارو مقاوم نشده‌اند. بارتلی: این وضعیت را «نبرد کلون‌ها» می‌نامد. او می‌گوید، «ما کلون‌ها را در مقابل هم قرار می‌دهیم. پس از مشخص شدن پیروز میدان دارو را قطع می‌کنیم. برنده‌ها توان مقاومت را در مقابل این وضعیت ندارند و شروع به محو شدن می‌کنند.» هنوزاز تاثیر این روش اطمینان نداریم. تیم باردلی تابستان 2016 این روش را به‌صورت بالینی آزمایش خواهد کرد.

اهمیت درک کامل عوامل انگیزش سرطان
       در سال 2013، یکی از مهم‌ترین گام‌های علم ژنتیک برداشته شد. نقشه ژنوم بیماران سرطانی به‌شکل امضای خاص مشخص شد. با مشخص شدن امضای 30 سرطان رایج، تغییراتی شیمیایی که در DNA رخ می‌دهد و منجر به سرطان‌هایی مانند ریه، تخمدان و پوست می‌شود، معرفی می‌شود. اندرو بیانکین، جراح و محقق دانشگاه گلاسکو، می‌گوید که آسیب‌دیدگی DNA در این موارد مشهود است. «در ملانوما امضای اشعه فرابنفش را می‌بینیم و در سرطان ریه امضای مصرف سیگار به‌چشم می‌خورد. در این سرطان‌ها ناتوانی موروثی ترمیم DNA بارزاست.» در کنار این امضاهای شناخته شده، دانشمندان به مواردی برخورد کردند که علت ایجاد سرطان نامشخص بود. به گفته بیانکین، اکنون تلاش اصلی برای تعیین علت بروز این موارد انجام می‌شود.

        در عین حال آنکه بسیاری از دانشمندان تلاش خود را ‌روی پیدا کردن دلایل بروز سرطان و درمان آن متمرکز کرده‌اند و عده‌ای دیگر در صدد مشخص کردن روش‌های پیشگیری هستند. دلیل این رویکرد تاثیر اثبات شده برخی از عوامل روی جهش ژنتیکی است، مثل استعمال دخانیات و آفتاب سوختگی.

        آمار مرگ و میر ناشی از سرطان در ایالات متحده طی دو دهه اخیر 25 درصد کاهش داشته و نیمی از این کاهش، مدیون فعالیت‌های پیشگیرانه از سرطان است. از بسیاری از موارد کشنده سرطان جلوگیری شده است. یک سوم مرگ و میر ناشی از مصرف سیگار بود و با محدود ساختن مصرف دخانیات، توتون به عنوان یکی از عوامل سرطان‌زا از لیست عوامل فوت در انگلستان خارج شد. اگرچه آمار فوت بر اثر سرطان کاهش داشته، آمار ابتلا با شیب تند افزایش نشان می‌دهد. تا حدودی می‌توانیم این رخداد را حاصل روش‌های برتر تشخیصی بدانیم، مثلا سرطان پروستات به خوبی تشخیص داده می‌شود. اما مهم‌ترین عامل افزایش طول عمر انسان است.

اگر عمر ما طولانی شود، مبتلا به سرطان می‌شویم. افزایش طول عمر به بیش از 70 سال ابتلای به سرطان را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. «این رویدادی بسیار منطقی است چون که تکامل، DNA ما را برای عمر طولانی آماده نکرده است.» دانشمندان از این فراتر می‌روند و می‌گویند که پس از 40 سالگی جهش‌هایی در ژن‌های ما رخ می‌دهد که در مقطعی از زمان منجر به بروز سرطان می‌شود. با وجود هشدارآمیز بودن این یافته‌ها، خوشبختانه دستگاه ایمنی ما این جهش‌ها را شناسایی کرده و پیش از تکثیر و تولید تومور بدخیم آن را در نطفه از بین می‌برد.

       با وجود آنکه موج سرطان نتیجه اجتناب‌ناپذیر پیشرفت و تکامل ما است، دسترسی به درمان‌های موثرتر هم در جریان است. با نگاهی به پشت سر، نبرد رو در روی تکامل با تکامل را مشاهده می‌کنیم. «میزبان، بدن ماست که طی میلیون‌ها سال از منابع گوناگون بهره گرفته و رشد کرده است. بی‌شک امید به مغلوب کردن سرطان دور از ذهن نیست. شکست ما تاکنون ناشی از فقدان شناخت کامل ما از این مسئله بوده است. در این میان مقصری وجود ندارد، بلکه راه و روش علوم این است.»