محیط زیست ایران در ٩٤ و چشم‌انداز ٩٥

 سال ١٣٩٤ برای محیط زیست سال مهمی در ابعاد جهانی و ملی تلقی می‌شود. برخی سال ٢٠١٥ مصادف با سال ٩٤ را سال محیط زیست نامیدند؛ زیرا در این سال علاوه بر تصویب اهداف جهانی توسعه پایدار تا  ٢٠٣٠ در نیویورک، اهداف مقابله با تغییر اقلیم نیز تحت عنوان توافق پاریس، نهایی و جامعه جهانی اراده‌ای مشترک را در این موضوع به نمایش گذاشت.

ایران عزیز نیز در سال ٩٤ رویدادهای بسیار مهمی را شاهد بود که مهم‌ترین آنها ابلاغ ١٥ بند سیاست کلی نظام در موضوع محیط زیست بود. این سیاست‌ها پشتوانه محکمی برای حفاظت از محیط زیست شکننده کشور است. همچنین در تهیه و تدوین برنامه ششم توسعه، ده‌ها ساعت در کمیته‌ها و کارگروه‌های فرابخشی، مسئولان سطح عالی، میانی و کارشناسان تلاش کردند تا این برنامه با فصل‌های بخشی و فرابخشی محیط زیست به تصویب رسید.

در کنار این برنامه، لوایح چهارگانه هوا، خاک، آب و ارزیابی زیست‌محیطی که بعضا از سال قبل به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده بودند، برای تصویب پیگیری شدند. این لوایح هنوز در نوبت هستند، اما مواردی مانند الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل کنوانسیون پیشگیری از آلودگی‌های دریایی ناشی از تخلیه پسماند و سایر مواد آلاینده، پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی، کنوانسیون بین‌المللی مینی‌ماتا درباره حذف جیوه و اصلاح کنوانسیون بازل درباره کنترل انتقال برون‌مرزی مواد زائد و زیان‌بخش و دفع آنها به تصویب مجلس رسید.

سال ٩٤ از نظر ارائه گزارش وضعیت محیط زیست در موضوعات کلی و خاص، سال پرکاری بود. سومین گزارش وضعیت محیط زیست کشور (soe) پس از وقفه‌ای هشت‌ساله با کارشناسی‌های مبسوط بین‌بخشی و بین‌دستگاهی به عنوان سومین گزارش وضعیت محیط زیست ایران منتشر شد. گزارش‌های اول و دوم در سال‌های ٨٢ و ٨٣ انتشار یافته و سپس مسکوت مانده بود. همچنین کارنامه عملکرد زیست‌محیطی دستگاه‌های اجرائیِ دولتی نیز احصا و انتشار یافت. در سال ٩٤ ضمن پیگیری مصوبه اردیبهشت ٩٣ دولت، درباره کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرهای کشور، مصوبات دیگری برای ارتقای استانداردهای خودرو و حدود مجاز خروجی‌های صنعت به تصویب رسید.

برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه نیز با جدیت دنبال شد و با رهاسازی حقابه از سد بوکان، لایروبی رودخانه‌ها، اجرای طرح آموزش و جلب مشارکت مردم برای اصلاح الگوی کشت، شاهد افزایش تراز این دریاچه بیش از هر زمان، در ١٠ سال اخیر بوده‌ایم. در سالی که گذشت در برخی بخش‌های خشک‌شده که احتمال بروز توفان شن و ماسه وجود داشت، نهال‌کاری صورت گرفت و پیگیری‌ها و تذکرات متعددی نیز درباره جاده میان‌گذر و سایر موارد داده شد.
همچنین در سال ٩٤  به موضوع آلودگی رودخانه‌ها توجه شد و دو جلسه شورای‌عالی آب، ویژه برنامه نجات کارون برگزار شد. اقدامات برای احیای رودخانه کشف‌رود در خراسان و تأمین حقابه زاینده‌رود عملیاتی شد و دو طرح جنجالی انتقال آب با عناوین سبزکوه و بهشت‌آباد از سال قبل کماکان متوقف ماند و موکول به تأیید ارزیابی زیست‌محیطی شد.

اما فرایند ارزیابی زیست‌محیطی که به طور جدی نیازمند بازنگری بود، با ضریب بالایی از دقت و نظارت، اصلاح و برای همه طرح‌های عمرانی کشور در سال ٩٤ به اجرا گذاشته شد.
در این سال ضمن تداوم ممنوعیت شکار برای چهارپایان، سازمان، حمایت از گونه‌های در معرض تهدیدی، مانند یوزپلنگ آسیایی، خرس سیاه و پرندگان را در برنامه‌های خود به اجرا گذاشت.

توجه به جایگاه و معیشت محیط‌بانان با تصویب سقف سه هزار امتیاز سختی کار و تحقق آن در اکثر استان‌های کشور، گامی در مسیر بهبود معیشت محیط‌بانان، بعد از گذشت حدود یک دهه بوده است. علاوه‌برآن، مراسم عزتمند روز محیط‌بان همراه بیعت با بنیان‌گذار انقلاب برگزار شد و با پیگیری و رسیدگی حقوقی به امور محیط‌بانان، خطر ناشی از احکام قصاص به حداقل رسید.
از برنامه‌های سازمان در سال ٩٤ و در تداوم دو سال گذشته، مقابله با زمین‌خواری و بازپس‌گیری زمین‌های مناطق حفاظت‌شده بود که در مناطقی مانند ورجین و لواسانات در استان تهران و میانکاله در مازندران به اوج خود رسید.
در سال ٩٤، پایش هوشمند مناطق تحت مدیریت سازمان، گسترش یافته؛ به‌ نحوی که مناطقی مانند پارک ملی کلاه‌قاضی در استان اصفهان به طور کامل تحت پوشش دوربین‌های هوشمند قرار گرفته و اطلاعات آن برای محیط‌بانان و ادارات کل قابل رصد شده است.

همچنین شبکه پایش صنایع کشور از طریق پایش برخط و خود‌اظهاری با ابلاغ دستورالعمل و آیین‌نامه‌های جدید تقویت شده و تغییر و تحول در تعامل سازمان با ٣٠٠ آزمایشگاه معتمد برای افزایش کارآیی، صحت و دقت آزمایش‌ها با همکاری سازمان ملی استاندارد صورت گرفته است.
به منظور توسعه همکاری‌های بین‌المللی در سال ٩٤، شش تفاهم‌نامه بین‌المللی و دو‌جانبه به امضا رسیده که ازجمله آنها با کنوانسیون رامسر برای تقویت مرکز منطقه‌ای و معاضدت فنی و اجرائی به منظور احیای تالاب‌های کشور، به‌ویژه گاوخونی بوده است. 

تلاش‌های بین‌المللی در سالی که گذشت موجب شد حضور تأثیرگذار ایران در مذاکرات کاپ ٢١ در سفر ریاست محترم جمهوری به فرانسه به طور مکرر از سوی رئیس‌جمهور و مقامات فرانسوی تقدیر شود. کشورمان در جریان مذاکرات برای تفاهم‌نامه پاریس و تنظیم و اعلام به‌موقع مشارکت خود برای برنامه اقتصاد کم‌کربن (به میزان چهار درصد کاهش انتشار غیرمشروط و هشت درصد مشروط به رفع تحریم‌ها) حرکت موفقیت‌آمیزی داشت.

در سال ٩٤ همچنین صندوق ملی محیط زیست با پشتوانه همکاری‌های ملی و بین‌المللی راه‌اندازی شد و گام‌های نخست خود را به‌ عنوان شتاب‌دهنده فناوری‌های سبز برداشت.
جلب حمایت جوامع محلی برای حفاظت از محیط زیست، امسال در برنامه ادارات کل حفاظت محیط زیست استان‌ها بیش‌از‌پیش مورد توجه بوده و با همکاری سمن‌های محیط زیستی، شاهد ارتباط گسترده‌تر میان مردم و بدنه دولتی در این زمینه بوده‌ایم. یکی از کارهای موفق در سالی که گذشت نشر و بسط آگاهی‌های زیست‌محیطی بین ورزشکاران و انتخاب نمادهایی از حیات‌وحش برای فدراسیون‌های ورزشی بود.

موارد بالا اهم اقداماتی بوده که در سال ٩٤ تحقق یافته و بر همین روال امید است بتوانیم در سال ٩٥ که دوره پساتحریم به شمار می‌رود، چشم‌انداز مناسبی را ترسیم کنیم. در این دوره فرصت‌های فراوانی برای به‌کارگیری فناوری‌های نوین و سبز فراهم خواهد شد.
سازمان حفاظت محیط زیست در سال ٩٥ برای توان‌افزایی کارکنان و مدیران خود و ارتقای سطح آموزش تخصصی آنها تلاش می‌کند و این امر علاوه بر توجه به بهبود وضعیت معیشت ایشان خواهد بود.
در سال جدید برای عملیاتی‌شدن سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری با نقشه راهی روشن تلاش خواهد شد. همچنین موضوع کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ علاوه بر هفت کلان‌شهر با جدیت و مدیریت منسجم و نظارت سازمان حفاظت محیط زیست دنبال می‌شود. برخی مراکز استان‌ها مکلف به ارائه برنامه‌های خود خواهند بود تا تعداد شهرهای دارای برنامه کاهش آلودگی هوا به حدود ٢٠ شهر برسد.

برنامه احیا و مدیریت تالاب‌های کشور با همکاری جوامع محلی و روستاییان و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با جدیت دنبال خواهد شد. همچنین مقابله با گرد و غبار نیز با تدوین و نهایی‌شدن برنامه‌های استان‌ها و شناسایی کانون‌ها در دستور کار سازمان جنگل‌ها و مراتع و ستاد ملی قرار خواهد گرفت. چنانچه حفاظت از جنگل‌های طبیعی هیرکانی و زاگرس با توسعه واردات چوب و کنترل و نظارت دقیق بر مصارف واحدهای صنعتی، توقف بهره‌برداری تجاری و اجرای مصوبات دولت پیگیری خواهد شد.
از سوی دیگر، برای پیشبرد اقتصاد سبز از طریق قوانین و مقررات، مانند مالیات سبز و توسعه مشاغل مرتبط با محیط زیست در هماهنگی با وزارت کار و امور اجتماعی تلاش خواهیم کرد. تقویت صندوق ملی محیط زیست همچنان در دستور کار است و همکاری‌های دوجانبه و بین‌المللی در ابعاد مختلف به‌‌ویژه برای مهار گردوغبار با توجه به قطع‌نامه اخیر مجمع عمومی سازمان‌ملل درباره مقابله با این پدیده ادامه می‌یابد. بسیاری از تفاهم‌نامه‌های دوجانبه با کشورهای مختلف نیز عملیاتی خواهد شد.

برنامه احیای دریاچه ارومیه و اخذ حقابه تالاب‌ها براساس بخش‌نامه وزیر نیرو در سال ٩٤ دنبال و برای همکاری‌های منطقه‌ای، به‌ویژه درباره خزر، خلیج فارس و دریای عمان تلاش بیشتری انجام می‌شود.

در‌این‌حال، روشن است تعامل با قوای مختلف، مانند مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه در سال جدید باید تقویت شود. برگزاری اجلاس حقوق محیط زیست البته زمینه را برای بسط همکاری‌های بیشتر با قوه قضائیه فراهم خواهد کرد.
همچنین همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به عنوان پشتوانه علمی حرکت سازمان در سال ٩٥ بیشتر مدنظر خواهد بود و در عرصه هنر و ورزش نیز برنامه‌های سال قبل تا رسیدن به نتایج لازم دنبال خواهد شد.
اصلاح الگوی کشت و آبیاری نوین فعالیت اصلی وزارت جهاد کشاورزی است، اما ترویج آموزش‌های کشاورزی پایدار و سازگار با تغییر اقلیم مدنظر سازمان خواهد بود؛ چنان‌که برای اجرائی‌کردن برنامه اقتصاد کم‌کربن و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهینه‌سازی مصرف انرژی، علاوه بر سازوکارهای اجرائی و اقتصادی از جریان‌سازی اجتماعی، مانند آنچه در چالش ١٨ درجه عنوان شد، مدد خواهیم گرفت.