اقتصاد خانوار در هوای آزاد پساتحریم

به گزارش شفا آنلاین، از طرف دیگر هزینه تجارت برای وارد کنندگان کالا هم بالا رفت و تجار محدود و خاصی که می‌توانستند تحریم‌ها را دور بزنند قاعدتاً هزینه‌ها را نیز روی کالا می‌کشیدند و... رکود تورمی تجربه تلخی بود که تقریباً همه سیستم اقتصادی ما را به هم ریخت.

 از بین بردن بسیاری از نهادها و شوراهای تصمیم‌ساز مثل سازمان برنامه و بودجه و شورای پول و اعتبار را هم به موضوع اضافه کنید که درنهایت از آن به اقتصاد ناصرالدین‌شاهی تعبیر شد.

 به قول دوستی در بانک مرکزی «ما برای یک ساعت دیگر هم نمی‌توانستیم تصمیم بگیرم و اصلاً نمی‌دانستیم مثلاً دلار تا غروب 5 هزار تومان می‌شود یا هزار و پانصد تومان!»


سال 92 ورق برگشت و خواست مردم برای گشایش سیاسی، بهبود روابط دیپلماتیک و حل اختلافات هسته‌ای رأی آورد تا اینکه در یک کشمکش نفسگیر پرونده هسته‌ای به تاریخ پیوست.


به همان نسبت انتظارات مردم نیز برای جبران همه خرابی‌های اقتصادی بالا رفت تا جایی که انتظار برای به سرانجام رسیدن برجام، خرید و فروش بسیاری از کالاهای اساسی را به حالت تعلیق درآورد؛ رکود انتظاری. این انتظار تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و اقتصاد خانوار طی چه مدتی بهبود پیدا خواهد کرد؟

دکتر مهدی تقوی اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه  درباره آینده اقتصادی خانوار می‌گوید: «اقتصاد خانوار تحت تأثیر اقتصاد کلان است. در سطح کلان اگر دلارهای بلوکه شده را به ایران پس بدهند، وضعیت اقتصادی هم بهتر خواهد شد. وقتی قیمت دلار پائین بیاید. در واقع واردات ارزان تر می‌شود و نرخ تورم هم پائین می‌آید. از طرفی کالاهای سرمایه‌ای یعنی همان دستگاه‌های صنعتی مثل صنعت هوایی کشور هم که به خاطر تحریم‌ها دچار مشکل شده بودند حالا با برداشتن تحریم‌ها تجهیز می‌شوند و رشد اقتصادی هم بیشتر می‌شود.

چون بیشتر کالاهای صنعتی کشور مستعمل و از رده خارج است و نیاز به نوسازی دارد. مثل هواپیما و یا سیستم حمل و نقل شهری. در واقع وقتی هزینه ورود کالا کاهش پیدا  کند شاخص قیمت آن هم بسرعت پایین می‌آید. اما تورم از بین نمی‌رود وسرجایش می‌ماند. نرخ تورم در دولت روحانی به 15 درصد رسید و حالا دولت می‌گوید که به زیر 10 درصد رسیده است.

 قبل  از روحانی نرخ تورم 40 درصد بود یعنی یک رشد منفی که هم قدرت خرید را کم کرد و هم  باعث اخراج بسیاری از کارگران شد اما اکنون اگر دلار ارزان‌تر شود نرخ تورم هم پائین می‌آید و اگر بنگاه‌های اقتصادی خود را تکانی دهند و نیروی کار بیشتری استخدام شود، مطمئناً وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم هم بهتر می‌شود.»


به اعتقاد دکتر تقوی اقتصاد خانوار وابسته به اقتصاد کلان است و تا اقتصاد کلان متحول نشود، موج این تحول مثبت به اقتصاد خانوار نخواهد رسید. در عوض با تکان خوردن اقتصاد کلان بازگشت کارگران و تولید کار، اقتصاد خانواده‌ها نیز در مدت زمان اندکی بهبود پیدا می‌کند. یکی از پرسش‌های متداول خانواده‌ها با به سرانجام رسیدن برجام این است که بخریم یا نه؟ برای جهیزیه دخترمان اقدام کنیم یا نه؟ خانه را عوض کنیم یا نه؟ اتومبیل‌ بخریم یا بفروشیم و...

«مردم نباید توقع داشته باشند که همه قیمت‌ها به حالت اول برگردد. بلکه باید بدانند که اقتصاد عادی می‌شود. یعنی اگر مثلاً بخواهند یک ماشین لباسشویی خارجی بخرند با قیمت واقعی روز دنیا و با کیفیت بهتر می‌خرند.»

چندی پیش چند وزیر دولت به رئیس جمهوری نامه نوشتند و نسبت به رکود اقتصادی هشدار دادند. هرچند رکود پس از سال 92 با سال‌های پیش از آن تفاوت‌های اساسی دارد؛ رکود پس از سال 92 همراه با تورم مهارشده و بدون نقدینگی سرگردان است، تورم پس از 92 تحت نظارت سیستم‌های منضبط مالی کنترل می‌شود.

پس از سال 92 برای پرداخت یارانه و حقوق، اسکناس بدون پشتوانه چاپ نمی‌شود و پس از سال 92 برای بی‌ارزش کردن بدهی‌های دولت و به دست آوردن پول بادآورده با قیمت ارز و سکه بازی نمی‌شود. جالب اینکه دکتر تقوی اساساً به رکود فعلی اعتقادی ندارد:
«به نظر من اقتصاد ایران اکنون از حالت رکود درآمده و در حالت صعود قرار گرفته. وقتی از نرخ منفی به مثبت می‌رسد، یعنی به نرخ رشد رسیده و این یعنی رونق اقتصادی. ممکن است در بخشهای خاصی رکود باشد مثل بورس اوراق بهادار اما در کل دیگر وضعیت رکود نداریم و این تحلیل، تحلیل اشتباهی است.»
اما دکتر حسین راغفر اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: «ما حتماً در رکود اقتصادی هستیم. البته خوشبینی مردم به درست شدن وضعیت اقتصادی‌شان خیالپردازی نیست. این یک واقعیت است و قیمت‌ها باید کاهش پیدا کند و بازار باید از حالت رکود در بیاید. وقتی کالا بدون واسطه وارد ایران شود هزینه هم کمتر می‌شود و فرصت‌های زیادی در اختیار فعالان حوزه اقتصادی ایران قرار می‌گیرد.»

تا کنون چین، ترکیه و امارات متحده عربی کشورهای میزبان فعالان اقتصادی ما بوده‌اند و از سرمایه کشور ما بهره‌مند شده‌اند اما حالا با طیف وسیعی از کشورهای صاحب تکنولوژی برتر با بهره‌وری بالاتر و قیمت های رقابتی تر مواجهیم که هم درخواست سرمایه‌گذاری در ایران دارند و هم در صورت تجارت موافق انتقال تکنولوژی: «این امکان وجود دارد که تولید داخلی از این تکنولوژی بهره‌مند شود و از این فرصتی که ایجاد شده استفاده بهینه شود.»

به اعتقاد دکتر راغفر فرصتی تاریخی در اختیار دولت یازدهم قرار گرفته و اگر این فرصت از دست برود، تاریخ نه تنها دولت بلکه همه ما را سرزنش خواهد کرد.

بنابراین باید برای پساتحریم برنامه داشت که البته رئیس دولت و سازمان‌ها و شخصیت‌های دولتی بارها از چنین برنامه منضبطی سخن گفته‌اند: «اگر همان زمان تحریم هم سیاست‌های درست اقتصادی به نحوی اتخاذ می‌شد که ما به ظرفیت‌های داخلی متکی بودیم کسی جرأت تحریم ما را نداشت. در این سال‌ها مردم از نظر اقتصادی فقیرتر شدند و متأسفانه بنگاه‌های اقتصادی و سرمایه‌داران انحصاری پولدارتر.

برای همین محور اصلی اقتصاد مردم هستند نه بنگاه‌های اقتصادی که فقط به نفع گروه‌های خاص و سرمایه دارهای بزرگ کار می‌کنند.

اگر محور سیاست‌های اقتصادی مردم باشند بنگاه‌ها رشد می‌کنند. در غیر این‌صورت باعث شکاف بین مردم و دولت می‌شود و رکود را هم بیشتر می‌کند. شکاف باعث نابرابری می‌شود و مردم قدرت خریدشان را از دست می‌دهند و در نتیجه تقاضا هم کم می‌شود. حالا 10 تا 15 درصد مردم قدرت خرید دارند یعنی کسانی که از سیاست‌های غلط دولت‌های پیشین نفع برده‌اند.»
چندی پیش دولت طرحی مبنی بر خرید خودرو آسان اجرا کرد که با استقبال خوبی مواجه شد؛ برای خرید خودرو 25 میلیون وام با سود 16 تا 18درصد موقعیت خوبی برای تحریک و ترغیب خریداران خودرو بود تا جایی که 120 هزار خودرو در عرض 4 روز به فروش رفت.
وقتی درباره این‌گونه طرح‌ها و سیاست‌های جدید دولت با راغفر صحبت می‌کنم می‌گوید: «این‌گونه طرح‌ها به عنوان ترغیب و تحریک تقاضای داخلی اجرا می‌شود اما چنین رویکردهای موقتی اقتصاد خانوار را تکان نمی‌دهد. در این جریان ظرف چهار روز چیزی حدود 4 تا 5 هزار میلیارد تومان وارد سیستم بانک مرکزی شد و این یعنی بالا رفتن تقاضای ارز.

به این معنی که خودروهای ما فقط 40 درصدش ایرانی است و باید 60 درصد بقیه از خارج وارد شود. در این صورت تقاضای کاذبی برای ارز درست می‌شود و قیمت ارز بالا می‌رود که به دنبالش تورم هم بالا می‌رود و این تورم در آخر متوجه مردم می‌شود.»

این استاد دانشگاه معتقد است: «همه دولت‌ها سیاست‌های اقتصادی یکسانی را دنبال می‌کنند و تفاوتها در درآمدهای ارزی است.

 البته برخی معتقدند که در دولت های نهم و دهم تعمدی هم برای تخریب جامعه وجود داشت. در آن دوران تولید نابود شد. واردات ما از 12میلیارد در سال 84 به 90 میلیارد در سال 90 رسید. این یعنی یک جامعه وابسته و آسیب پذیر. این هدیه دولت های نهم و دهم به امریکا بود.»

این استاد اقتصاد باز به موقعیت تاریخی پس از برجام و برنامه مدون دولت برای عبور از بحران اشاره می‌کند و اینکه همه دستگاه‌ها باید در این زمینه دولت را یاری کنند: «اگر دستگاه قضا و مجلس با دولت در شکل‌گیری سیاست‌های مناسب برای مردمی کردن اقتصاد ایران همدلی کنند اقتصاد هم درست می‌شود. تاریخ ما را نخواهد بخشید اگر این فرصت را از دست بدهیم.»

دکتر روحانی در سخنرانی هفته گذشته خود در شهرری رقم تورم را 9/9 اعلام کرد که کاهش قابل قبولی است. تورم زیر 10 درصد وضعیتی است که جامعه ایران در دوره اصلاحات تجربه کرد با این تفاوت که آن زمان در اوج رونق اقتصادی نیز بودیم.

دقیقاً همزمان با اعلام نرخ تورم جدید از سوی رئیس‌جمهوری صندوق بین‌المللی پول نیز اعلام کرد ایران سال آینده دوره جهش اقتصادی را تجربه خواهد کرد: «انتظار می‌رود پس از سال سخت 94 این کشور سال آرامی را پشت سر بگذارد.» این صندوق بین‌المللی همچنین توصیه کرده است ایران باید برای دوره پساتحریم برنامه مدون و منضبطی داشته باشد.

هر کسی توقعی از وضعیت اقتصادی پس از برجام دارد؛ خیلی‌ها می‌گویند همین که کار باشد و چرخ کار بچرخد و جوان‌های بی‌کار سر کار بروند کافی است. وقتی دیگران نانی برای خوردن داشته باشند ماهم با خیال آسوده و وجدان راحت می‌خوریم. برخی می‌گویند باید یکی دو ماه دیگر دندان روی جگر بگذاریم تا قیمت‌ها پایین بیاید و بتوانیم جهیزیه دخترمان را جور کنیم. بعضی‌ها هم ناامیدند و بعضی‌ها... شما چطور فکر می‌کنید؟ایران