روش نوین "اسب درمانی" نمرات خوبی را در اجرای آزمایشی گرفته و در صورت توجه مسئولان و استمرار پیشرفت‌های علمی در این حوزه می‌تواند نقش مهمی را در آینده درمانی کشورمان ایفا کند؛ با هدف آشنایی بیشتر با کم‌و‌کیف اسب درمانی و وضعیت علمی کشورمان در مهندسی ورزش با "احمدرضا عرشی" استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و موسس کارگروه مهندسی ورزش در وزارت ورزش و جوانان به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه مشرح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
به عنوان نخستین سوال، لطفا در مورد "اسب درمانی" و چگونگی آغاز این روش نوین درمانی توضیح مختصری بدهید.
در این طرح از اسب در درمان یکسری از ضعف‌های بدن انسان استفاده میشود البته اسب باید تربیت شده باشد و باید راه رفتن دقیقی را انجام دهد، همچنین چهار یا پنج نفر کنار اسب هستند و به بیمار برای سوارشدن بر اسب کمک می‌کنند تا نرمش‌های خاصی را سوار بر اسب انجام دهد که به افزایش تعادل و کنترل بر قسمت‌های مختلف بدن و رفع مشکلات روحی منجر میشود؛ شروع این طرح از پروژه‌های کارشناسی،کارشناسی ارشد و نهایتاً یک پروژه موفق دکترا آغاز شد و روی یک پسر 21 ساله که تمام زندگی خود را روی صندلی چرخدار گذرانده بود، سه سال کار درمانی کردیم.
تاثیر سه سال درمان روی این فرد چه بود؟
بعد از گذشت سه سال از روند درمان با روش اسب درمانی، این پسر خیلی خوب روی دو پا راه می‌رفت؛ از او پرسیدم که چه تغییری در زندگی شما ایجاد شده است؟ او پاسخی به من داد که هر زمان به یاد آن می‌افتم بغض گلویم را می‌گیرد " شلوار خودم - را خودم می‌پوشم و بند کفش خودم - را خودم می‌بندم"، شاید برای من و شما که سالم هستیم این مسائل ساده باشد اما برای کسی که 21 ساله است و از ناتوانی در انجام ساده‌ترین امورات خجالت می‌کشد، دستاورد بسیار بزرگی محسوب میشود.
علاوه بر بهبودی بعضی معلولیت‌ها که با آن اشاره کردید، چه بیماری‌های دیگری با این روش قابل بهبود است؟
بیماری‌هایی نظیر پارکینسون، ام‌اس، بیماری‌هایی که با کمردردهای مزمن همراه است و درمان‌های فیزیوتراپی فعلی تاثیری در درمان آن ندارد، با روش اسب درمانی قابل بهبود است؛ بیماری‌هایی که در آن سیستم عصبی عضلانی دچار اختلال میشود، بیماری‌هایی که سیستم روحی و روانی انسان را دچار اختلال می‌کنند، این ارتباط با موجود زنده و ارتباط با اسب هم باعث درمان‌های روحی در فرد بیمار میشود و هم جنبه‌های فیزیکی را شامل میشود.
حرکت‌هایی به بدن روی اسب وارد میشود که موجب بهبود فیزیکی میشود، مثلاً تعادل از دست‌رفته را بهبود می‌بخشد، همچنین معلولی که به دلیل عدم آمادگی جامعه در ارائه خدمات به او، تمام زندگی خود را روی تخت یا ویلچر و در فضای بسته خانه گذرانده - وقتی در محیط باز، سوار بر اسب میشود، بر یک موجود زنده 500 کیلویی و در ارتفاع 2 متری قرار می‌گیرد، بطوریکه تمام افراد از او پایین‌تر قرار می‌گیرند و بر همه مسلط است، وقتی به خانه برمی‌گردد شخصیت او بهبود یافته است پس هم جنبه‌های درمانی فیزیکی و هم جنبه‌های روانی و روحی را شامل میشود.
فقط معلولان و بیماران خاص از فواید اسب‌درمانی بهره می‌برند ؟
خیر، ورزشکاران حرفه‌ای نیز درست قبل از سفر مسابقات قهرمانی برای آرامش و هماهنگی ذهن و ماهیچه‌ها می‌توانند در یک دوره چند روزه از این روش استفاده کنند؛ افراد عادی هم برای ارتقای سطح سلامت و سایر افراد مبتلا به بیماری‌های خاص که ذکر شد نیز می‌توانند از این روش بهره ببرند.
در روند درمان با اسب؛ داروی خاصی هم استفاده میشود؟
خیر، به هیچ وجه دارویی تجویز نمی‌کنیم و اگر فرد دارویی را برای دیگر بیماری‌هایش مصرف می‌کند، ما مراقب هستیم که عوارض دارو مانند خواب آلودگی خطری را ایجاد نکند.
از تجربه خود در اجرای این طرح برای ما بگویید.
ما با یک تجربه دو ساله موفق در مرکز درمانی باشگاه سوارکاری انقلاب با بیش از 500 مراجعه کننده داشتیم که در سطوح مختلف برنامه درمانی به آنها داده شد و آمار آن موجود است؛ در مرکز قبلی فقط دو اسب داشتیم و الان به دنبال ایجاد مرکزی با حداقل 40 اسب تربیت شده هستیم.
وزارت بهداشت مجوز یا تاییدیه‌ای برای روش نوین اسب درمانی داده است؟
بله، نخستین و تنها مجوز اسب‌درمانی وزارت بهداشت از طریق دانشگاه بهزیستی و توانبخشی به نام خود بنده صادر شده که آن هم برای شروع کار و استخراج پروتکل درمانی و اعطای مجوزهای لازم مشابه به دیگر مراکز علمی و درمانی است.
با توجه به اینکه سوارکاری در کشور ما ورزش گرانی به حساب می‌آید، آیا بیماران از پس هزینه‌های درمانی با این روش بر‌می‌آیند؟
هزینه‌های درمانی در این روش به نسبت درمان‌های موجود بسیار ارزانتر است اما ما می‌توانیم با برنامه‌ریزی‌های موثر هزینه‌های این روش را تامین کنیم مثلاً از ورزشکار حرفه‌ای هزینه بالاتری بگیریم و به درمان اختصاص دهیم یا از ظرفیت‌های فعالیتهای خیریه‌ای استفاده کنیم همانطور که قبلاً این تجربه را داشتیم و خیلی از افرادی که با ما همکاری می‌کردند مانند پزشکان، به صورت خداپسندانه با ما همکاری می‌کردند، همچنین می‌توانیم روی توریسم درمانی حساب ویژه‌ای باز کنیم چرا که فقط کشورهای صنعتی و پیشرفته از این دانش برخوردارند و در خاورمیانه فقط ما هستیم که توانایی علمی لازم برای اجرای این روش را داریم.
آیا به دلیل اینکه اسب‌درمانی مرز فناوری کاربردی در حوزه مهندسی پزشکی است، می‌توانیم بگوییم که فقط کشورهای پیشرفته به این روش روی آورده‌اند؟
در کشور آلمان پروتکل دقیق درمانی برای اسب‌درمانی تهیه شده است، در آمریکا بیش از 500 مرکز درمان با اسب وجود دارد؛ در کشور ما نیز پروتکل بومی درمان با اسب توسط تیم ما با همکاری دانشگاه بهزیستی در حال تکمیل است؛ تفاوت ما با بقیه دنیا در ارزیابی موفقیت کار درمانی است که با ایجاد آزمایشگاهی توانستیم دقیقاً بگوییم که برنامه درمانی ما روی شخص بیمار چند درصد موفق بوده و می‌توانیم این برنامه را ارتقا دهیم، با این کار یک گام جلوتر از بقیه جاهای دنیا هستیم.
چالش پیش روی این طرح را برای آنکه این روش به صورت فراگیر عملی شود چه مواردی است؟
چالش اصلی در ابتدای شروع طرح، باورپذیری این روش در میان جامعه پزشکی و ورزشی بود که امروز از منتقدان به ما مراجعه می‌کنند و از پروژه تعریف می‌کنند اما چالش امروز تغییر برخی رویکردهای مسئولان و توجیه آنها نسبت به ظرفیت‌ها و شکوفایی‌های علمی است که به آن دست یافته‌ایم، باید مسئولان برنامه‌ای را تدارک ببینند تا ما بتوانیم به راحتی با آنها ارتباط برقرار کنیم چرا که کارهای بسیاری است که ما می‌توانیم با قیمت بسیار ارزان در حوزه درمان انجام دهیم. همه چیز با قرص و آمپول و تیغ جراحی حل نمی‌شود.
در صورت اهتمام مسئولان، چه آینده‌ای را برای این طرح دانش‌بنیان قابل تصور است؟
افق پیشروی ما، ایجاد مراکز درمانی در تمام کشور است، به‌طوریکه معلولان و بیماران شهرستانی برای استفاده به زحمت نیفتند البته زمینه‌های لازم برای شروع کار در شهرستان‌ها بسیار بالاست و ما فقط لازم است که دانش لازم را از طریق آموزش‌هایی انتقال دهیم، بعد از یک بازه زمانی سه ساله ما می‌توانیم به فکر توریسم درمانی باشیم و گستره کار را بین‌المللی کنیم.
از سابقه و فعالیتهای دیگر علمی خود به عنوان عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه امیرکبیر برای ما توضیح دهید.
بنده در رشته مهندسی مکانیک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته طراحی سیستم‌های چند رشته‌ای و دکترا را در طراحی ربات‌ها در کالج کوئین‌مری دانشگاه لندن اخذ کردم و به دلیل اینکه رشته مهندسی پزشکی متشکل از حوزههای علمی چند رشته دیگر است، خیلی راحت توانستم علوم آموخته‌ام را در این حوزه به‌کارگیری کنم؛ در ابتدا فعالیتهای زیادی را برای نوشتن معادلات ریاضی توصیف‌کننده بیماری‌ها انجام دادیم مثلاً برای سکته قلبی معادلات ریاضی را طرح کردیم، نوشتن این معادلات به منظور درک و توصیف بهتر بیماری‌ها بود ولی بعد از مدتی متوجه شدیم بدن انسان ظرفیت‌های بسیار بالاتری دارد که ما می‌توانیم روی آن کار کنیم یعنی علاوه بر کار روی حالاتی که منجر به ضعف و ناتوانی و مرگ‌ومیر در انسان‌ها میشود، کار روی حالاتی را شروع کردیم که در آنها بدن انسان در اوج توانایی‌های خاص قرار دارد لذا فعالیت‌ها را به سمت ورزش و حوزههای قهرمانی معطوف کردم، توصیف ریاضی بدن یک ورزشکار این اجازه را به ما می‌دهد تا فرق بدن انسان‌های عادی را با یک ورزشکار حرفه‌ای مانند رضا‌زاده یا هادی‌ساعی را بدانیم، این مطالعات باعث شد تا به سمت مهندسی ورزش برویم.
جهت‌گیری فعالیت‌ها به سمت مهندسی ورزش چه دستاوردهایی را در پی داشته است؟
با حمایت کمیته ملی المپیک و آکادمی ملی المپیک، مرکز مهندسی ورزش را راه‌اندازی کردیم و با همکاری‌های وزارت علوم و وزارت ورزش، کارگروه مهندسی ورزش در وزارت ورزش و جوانان تاسیس شد که مسئولیت آن با خود بنده است، همچنین بحث مهندسی در ورزش و در همایش‌های علمی ورزشی مطرح میشود و حتی مهندسین مکانیک به تولید مقاله‌های ورزشی روی آورده‌اند.
ارزیابی شما از ایجاد ارتباط میان جامعه ورزشی و جامعه مهندسی چیست؟
تلاش‌های 15 ساله ما باعث شد که به جامعه مهندسی ثابت شود که دنیای ورزش جنبه‌های پُرکاربرد مهندسی دارد و هم جامعه ورزشی این واقعیت را پذیرفت که حضور مهندسان، کمک شایانی به ورزش خواهد کرد، همچنین ایجاد این ارتباط خیلی مهم بود و خوشحالم که تلاش‌هایم منجر به شکل‌گیری این ارتباط ارزشمند شده است.
روند پیشرفت علمی در مهندسی ورزش چگونه به کمک جامعه ورزش آمده است؟
با بیان مثالی این موضوع را توضیح می‌دهم، الان همکاری‌های خوبی را با دانشگاههای آمریکا و انگلستان داریم و در حال کار روی بدنسازی ورزشکاران هستیم چرا که از بزرگترین نقاط ضعف ورزش کشور ما بحث بدنسازی است؛ اشتباه در بدنسازی ورزشکار باعث میشود ورزشکار در میدان‌های ورزشی به اصطلاح "کم بیاورد"، ما متوجه شدیم که مربی‌های بدنسازی علمی کار نمی‌کنند و تجربه مبنای عمل آنهاست، البته این موضوع در همه جای دنیا رایج است، بنابراین روی موضوعاتی کار می‌کنیم تا بتوانیم با ساخت ابزارهایی اندازه‌گیری‌های علمی را به کمک بدنسازی ورزشکاران و سلامتی بیشتر بیاوریم.
فاصله ما با مرزهای علمی دنیا در حوزه مهندسی ورزش چه قدر است؟
کشور ما در حوزه مهندسی ورزش جزو پیشروهاست و فاصله علمی ما با برترین دانشگاههای دنیا حدود یک سال است و این موضوع در مقایسه با بعضی حوزههای دیگر که چندین سال عقب هستیم، امیدوار‌کننده است؛ در کنفرانس‌های بین المللی وقتی کارهای علمی در حال انجام را توضیح می‌دهیم، استقبال سایر کشورها را شاهد هستیم که تقاضای حضور در تیم تحقیقاتی ما را دارند.
آیا طرح‌های کاربردی دیگری در دست اجرا دارید؟
وقتی نگاه مهندسی به بدن انسان مبنا قرار گیرد، کاربرد‌های جالبی به دست می‌آید، به عنوان مثال با همکاری هفت مرکز دانشگاهی و به درخواست مسئولان نظامی، روی آسیب‌شناسی رژه نیروهای مسلح کار کردیم و با پیشرفته‌ترین روش‌ها و ابزارها، راهکارهای لازم را برای کاهش آسیب‌ها در رژه ارائه کردیم.
به عنوان حُسن ختام، آیا در مورد حدیث نورانی پیامبر اکرم(ص) که فرمودند"به فرزندان خود سه ورزش تیراندازی، سوارکاری و شنا بیاموزید" توضیحی دارید؟
من نمی‌توانم تمام حکمت‌های علمی این حدیث را بگویم اما امروز دریافته‌ایم که بدترین بیماری‌ها که پزشکان از درمان آن دست شسته‌اند و عملاً می‌گویند پیش ما نیایید یا خیلی از بیماری‌های روحی و روانی مانند ابتلا به استرس توسط اسب قابل بهبودی است و در حال حاضر ورزشی که بیشترین جنبه درمانی را دارد، سوارکاری است.
هیچ ابزار یا ورزشی به اندازه تیراندازی با کمان بین چشم و دست که در مهندسی از حرکت‌های پیچیده است، هماهنگی ایجاد نمی‌کند، بهترین و سالم‌سازترین ورزش نیز شناست؛ اینها تجربه بنده است به عنوان کسی که سال‌ها بر روی مهندسی ورزش کار کرده است.تسنیم
