تهران - جاده قديم قم؛ اينجا جايي است كه همه‌چيز با يك پايان، آغاز مي‌شود. بهشت زهرا، جايي كه در 49 سال اخير منزل پاياني بسياري از تهراني‌ها بوده است. سال 1345 بود كه تعدد گورستان‌هاي پايتخت دردسرساز شد. مسئولان به فكر ساخت يك گورستان رسمي براي پايان دادن به تعدد گورستان‌ها افتادند. در ابتدا به دليل وجود گورستان‌هاي محلي در نقاط مختلف تهران از بهشت زهرا (س) استقبالي نمي‌شد تا اينكه سرانجام با دفن محمدتقي خيال در قطعه يك رديف يك شماره يك بهشت زهرا (س) در تير سال 49 اين گورستان جديد مورد بهره‌برداري قرار گرفت و در كمتر از 46 سال استقبال از اين گورستان به حدي افزايش پيدا كرد كه ظرفيتش پر شد. در بهشت زهرا (س) براي دفن اموات قطعات مختلفي وجود دارد كه مي‌توان آنها را به قطعه عمومي، قطعات شهدا، خانواده شهدا، هنرمندان و نام آوران، اصحاب رسانه و قطعه اهداي عضو و آرامگاه‌هاي خانوادگي تقسيم‌بندي كرد. روزانه به طور متوسط حدود 120 تا 170 نفر در بهشت زهرا دفن مي‌شوند كه رقم سالانه آن به حدود 50هزار نفر مي‌رسد. در 49 سالي كه از عمر بهشت زهرا مي‌گذرد بالاي يك و نيم ميليوني تهراني در آنجا دفن شده‌اند. يكي از مشكلات مهم بهشت زهرا كه در يك دهه اخير بارها درباره آن هشدار داده شده است تكميل ظرفيت اين مكان است. اين مساله در يك ساله اخير به طور جدي مورد توجه قرار گرفت و صحبت از بهشت زهراي 2 به رسانه‌ها راه يافت.
گورستان‌هاي در نقاط مختلف شهر
ارديبهشت ماه امسال، معاون خدمات شهري و محيط زيست شهرداري تهران با تاكيد بر اينكه در حال حاضر بهشت‌زهرا (س) تا سال 97 گنجايش دفن متوفيان را دارد، افزود: فضاي بهشت زهرا (س) فعلي حدود 800 هكتار است و روزانه از 170 متوفي پايتخت، 120 تن از آنها در بهشت‌زهرا تدفين مي‌شوند. مجتبي عبداللهي با اشاره به وجود 120 قبرستان متروكه و متبركه در تهران خبر داد و افزود: 60 مورد از اين قبرستان‌ها به طور كامل از بين رفته و تغيير كاربري داده‌اند ولي 80 قبرستان باقيمانده است كه از اين بين تعدادي قبرستان‌هاي قديمي و متبركه است و نگاه اين است كه بررسي‌هاي ميداني براي احيای آن صورت بگيرد. در آن مقطع عبداللهي از مكان‌يابي براي گورستاني جديد در شرق و جنوب تهران سخن گفته بود. 2 سال مانده به پر شدن ظرفيت بهشت زهرا تكاپوها براي ساخت گورستاني جديد افزايش يافتند و در نهايت بهشت زهراي2 در امتداد بهشت زهراي سابق قرار گرفت و گفته مي‌شد كه بخشي از شهر آفتاب گورستان مي‌شود. يك عضو شوراي شهر در پاسخ به اين سوال كه راه‌حل بلندمدت براي حل مشكل پر شدن ظرفيت بهشت زهرا چيست؟ مي‌گويد: نقطه‌اي كه در حال حاضر براي بهشت زهرا2 در امتداد بهشت زهرا در نظر گرفته شده است در كوتاه‌مدت مي‌تواند ظرفيت بهشت زهرا را افزايش دهد و مشكل پر شدن ظرفيت بهشت زهرا را حل كند ولي شهرداري براي حل اين مشكل در درازمدت بايد راهكارهاي ديگري را دنبال كند كه ظرفيت‌سازي براي ساخت گورستان‌هايي در نقاط مختلف شمال، جنوب، شرق و غرب يكي از اين اقداماتي است كه باعث مي‌شود دسترسي افراد به اموات شان در هر منطقه آسان‌تر شود. غلامرضا انصاري به ساماندهي تجملاتي كه در كفن و دفن مردگان وجود دارد اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: بحث زيباسازي و مبلمان آرامستان‌ها كاري است كه سازمان بهشت زهرا با كمك سازمان زيباسازي شهرداري بايد به ساماندهي آن بپردازد. اميدواريم در گورستان جديد اين نكات مورد توجه قرار گيرند و از تنوع‌هاي غيرموزون و آزاردهنده در گورستان‌ها كاسته شود تا در حين اينكه فضاي گورستان زيبايي مورد نظر را داشته باشد براي مراجعان هم مشكلي پيش نيايد و فاصله طبقاتي موجود در قبرستان كسي را آزار ندهد.
قيمت نجومي قبرها در گورستان‌هاي تهران
شوراي شهر ارديبهشت ماه امسال 11 نوع قيمت متفاوت براي فروش قبر در گورستان تهران بسته به جانمايي قبرها در قبور جديد، فاز يك و فاز دو بهشت زهرا (س) و همچنين متناسب با ظرفيت باقيمانده قطعات، تعيين كرد به اين صورت كه هر چقدر ظرفيت دفن كمتر مي‌شود و تعداد قبرهاي ايجادشده افزايش مي‌يابد، قيمت فروش قبر نيز بالاتر مي‌رود. بر اساس اين مصوبه، قيمت قبر از رايگان براي افراد بي‌بضاعت و بلاصاحب شروع شد و به 20 ميليون در قطعه يك بهشت زهرا رسيد. اما در واقعيت با توجه به پيش فروش‌هايي كه تا قبل از اين صورت گرفته‌اند و دلالي‌هايي كه در جريان هستند به نظر مي‌رسد كه قيمت قبر در بهشت زهرا از اين نرخ‌هاي مصوب هم بالاتر برود. از ديگر قبرستان‌هاي شناخته شده در تهران كه خريد قبر در آنجا قيمت‌هاي بسيار بالاتر از بهشت زهرا (س) دارد مي‌توان به امامزاده صالح در فرحزاد، شاه عبدالعظيم در شهر ري، امامزاده پنج تن در لويزان، امامزاده اسماعيل چيذر در جنوب چيذر و بالاي بزرگراه صدر، ابن بابويه نخستين گورستان شهر ري و دومين گورستان تهران و امامزاده عبدا... شهر ري اشاره كرد. از آنجايي كه ظرفيت اين قبرستان‌ها محدود است و در بعضي از آنها فروش قبر ممنوع است مگر قبرهايي كه از قبل پيش فروش شده‌اند، قيمت قبر در اين مكان‌ها سر به فلك مي‌كشد براي نمونه قيمت قبر در امامزاده صالح و امامزاده اسماعيل چيذر بالاي 100ميليون تعيين شده است. اما قيمت‌ها از اين هم بالاتر مي‌روند براي نمونه قيمت هر قبر در قسمت صحن شاه عبدالعظيم، ۶۰۰ميليون تومان است، در امامزاده عبدا... شهر ري كه دفن مردگان مگر در گورهاي از پيش خريداري شده در آنجا از دهه پنجاه متوقف شده است، قيمت قبر به 300 تا 400 ميليون مي‌رسد. با اين اوصاف مي‌توان گفت كه تقسيم‌بندي بالا شهري، پايين شهري كه نماي تهران را منزجركننده كرده است به گورستان‌ها هم راه يافته است.
وقتي فاصله طبقاتي به مرگ هم مي‌رسد
فاصله طبقاتي را حتي در اسكان در منزل ابدي هم مي‌توان ديد. در چند ساله اخير پر شدن ظرفيت بهشت زهرا به حدي پررنگ شده است كه بسياري مشكلات ديگر اين سازمان را به حاشيه رانده است. كافي است يك‌بار راهتان به اين مكان بيفتد تا مراسم‌هاي ترحيم آن‌چناني در مقابل مراسم‌هاي سوت و كور، مقبره‌هاي خانوادگي در مقابل قبرهاي معمولي و سنگ قبرهاي چند ده يا چند صد ميليوني در مقابل سنگ قبرهاي چند صد هزار توماني در جايي كه قرار است فقير و غني نشناسد هم توجه شما را جلب كند. اين روزها فاصله طبقاتي در جامعه ايران كارش به جايي رسيده است كه به منزل آخر هم راه يافته است. سنگ قبرها تبديل به نشاني‌هايي شده‌اند كه به ما مي‌گويند اينجا هم فاصله‌هاي دنياي زندگان را از ياد نبر! اين متوفا از طبقه بالاي جامعه است، آن مرده از طبقه پايين. مادربزرگ مي‌گفت هرگاه دلت گرفت و خواستي آرامش بيابي به قبرستان سري بزني، غم و غصه هايت فروكش خواهند كرد وقتي كه ببيني همه، هر كس و هر چيز كه باشيم به آنجا مي‌رويم. مادربزرگ راست مي‌گفت گورستان‌ها آرامش مي‌دهند اما نه در شهري كه گورستان‌هايش هم فاصله‌ها را فرياد مي‌زنند! زهرا 30 ساله ماجراي دفن مادربزرگش را در سال 92 اين‌گونه بيان مي‌كند: ما مي‌خواستيم در يكي از بهترين مكان‌هاي بهشت زهرا كه قبر اختصاصي داشته باشد او را دفن كنيم، براي همين تصميم گرفيتم در قسمت قديمي بهشت زهرا برايش يك قبر بخريم، اما قيمت قبر در اين مكان از 100 ميليون هم عبور مي‌كرد براي همين مجبور شديم او را در يك مكان معمولي‌تر با خريد يك قبر 35 ميليوني دفن كنيم. قبري كه ما خريديم سه طبقه بود و براي اينكه نمي‌خواستيم كسي ديگر را آنجا دفن كنند هر سه طبقه را خريديم. او چند طبقه شدن قبرها را يكي از بزرگ‌ترين مشكلات بهشت زهرا مي‌داند و مي‌گويد: به نظر من اكثر افراد دوست ندارند بعد از فوتشان كس ديگري را بالاي سرشان دفن كنند. من خودم شخصا دوست دارم قبرم فقط مال خودم باشد و كس ديگر هم آنجا نباشد.
لوكس‌گرايي به متوفيان هم رسيده است
يك جامعه‌شناس درباره بازتوليد فاصله طبقاتي در گورستان‌ها مي‌گويد: جامعه ايران يك جامعه لوكس‌گراست و لوكس‌گرايي به تمام جنبه‌هاي زندگي افراد تسري پيدا كرده است و همين باعث شده كه اين لوكس‌گرايي به متوفيان هم برسد. زماني كه افراد در جامعه خود را با مال و منال‌شان تعريف مي‌كنند در مراسم براي دفن مردگان، خريد قبر و ساير مراحل كفن و دفن هم پيروي از تجملات ادامه مي‌يابد. اميرمحمود حريرچي درباره قانونگذاري براي ايجاد محدوديت براي استفاده از تجملات غيرضروری در دفن مردگان مي‌گويد: در حال حاضر هم در اين زمينه قانون وجود دارد ولي مساله اصلي اين است كه با به وجود آمدن دلالاني در خريد قبر و دفن مردگان قانون‌ها هم دور زده مي‌شوند. از سوي ديگر مساله حق انتخاب افراد براي دفن مردگان‌شان باعث شده كه قانون نتواند به خوبي در اين زمينه وارد شود. او به كاهش ارزش‌هاي اخلاقي در جامعه اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: اين مشكل را تنها از طريق رشد دادن اخلاقيات در جامعه مي‌توان حل كرد. بايد ساده‌زيستي همراه با احترام در مراسم كفن و دفن مردگان در جامعه رواج داده شود تا اين‌گونه مسائل حل شوند. حريرچي به وضعيت نامناسب گورستان جديد كه در حال گودبرداري آن هستند اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در اين قسمت جديد قبرهاي بتني با فاصله چند سانتي‌متري از هم ساخته شده‌اند. اين قبرهاي بتني سه طبقه هستند و قيمت‌هاي پايين تري هم دارند ولي دفن مردگان در اين نوع قبرها متناسب با آداب و رسوم و احترامي كه در فرهنگ ايراني براي مردگان قائل هستند، نيست. از سوي ديگر با فاصله كمي كه قبرها با يكديگر دارند در هنگام مراسم دفن ممكن است براي افراد حاضر در مراسم اتفاقي روي دهد و در اين قبرهاي بتني عميق بيفتند. مرده را بايد با احترام دفن كرد اما با احترام دفن كردن مرده با لوكس‌گرايي فرق دارد.آرمان
