شفا آنلاین>سلامت>جامعه پزشکی-همایش ها> زمانی که نقشه‌برداری از مغز در دنیا ممکن شد، تمام پژوهشگران دست به کار شدند تا بتوانند بدون امکان آسیب به بیمار یا باز کردن جمجمه سر از کار این عضو پیچیده درآورند.
به گزارش شفا آنلاین،به نقل از سپید
با این همه دستگاه‌های تصویربرداری راه زیادی را طی کردند تا توانستند به
وضوح و شفافیت کنونی برسند. حتی اکنون هم به گفته متخصصین حوزه اعصاب این
دستگاه‌ها هم کافی نیست و باید به دنبال راه‌های جایگزین باکیفیت‌تری بود.
به همین مناسبت در جلسه‌ای که در چهارمین کنگره علوم اعصاب پایه و بالینی
برگزار شد، محمدرضا آی خبرهای خوبی داشت.وی که مسئول تاسیس ستاد راهبردی علوم شناختی مغز و رئیس مرکزملی نقشه‌برداری مغز است، تصمیم دارد تا چند ماه آینده این مرکز را راه‌اندازی کند. در این گزارش به مهمترین مباحث در جریان در این حوزه پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
روش‌های جدید طیف‌نگاری در ایران
سیدکمال‌الدین ستاره‌دان، متخصص مهندسی پزشکی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران از راه‌حل جایگزینی برای دستگاه تصویربرداری MRI صحبت کرد. راه جایگزینی که سال‌هاست از زمان ترویج این دستگاه ذهن پژوهشگران را به خود مشغول کرده است.
دستگاه‌های جایگزین بسیاری اختراع شدند که یا خطر و عوارض بیشتری برای بیماران داشتند و یا آنقدری قوی نبودند که بتوانند از استخوان جمجمه رد شوند و تصویر شفافی به پزشکان بدهند.
با این همه ستاره‌دان در رابطه با دستگاه طیف نگاری مادون قرمز (FNIRS) صحبت کرد که به نظر می‌رسد نسبت به روش‌های شکست خورده قبلی آینده روشن‌تری داشته باشد. به گفته ستاره‌دان، این روش هنوز جای کار دارد و به خوبی دستگاه‌های MRI نیست، اما می‌تواند تضمین کند با سرمایه‌گذاری روی آن به دقت این دستگاه نزدیک شود
ستاره‌دان توضیح داد: «روش تصویربرداری و طیف‌نگاری با اشعه مادون قرمز نسبت به باقی روش‌ها جدیدتر و تکنیکی‌تر است. در این روش ما بیشتر به دنبال این هستیم که میزان همودینامیک مغز را اندازه‌گیری کنیم. دقیقاً همان کاری که روش MRI قصد دارد انجام دهد. هرچند این روش نسبت به MRI ساده‌تر است و به همان نسبت هم دقت کمتری دارد.»
ستاره‌دان درباره روش کار این دستگاه طیف نگار گفت: «زمانی که فعالیت در مغز افزایش پیدا می‌کند نیاز به اکسیژن بیشتری خواهد داشت و خون‌رسانی به آن ناحیه بیشتر می‌شود. بنابراین میزان اکسیژن در ابتدا بالا می‌رود و بعد از مصرف، میزان اکسیژن پایین می‌آید.
از آنجایی که اکسیژن با همگلوبین منتقل می‌شود، میزان تجمع هموگلوبین‌ها در مغز تغییر می‌کند. بنابراین اگر بتوانیم منطقه فعال را شناسایی کنیم، به راحتی می‌توانیم تشخیص دهیم تحریک مغز و در نتیجه مشکل، در چه ناحیه‌ای صورت گرفته است.»
ستاره‌دان گفت از این دستگاه در حال حاضر بیشتر در ناحیه پیش‌پیشانی استفاده می‌شود. چرا که این قسمت هم مو ندارد و مادون قرمز بهتر عمل می‌کند و هم در این بخش اعمال محاسباتی انجام می‌شود و راحت‌تر می‌توان با دادن محاسبات ریاضی به بیمار و نظارت بر فعالیت‌های مغزی وی، متوجه مشکل شد. هرچند به گفته او، اگر بتوان از لیزر استفاده کرد، امکان استفاده این دستگاه روی بخش‌های مودار سر و مغز هم ممکن است.
این متخصص مهندسی پزشکی طی مقایسه‌ای معایب و فواید هر دو دستگاه MRI و FNIRS را تشریح کرد و گفت: «اگر این روش را با روش‌های دیگر اندازه‌گیری همودینامیک مغز مثل MRI مقایسه کنیم، می‌توانیم نکات مثبت بسیاری در طیف‌نگاری مادون قرمز پیدا کنیم.
دستگاه‌های MRI بزرگ و پرحجم و پرهزینه هستند و از جمله روش‌های تشخیص پرتهاجمی به حساب می‌آیند. در صورت استفاده مکرر هم عوارض مختلفی دارند. همچنین نسبت به حرکت بیمار نیز حساسیت‌های زیادی دارند. اما روش FNIRS یا مادون قرمز حساسیت کمتری نسبت به حرکت بیمار دارد. دستگاه کوچکی است که روی سر بیمار نصب می‌شود و عوارضی هم ندارد. با این حال رزولوشن مکانی MRI بیشتر و رزولوشن زمانی آن کمتر از دستگاه‌های طیف‌نگار مادون قرمز است. به همین دلیل باید تلاش بیشتری برای ارتقای سنسورهای این دستگاه کنیم.»
ستاره‌دان در نهایت از کاربردهای این دستگاه در کشور گفت: «از این دستگاه در ایران استفاده‌های بسیار خوبی شده است. در بیمارستان کودکان مفید، برای نوزادانی که تشخیص داده نمی‌شد وارد دستگاه MRI شوند، از روش FNIRS استفاده شد و این دستگاه با موفقیت هم توانست مشکل را به پزشک برای تشخیص درست اعلام کند.»
روانپزشکی به کمک پژوهشگران نیاز دارد
محمد اربابی، متخصص روانپزشکی و عضو هیئت علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره نیازهای علم روانپزشکی به روش‌های جدیدتر تصویربرداری حرف‌هایی برای گفتن داشت. به گفته وی، بسیاری از مشکلاتی که در بیماران با مشکلات روانشناختی مثل آلزایمر، افسردگی و یا افراد دوقطبی، دیده می‌شود را نمی‌توان با روش‌های تصویربرداری عادی مانند MRI تشخیص داد.
در صورتی که بیمارانی که به این بیماری‌ها مبتلا هستند، کارکرد مغزی متفاوتی دارند. اربابی می‌گوید نه تنها در ایران، بلکه در باقی دنیا هم هنوز بهترین ابزار تشخیص بیماری‌های روانشناختی همان مصاحبه با خود بیمار و انجام آزمایش‌ها و پرسشنامه‌های مرسوم است. حتی داروهای جدیدی هم در این زمینه کشف نشده‌اند و 20 سالی است همان داروهای قبلی با کمی تغییر و دستکاری به بازار می‌آیند.
اربابی درباره وضعیت درمان بالینی در ایران گفت: «ما به عنوان افرادی که به صورت بالینی با بیمار در تماس مداوم هستند، با یک تقاضا در میان بیماران و با فرهنگ عامه مواجه هستیم. مردم ما دوست دارند سریع‌تر درمان شوند. نسبت به دارو علاقه زیادی ندارند و برای روان‌درمانی هم حوصله زیادی به خرج نمی‌دهند تا به مدت شش ماه تا یک سال به روانپزشک مراجعه کنند و تحت درمان باشند.
بیشتر دوست دارند در عرض دو تا سه هفته مسائل روانشناختی آنها برطرف شود. بنابراین ما از طرفی با درخواست و اصرار زیاد بیماران مبنی بر استفاده از روش‌های سریع را داریم و از سوی دیگر روش‌هایی در اختیار داریم که با شرایط بیمار مناسب نیست و برای مشکل وی کارایی ندارد. به همین جهت است که امیدوارم تاسیس راه‌اندازی مغز کمک کند که محققان با توجه به نیاز مردم بتوانند راه‌حل مناسبی پیدا کنند.»
اما محققان در چه زمینه‌هایی می‌توانند به علم روانپزشکی کمک کنند؟ اربابی در پاسخ می‌گوید: «تشخیص و درمان دو حوزه‌ای است که نیاز به مطالعات بیشتری دارد.
در تشخیص اختلالات روانپزشکی، تصویربرداری‌های ساختاری مغز موجود، کمک چندانی به ما نمی‌کنند. به همین جهت ما به ابزارهای کاربردی‌تری احتیاج داریم که عملکرد مغز در لحظه بروز اپیزود بیماری به چه صورتی بوده است. به عنوان مثال در حال حاضر چند مورد بسیار دشوار در بیمارستان امام خمینی (ره) داریم و هنوز بر سر انتخاب راه درست درمان و گاه تشخیص آنها مشکل وجود دارد.
در این بیماران تصویربرداری‌های ساختاری و مصاحبه، هردو با هم انجام داده شده اما تشخیص نهایی نخواهد بود. هرچند گاهی تصویربرداری‌های MRI به ما کمک کرده است. در زمینه درمان هم تحریکات مغناطیسی مغز و ساخت دستگاه‌های مربوط به آن می‌تواند کمک بسیاری به پزشکان کند. بیماری که در روانپزشکی مورد تایید قرار گرفته با این دستگاه جواب می‌دهد، تنها افسردگی مقاوم به درمان بوده است. به عبارت دیگری در بیمار افسرده‌ای را که به درمان پاسخ نمی‌دهد از RTMS استفاده می‌کنیم که پاسخ خوبی به ما می‌دهد.
پژوهش‌هایی نشان داده است که همین نوع از درمان به بیمارانی که دچار شخصیت‌های مرزی هم هستند می‌توانند کمک موثری کند. این بیماران بسیار تکانشی عمل می‌کنند و امکان دارد به خود یا دیگران آسیب زیادی برسانند و نوسانات شدید خلقی دارند. هرچند مشکل ما با روش درمان RTMS این است که تدوام اثرات درمان محدود است. بعد از گذشت شش ماه علائم برمی‌گردند و بیمار باز مجبور است تحت درمان قرار بگیرد.»
اربابی دیگر کاربردهای RTMS را عنوان کرد و گفت: «در اختلالات دیگر روانپزشکی مثل اسکیزوفرنی، به خصوص در توهمات مقاوم در برابر درمان، اختلال وسواس، دراختلالات اضطرابی همچون TSD و علائم رفتاری آلزایمر هم شواهدی وجود دارد که RTMS می‌تواند موثر باشد ولی به پژوهش‌های بیشتری نیاز است. غیر از روانپزشکی روش درمانی RTMS در بیماران سکته‌های مغزی در دردهای شدید و مقاوم به درمان و در اختلالات ضعف اندام‌ها به دنبال کم شدن یا قطع شدن ارتباط مغز نیز به کار بیاید. شاید به کمک راه‌اندازی این مرکز ما بتوانیم روش‌های ابداعی‌تر درمان بیماران را کشف کنیم و به کار ببریم.»
با همه اینها مغز و راه‌های دسترسی و مشاهده فعالیت آن هنوز برای جامعه پزشکی نه تنها کار ساده‌ای نیست، بلکه یه راز نهفته است که تا شناخت بیشتر آن مسیر طولانی در پیش دارند. اما شاید با راه‌اندازی مرکز ملی نقشه‌برداری مغز این راه کوتاه‌تر شود و پژوهشگران ایرانی راه ساده‌تری را تا ارتقای سطح علمی و دستاوردهای پژوهشی این حوزه علمی را طی کنند.
راه‌اندازی نخستین مرکز پزشکی نقشه‌برداری مغز کشور
نخستین مرکز پزشکی نقشه برداری مغز کشورروز پنجشنبه در شیراز راه اندازی شد. در این مرکز که مجهز به جدیدترین تجهیزات رایانه ای پزشکی، تصویر برداری و مونیتورینگ اعصاب نخاعی و مغزی است علاوه بر فعالیت‌های آموزشی و مطالعاتی و تحقیقاتی، بیماران مغز و اعصاب درمان می‌شوند.
رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، در مراسم بهره‌برداری از این مرکز تصویربرداری مغز را یکی از مهمترین رشته‌های تحقیقاتی در علوم اعصاب اعلام کرد و گفت: «پیش بینی‌ها حاکی از آن است که استفاده از کامپیوتر و تصویر در تشخیص، پیش بینی و درمان بیماری‌های عصبی در آینده ای نه چندان دور تحولی عظیم در علوم اعصاب ایجاد می‌کند.»
وی با بیان اینکه «یک چهارم همه تحقیقات پزشکی در مرکز علوم اعصاب انجام می‌شود»، ابراز امیدواری کرد: «مرکز نقشه‌برداری مغز دانشگاه علوم پزشکی شیراز به یک مرکز علوم اعصاب قوی در کشور تبدیل شود و پنج بخش مربوط به بیماری‌های مغز و اعصاب وابسته با این مرکز در بیمارستان‌های مختلف شیراز فعال هستند.
بخش‌های مختلف این مرکز شامل تحریک مغزی در بیمارستان نمازی شیراز، بخش MRI عملکردی در بیمارستان شهید فقیهی شیراز، بخش مونیتورینگ حین جراحی، نوروفیدبک TNS و بخش‌های توانبخشی و علوم شناختی در بیمارستان شهید چمران شیراز است.»
نظرشما
آخرین اخبار