خطری که به اندازه زلزله تهران را تهدید می‌کند

سیل کن در تهران که خسارت جانی و مالی سنگینی برجای گذاشت که البته بخشی از آن دقیق اعلام نشد اما سیلی بیخ گوش تهران آن هم با بارندگی نه چندان شدید بود، سازمان‌ها و نهادهای مسئول در حوزه مدیریت بحران را به خط کرد که درباره مخاطراتی که سیل می‌تواند برای تهران داشته باشد، فکری کنند.

پیش از این هم البته طبق برنامه  ٥ساله دوم شهرداری، طرح و برنامه‌هایی برای کاهش خطرپذیری ناشی از سیل و سیلاب در تهران پیش‌بینی شده بود.  اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در اظهارنظر تازه‌ای گفته سیل به اندازه زلزله می‌تواند در تهران خطرناک باشد و باید سامانه‌های هشدار سریع زلزله در حوزه‌های آبریز تهران نصب شود. 

به گفته رئیس سازمان مدیریت بحران، سیل در گذشته تاریخی تهران سابقه داشته و در یکی، دو ‌سال گذشته هم دفعات وقوع آن افزایش یافته است و به همین دلیل هم باید اقداماتی برای کاهش خطرات ناشی از سیل در تهران آغاز شود. 

آنطور که رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران می‌گوید، هفت روددره‌ای که در تهران وجود دارد از مهم‌ترین نقاط خطرآفرین هستند که ایجاد مشکل خواهند کرد، هر چند که به گفته او در نقاطی دیگر نیز احتمال بروز سیلاب وجود دارد.

مسیل‌ها راه و خیابان و اتوبان شده‌اند
آنطور که رئیس سازمان مدیریت بحران کشور می‌گوید، به‌تازگی جلسه‌ای با حضور شهردار تهران و وزیر نیرو درباره مخاطرات سیل در تهران برگزار و در این جلسه تصمیماتی برای اقدامات برای ایمن‌سازی تهران در برابر زلزله گرفته شده است.

به گفته او بررسی‌ها نشان داده یکی از مشکلات جدی که در تهران وجود دارد این است که بر اثر تغییراتی که تهران در دهه‌های اخیر به خود دیده، مسیر خروجی آب از مسیل‌ها مسدود شده است: «مشکل دیگر خروجی‌های آب از تهران است که می‌تواند در روستاهای پایین‌دستی ایجاد مشکل کند. در این‌باره مطالعاتی انجام گرفته و اقداماتی نیز باید انجام شود.

نمونه اخیر این حادثه را در سیلاب قیام‌دشت مشاهده کردیم.» به گفته نجار وزارت راه و شهرسازی، وزارت نیرو، شهرداری تهران، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها و مراتع ازجمله سازمان‌هایی هستند که در این زمینه مسئولیت دارند.

در آخرین جلسه شورای مدیریت بحران شهر تهران برای بررسی حادثه سیلاب برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تنظیم شد که براساس آن می‌بایست سامانه‌های هشدار سریع در حوزه‌های آبریز تهران نصب شود تا نسبت به بروز سیلاب یا مخاطرات این‌چنینی حساسیت داشته باشد.

رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با انتقاد از دستکاری طبیعت، ادامه داد: «متاسفانه در تهران عمده مسیل‌ها به راه، پل و اتوبان تبدیل شده است و ممکن است ایجاد مشکل کند. در گذشته اگر سیلابی در تهران رخ می‌داد از مسیل‌ها خارج می‌شد اما امروزه سیلاب باید از میان بزرگراه و پل‌ها عبور کند. در برخی از مسیل‌ها نیز ریختن نخاله ایجاد مشکل خواهد کرد که در این خصوص نیز تصمیماتی گرفته شده است، اما مردم و برخی از دستگاه‌ها نیز باید رعایت کرده و از ریختن زباله و نخاله در رودها و مسیل‌ها خودداری کنند.»

به گفته او موضوع سیل به اندازه زلزله برای تهران خطرناک است و باید راهکارهای جامعی برای آن اندیشیده شود. 

او با اشاره به نهایی شدن طرح جامع سیلاب در جلسه شورای مدیریت بحران شهر تهران اظهار کرد: امیدواریم براساس این طرح بتوان خطرات ناشی از سیل در پایتخت را کاهش داد که البته این موضوع نیازمند تصویب شورای شهر است.

کارخانه‌های شن و ماسه در زمان وقوع سیل بحران‌آفرینند
آنچه وزیر کشور درباره آن حرف می‌زند، یعنی طراحی سیستم هشدار سریع زلزله برای تهران بخشی از برنامه‌ای است که با عنوان طرح جامع کاهش خطرپذیری سیلاب در تهران آماده شده و قرار است با همکاری سازمان متولی و درگیر موضوع در تهران به اجرا گذاشته شود.

طرحی که مدیر گروه مخاطرات معاونت پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان پس از برگزاری جلسات متعدد کارشناسی و کنار هم آوردن سازمان‌های متعدد آن را نهایی کرده است.  این طرح شامل برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتی است که هر کدام از آنها باید توسط یکی از سازمان‌ها در تهران اجرا شود.  مهندس«حسام شمشیری»، مدیر مخاطرات معاونت پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیریت بحران،ا تاکید بر این‌که تهران در برابر سیل آسیب‌پذیر است، افزود: «تهران در برابر سیل آسیب‌پذیر است و روند سیل‌ها هم رو به افزایش است و تهران هم در طول تاریخ بیش از آن‌که از زلزله آسیب‌دیده باشد، اتفاقا از سیل آسیب‌دیده است؛ مثلا همین سیل تجریش یا سیل امامزاده داود که خسارت‌های زیادی در تهران بر جای گذاشت.»

به گفته شمشیری، درباره سیل و سیلاب قوانین متعددی وجود دارد و همین تنوع و تعدد قوانین مثل شمشیر دولبه‌ای است چرا که با استناد به قوانین موجود، مدیریت سیل در تهران چندتکه شده است و حالا یکی از اولویت‌های مهم برای اجرای اقدامات و راهکارهایی که در طرح جامع کاهش خطرپذیری سیلاب تهران پیش‌بینی شده، تشکیل یک مدیریت یکپارچه است به این معنا که همه سازمان‌ها در کنار هم این موضوع را مدیریت کنند و در یک جا هماهنگ شوند.

 
او در پاسخ به این پرسش که درحال حاضر کدام یک از مناطق تهران بیشتر در معرض خطر ناشی از وقوع سیل هستند، گفت: «احتمال وقوع یک حادثه یا میزان ریسک یک عدد نسبی است؛ مثلا در کن و سولقان مشکل کار بالادست بود.

رستوران ساخته بودند و اگر بالادست درست نباشد خطر را بیشتر می‌کند. در سیل کن هم همین موضوع مسأله‌ساز شد و اتفاقاتی که در بالادست افتاده بود، موجب شد سدی در برابر جریان آب درست شود و خسارت بیشتری به بار بیاید.» به گفته شمشیری اقداماتی که برای کاهش خطرپذیری ناشی از سیل در تهران انجام می‌شود، نباید فقط محدود به اطراف رودخانه‌ها باشد و باید دید بالادست رودخانه‌هایی مثل درکه و دربند چه وضعیتی دارند. 

شمشیری به اهمیت فرهنگ‌سازی و نقشی که مردم در کاهش مخاطرات ناشی از سیل می‌توانند داشته باشند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از برنامه‌های مهم که در طرح کاهش خطرپذیری پیش‌بینی شده، ساماندهی حریم رودخانه‌هاست.

ممکن است مردم بگویند چرا اجازه نمی‌دهید ما از نقاط تفریحی استفاده کنیم اما واقعیت این است که حرف ما استفاده ایمن و بدون خطر از نقاط تفریحی است.  همین الان در روزهای آخر هفته با این‌که چندماه از سیل کن گذشته، هنوز هم در روزهای تعطیل شاهد هستیم که مردم در محدوده‌های پرخطر نشسته‌اند. این انتظاری است که از مردم می‌رود که خودشان را در معرض خطر قرار ندهند.»

شمشیری با یادآوری بخشی از ماجرای سیل کن، ادامه داد: «بعد از این حادثه با یکی از مسئولان آتش‌نشانی جلسه داشتیم و ایشان تعریف می‌کرد قبل از سیل، در یکی از مسیرهای منتهی به رودخانه، یک مرد افغان راه را می‌بندد و جلوی خودروها را می‌گیرد و به آنها می‌گوید که سیل می‌آید اما باز هم مردم می‌خواستند با وجود این هشدار تا لب رودخانه پیش بروند، هر چند درنهایت آن مرد افغان به قیمت کتک‌خوردن هم اجازه نمی‌دهد مردم لب رودخانه بروند اما این موضوع نشان می‌دهد که مخاطراتی مثل سیل و پیامدهای آن برای مردم شناخته‌شده نیست.»

به گفته مدیر مخاطرات معاونت پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیریت بحران، در طرح جامع کاهش خطرپذیری سیلاب در تهران، وضع موجود و مجموع اقداماتی که باید در این زمینه انجام شود به تفصیل و با همکاری همه سازمان‌ها پیش‌بینی و جمع‌بندی شده است.

به گفته شمشیری، کارخانه‌های شن و ماسه فعال در تهران به خودی‌خود یکی از مخاطرات بالقوه در زمان سیل هستند: «طبق قانون این کارخانه‌ها باید به خارج از تهران منتقل می‌شدند اما هنوز درحال فعالیتند، درحالی‌که در زمان وقوع سیل می‌توانند خطرآفرین باشند. برای مثال تراز کف رودخانه کن بالاتر از تراز کف معادن است و حداقل حدود ٣٠ متر با هم اختلاف سطح دارند و دیواره نازکی هم بین آنها هست که هم بر اثر آب و هم بر اثر برداشت شن و ماسه درحال نازک‌تر شدن است. اگر این دیواره بر اثر سیل احتمالی، شکسته شود دریاچه‌ای در آنجا درست می‌شود که می‌تواند خسارت ناشی از سیل احتمالی تهران را تشدید کند.»

علاوه بر اینها، مهندس«مریم شریف واقعی»، کارشناس معاونت پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیربت بحران شهر تهران هم درباره فرآیند تهیه طرح کاهش خطرپذیری سیلاب تهران ، می‌گوید: «این طرح نهایی شده و آماده اجراست، البته از آنجا که تصمیم‌گیری درباره همه موارد مرتبط با طرح و برنامه در اختیار شهرداری تهران نیست، باید مواردی با سازمان‌های دیگر هماهنگ می‌شد. ما از ظرفیتی که در سازمان وجود دارد استفاده کردیم و سازمان‌های دیگر هم در این زمینه کمک کردند.  شهرداری تهران در ‌سال ٧٧ توافقنامه‌ای سه‌جانبه با وزارت نیرو و شورای شهر تهران داشت.

ما از این تفاهمنامه استفاده کردیم تا سازمان‌ها را دور هم جمع کنیم و کار طبق برنامه هم پیش رفت و طرح جامع کاهش خطر‌پذیری سیلاب تهران اسفند‌ سال گذشته نهایی شده است. برای این‌که این طرح از نظر قانونی هم تثبیت شود به‌صورت لایحه به شورای شهر خواهد رفت.»

این کارشناس معاونت پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیربت بحران شهر تهران، در بخش دیگری از حرف‌هایش درباره مخاطره سیل در تهران و وضع پیش‌رو، گفت: «در تهران ٢ مسأله اصلی داریم؛ یکی سیلاب شهری که به ظرفیت زهکشی شهر مربوط می‌شود و بخش دیگر سیلاب‌های ناگهانی است، مثل‌ سال ٦٦ تجریش که در مدت کوتاه با شدت زیاد یک منطقه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و سریع به پایین‌دست منتقل می‌شود و چون آمادگی از قبل وجود نداشته خسارت می‌زند.  این مشکلی است که همیشه تهران را تهدید کرده و ممکن است تحت‌تاثیر شرایط جدید آب و هوایی یا بارش‌های ناگهانی رخ بدهد.»

به گفته «شریف واقعی»، طرح جامع مدیریت سیلاب درواقع یک نقشه راه ٥ساله است که نشان می‌دهد، هر سازمانی در راستای کاهش خطرپذیری سیلاب تهران چه کاری باید انجام بدهد.
او درباره این‌که براساس این طرح چه اقداماتی برای ایمن‌سازی تهران در برابر سیل باید با اولویت انجام شود، تاکید کرد که بخشی از اقدامات به‌صورت همزمان و بخشی با اولویت زمانی دیرتری اجرا می‌شود. او گفت: «بخشی از اقدامات پیش‌نیاز کارهای آتی است؛ برای مثال نقشه پهنه سیلاب باید توسط وزارت نیرو تهیه شود و بخش دیگری هم در حوزه‌های مدیریتی پیش‌نیاز است. از نظر ما همین توافقنامه سه‌جانبه مذکور که به آن اشاره کردم، باید اصلاح شود و سازمان‌های دیگری به آن اضافه شوند.

علاوه بر این در طرح جامع کاهش خطرپذیری، اقداماتی هم به‌صورت اضطراری پیش‌بینی شده ازجمله راه‌اندازی و تجهیز سامانه هشدار سریع سیل که جزو اقدامات با اولویت بالا تعریف شده است.»
به گفته شریف‌واقعی، از دیگر اولویت‌های مهمی که در طرح کاهش خطرپذیری سیلاب تهران پیش‌بینی شده، آزادسازی حریم و نیز ساماندهی رودخانه‌هاست.

همچنین در ارتباط با سیلاب‌های درون‌شهری، افزایش زهکش‌های درون‌شهری و تقویت زهگذرهای موجود از دیگر برنامه‌های پیش‌بینی شده است. افزون بر اینها آن‌طور که «شریف واقعی»، می‌گوید، زهگذرهای قابل قبولی ندارد و باید افزایش یابد. 

به گفته او براساس برنامه‌ها قرار است در نقاطی که لازم است حوضچه‌های آرامش طراحی شود. این حوضچه‌ها شدت و سرعت ناگهانی سیلاب‌ها را می‌گیرد و از مخاطرات آن می‌کاهد.  استفاده از فناوری‌های نوین و همچنین اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی و نیز کارهایی در زمینه بیمه سیل از دیگر اقداماتی است که همزمان با اجرای طرح جامع کاهش خطرپذیری سیلاب در تهران اجرا می‌شود. به گفته او سوله‌های مدیریت بحران هم قرار است در جریان اجرای این طرح بحث‌های مربوط به سیلاب را هم به سیاستگذاری‌ها و برنامه‌هایشان برای مدیریت بحران محلی اضافه کنند. شهروند