تفاهمنامه ها دیگر روی کاغذ نمی مانند

به گزارش شفا آنلاین،  در حقیقت امسال را باید سال دیپلماسی علمی دانشگاه‌ها دانست. چرا که علاوه‌بر مراودات علمی تفاهمنامه‌هایی نیز برای گسترس علم و صنعت امضا شد. تفاهمنامه‌هایی که دانشگاه‌ها امضای آن را مدیون سیاست‌ها و تلاش‌های دولت یازدهم می‌دانند.

اگر چه دانشگاهیان از این اتفاقات به عنوان دستاورد مهم دولت در دانشگاه یاد می‌کنند و بر این باورند که با گشایش‌های حاصل از برجام، گام دوم دیپلماسی در عرصه علمی و فناوری کشور نیز برداشته می‌شود، اما برخی این سؤالات را مطرح می‌کنند که آیا این مراودات علمی فقط درقالب رفت و آمد می‌ماند یا اینکه تفاهمنامه‌های نوشته شده چگونه اجرا می‌شود. موضوعی که دکتر وحید احمدی معاون پژوهشی وزیر علوم به آن پاسخ می‌دهد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم یکی از مهم‌ترین خواسته های دانشگاهیان از وزیر علوم توجه بیشتر به موضوع دیپلماسی علمی بود. موضوعی که البته هم از سوی دولت و هم از سوی مسئولان وزارت علوم مورد توجه قرار گرفت و حالا شاهد هستیم که بزرگترین هیأت‌های علمی از اروپا به ایران آمدند و با دانشگاه‌های کشور تفاهمنامه های علمی امضا کردند. بفرمایید این موضوع چقدر می‌تواند در روند توسعه علم و فناوری دانشگاه‌ها تأثیرگذار باشد؟

دیپلماسی علمی به معنای آن است که دولتمردان ما بتوانند فراتر از معاملات سیاسی با دنیا تعامل برقرار کنند. شما دقت کنید بسیاری از توفیقاتی که ما در مذاکرات داشتیم به خاطر مذاکرات عالمانه دولتمردان بود. در حقیقت رویکردی که ما در برابر مسائل در دنیا داشتیم رویکرد عالمانه همراه با منطق علمی بود. این موضوع نشان می‌دهد اگر ما مثل کشور لیبی یا عراق بودیم و در کشور بافت علمی قوی نداشتیم اصلاً نمی‌توانستیم در مذاکرات موفق عمل کنیم، البته موقعیت علمی ما هم در دنیا خوب است. در سال‌هایی که هنوز مذاکرات به نتیجه نرسیده بود و کشور در شرایط تحریم بود دانشگاه‌های ما رفت و آمدهای علمی خود را داشتند. همین رفت و آمدهای علمی موجب می‌شود تا دانشگاه‌ها ظرفیت های علمی خود را بشناسند، به طور مثال می‌گویند من در حوزه نانو یا باستان‌شناسی ظرفیت های لازم بین المللی دارم. دیپلماسی علمی محور اساسی خیلی از رفت‌وآمدها و تعاملات بین‌المللی‌است. همگان فکر می‌کنند که مذاکرات سیاسی، قدرت نظامی یا قدرت اقتصادی حرف اول را در دنیا می‌زند اما به این موضوع دقت ندارند که مراکز علمی و تحقیقاتی بیشترین اثر در مذاکرات دو کشور را دارند. وقتی که برخی از استادان با دیگر دانشگاه‌ها ارتباط دارند این بدان معناست که می‌توانند آخرین آموزش‌ها را ببینند و روی دانشجویان خودمان تأثیر بگذارند. بنابراین نتیجه می‌گیرم در بحث توسعه علمی هم این بحث ارتباطات بین‌المللی برای ما مهم است. این هم بدان علت است که داد و ستدهای علمی باید با دیگر کشورها برقرار باشد از این لحاظ که دانشمندان ما بتوانند فناوری به روز را تجربه کنند.

در این زمینه بحثی وجود دارد و آن اینکه برخی از کارشناسان آموزش عالی بر این باورند که دانشگاه‌های ما هنوز در بحث دیپلماسی علمی به آن پختگی نرسیده‌اند شما این موضوع را قبول دارید؟

قبول دارم که برخی از دانشگاه‌ها در دیپلماسی علمی ضعیف عمل می‌کنند. این هم بدان علت است که ما در این سال‌ها نتوانستیم زیرساخت‌های لازم را برای مراودات علمی با دیگر کشورها ایجاد کنیم. سابق بر این دانشگاهیان ما برای شرکت در کنفرانس‌های بین المللی بسیار مشکل داشتند و البته مراودات استادان ما با دانشگاه‌های اروپایی نیز کاهش پیدا کرد همین موضوع موجب شد تا دانشگاه‌ها تجربه کافی را برای دیپلماسی علمی نداشته باشند.

تحریم هم موجب شد تا یک سری پروژه‌های مشترک و رفت و آمدهای علمی را با دیگر کشورها از دست دهیم. با این حال در این 2 سال بویژه در فضای بعد از تحریم‌ها فضا برای رفت و آمدهای علمی باز شد و بسیاری از کشورهای اروپایی به ایران آمدند و خواهان مراودات علمی با دانشگاه‌های ایران شدند.

حالا تنها انتظار ما این است که تشریفات صدور و اخذ ویزا برای استادان و دانشجویان تسهیل شود.البته وزارت امور خارجه قول‌هایی به ما داده است که اگر اعضای هیأت علمی می‌خواهند در کنفرانسی شرکت کند یا در جمعی حاضر شوند برخوردهای بهتری با آنها شود. متأسفانه در چند سال گذشته سفارتخانه‌ها برخوردهای خوبی با استادان و دانشجویان نداشتند. ما از وزارت امور خارجه خواستیم تا شأن استادان و دانشجویان حفظ شود.

خیلی‌ها می‌گویند که این رفت و آمدهای علمی نهایت دستاوردش تفاهمنامه است این بدان معناست که دانشگاه‌ها قدرت اجرایی برای انجام پروژهای مشترک ندارند و درحقیقت این تفاهمنامه‌ها به هیچ عنوان قدرت عملی شدن را ندارند؟

ما این موضوع را قبول نداریم. اینکه دانشگاه‌ها تفاهمنامه‌ای امضا می‌کند  اما آن را اجرایی نمی کند شاید یکی از علت هایش نداشتن بودجه باشد. سال‌های گذشته دانشگاه‌ها بودجه لازم را نداشتند. استاد یا دانشجویی که بخواهد پروژه‌ای انجام دهد باید دانشگاه از آنها حمایت کند این موضوع در این سال‌ها فراموش شده بود.

با این حال ما این موضوع را در اعتبارات سال 95 گنجاندیم و البته با سازمان مدیریت و برنامه ریزی هم به توافق رسیدیم تا درباره تفاهمنامه های بین المللی دانشگاه بودجه لازم را اختصاص دهند. البته باید بگویم تبادلاتی که بین دانشگاه‌ها ایجاد شده است، صرفاً هیأت‌های دیپلماتیک نبودند، بلکه تیم‌هایی از رؤسای مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها بودند و شریکان و همکاران خود را در دانشگاه‌های دیگر اعم از شهید بهشتی، تربیت مدرس، شریف، تهران و... پیدا کردند و از نزدیک با یکدیگر ملاقات و صحبت کردند و ظرفیت‌های یکدیگر را شناسایی کردند. هیأت‌های ایتالیایی و آلمانی و... صرفاً در حد مذاکره بین وزارت و مقامات سیاسی نبوده است؛ تبادلات این کشورها فقط در سطح مذاکره وزیران علوم کشورها نیست که بعد از مدتی این مذاکرات افت پیدا کند؛ هدف این است که این ارتباطات بین شخصیت‌ها و بازیگران اصلی که عمدتاً مراکز پژوهشی و دانشگاهی است، ایجاد شود؛ هر دانشگاه و پژوهشگاه و پارک این امکان را داشته باشد طرف مقابل خود را پیدا کند و ما به عنوان وزارتخانه بتوانیم به اینها کمک کنیم.

پس شما فکر می‌کنید یک تفاهمنامه صرف نیست؟
نه اصلاً. این تفاهمنامه‌ها می‌تواند بیشتر و بهتر شود البته من قبول دارم در گذشته تفاهمنامه‌های بسیاری داشتیم که اجرایی نشد. هم اکنون هم این خطر وجود دارد که با ندادن بودجه این تفاهمنامه اجرایی نشوند. مثلاً همین موضوع را خودم بارها تأکید کردم که با برخی از کشورها تفاهمنامه داریم و گفتم امیدوارم دیگر نیازی به تفاهمنامه نباشد ما نیاز داریم همان تفاهمنامه‌های سابق را اجرایی کنیم. ما باید تلاش کنیم تا وزارتخانه و دانشگاه‌ها عزمشان این باشد که آن تفاهمنامه را هم اجرایی کنند.

تبادل دانشجو یا فعالیت استادان در دانشگاه‌های خارجی چطور؟
این موضوعات هم در تفاهمنامه ها آمده است. در این توافق‌ها آورده‌ایم که اگر دو دانشگاه به توافق با هم برسند و محقق روی پروژه‌ای کار می‌کند ما هزینه بلیت او و مقداری کمک مالی را می‌دهیم تا به آن دانشگاه برود، دانشگاه میزبان هم توافق می‌کند اقامت وی و زمینه‌های تحقیق را فراهم کند. این مورد در خصوص آمدن به ایران هم صدق می‌کند؛ دانشجو یا استاد از سوی دولت خود هزینه رفت‌وآمد و کمک مالی دریافت می‌کند و در ایران دانشگاه مربوطه هزینه اقامت و زمینه‌های حضور و تحقیق وی را فراهم می‌کند. این چیزی است که الان توافق کردیم و فکر می‌کنم جزء فعالیت‌های موفق خواهد بود.

بزرگترین دستاورد رفت و آمدهای علمی برای دانشگاهیان چه بود ؟
بزرگ‌ترین دستاورد، انجام پروژه های مشترک و اعزام دانشجو به دانشگاه‌های بزرگ دنیا است فرض کنید الان هر کدام از دانشگاه‌ها خودشان با دانشگاه مقصد پروژه تحقیقاتی بر می‌دارند و کارهای مشترک تحقیقاتی را دنبال می‌کنند. این یعنی ما ظرفیت را برای دانشگاه گذاشتیم. دست دانشگاه‌ها آنقدر باز است که حتی دو تا استاد هم می‌توانند با مثلاً استادی در دانشگاه فرانسه پروژه تحقیقاتی بردارند.

برنامه‌های شما برای تقویت و گسترش دیپلماسی علمی چیست؟
در حوزه دیپلماسی علمی بیشترتلاش می‌کنیم تا این ارتباطات پایدار در منطقه و در حوزه آموزشی، پژوهشی و فناوری برقرار باشد. ما در وزارت علوم باید بتوانیم سرمایه‌گذاران خارجی را در حوزه فناوری به ایران بکشانیم. هدف این است که برای سرمایه‌گذاران خارجی بتوانیم فضایی فراهم کنیم که در حوزه فناوری های پیشرفته وارد کشور شوند؛ از این جهت که شرکت‌ها و مراکز پژوهشی کشور باید در کارهای بزرگ دنیا سهیم شوند و این برای ما مهم است. باید شرکت‌های فناوری بزرگ دنیا را هدف‌گذاری کنیم تا بتوانند وارد کشور شوند و در مراکز فناوری و پارک‌های ما حضور داشته باشند.
  ایران