دانشمندان به‌دنبال مجوز براي دستکاري ژنتيکي جنين

کتي نياکان، دانشمند سلول بنيادي در پژوهشکده فرانسيس کريک در لندن، از تنظيم کننده قوانين باروري دولت درخواست مجوزي را کرده تا آنچه را که ويرايش ژنوم روي جنين‌هاي انساني ناميده مي‌شود، انجام دهد. اين تحقيق، نخستين جنين‌هاي اصلاح شده را از نظر ژنتيکي در بريتانيا خلق مي‌کند که در عرض چند ماه به وجود مي‌آيند.

جنين‌هاي اضافي که پس از درمان IVF به‌وسيله زوج‌ها اهدا مي‌شوند، فقط براي تحقيقات بنيادي استفاده مي‌شوند. از نظر قانوني، آنها نبايد براي بيش از 2 هفته مطالعه شده يا در بدن زن ديگري به منظور بارداري کاشته شوند.

هرچند جنين‌هاي اصلاح شده هرگز به نوزاد تبديل نخواهند شد، اين حرکت نگراني‌هايي را برانگيخته است، در اين زمينه که بعضي به دنبال مهلت قانوني جهاني براي دستکاري ژنتيکي جنين‌ها هستند، حتي اگر براي مقاصد تحقيقاتي باشد. آنها مي‌ترسند که واکنش شديد عمومي، استفاده‌ از مباحث کمتر جنجال‌برانگيز ويرايش ژنوم را که مي‌تواند منجر به ايجاد درمان‌هاي جديد براي بيماري‌ها شود، از خط اصلي خود خارج کند.

نياکان مي‌خواهد در اين پروژه، از روشي براي يافتن ژن‌هايي استفاده کند که در چند روز نخست لقاح انساني، نقش عمده‌اي ايفا مي‌کنند. در واقع زماني که يک رويان از سلول‌هايي پوشيده مي‌شود که بعدا جفت را شکل مي‌دهند. تحقيقات بنيادي مي‌تواند به دانشمندان کمک کند بفهمند چرا بعضي از زنان جنين‌هاي خود را قبل از زايمان از دست مي‌دهند.

نياکان مي‌گويد: «دانشي که از اين مطالعات به دست مي‌آيد، براي درک اينکه چگونه رويان سالم انسان رشد مي‌کند، بسيار مهم است و درباره علل سقط، يافته‌هاي ارزشمندي را در دسترس محققان قرار مي‌دهد. اين تحقيقات، يک سرازيري لغزنده به‌سوي طراحي نوزادان مورد دلخواه پدر و مادر نيست، زيرا بريتانيا قواعد و قانون‌هاي بسيار سخت و محکمي در اين زمينه دارد.»

سازمان لقاح انساني و جنين‌شناسي درخواست وي را تحت بررسي دارد و انتظار مي‌رود، تحت قوانين موجود که به انجام آزمايش روي رويان اجازه مي‌دهد، البته به شرط آنکه ظرف 14 روز از بين برده شوند، مجوز لازم را صادر کند. در بريتانيا، تحقيقات روي رويان فقط با اجازه اعضاي اين سازمان انجام مي‌شود. اين سازمان بر تمامي تحقيقات نظارت دارد تا مطمئن باشد که همه کارها طبق قوانين پيش مي‌روند.

نياکان اميدوار است اين مجوز را دريافت کند تا در اولين فرصت، پروژه تحقيقاتي خود را آغاز کند. البته دانستن زماني که طول مي‌کشد تا پروژه آغاز شود و همچنين طول مدت خود کار تحقيقاتي، کار مشکلي است. به خصوص آنکه بايد رويان به اندازه کافي جمع‌آوري شود. قرار است اين رويان‌ها از تعدادي از کلينيک‌هاي IVF در سراسر انگلستان به دست آيد که مشخصات آنها محرمانه خواهد ماند.

کتي نياکان، يکي از دانشمنداني است که با روش جـديــد و قـدرتـمـنـد ويـرايـش ژن، بـا نـام Crispr-Cas9 کار مي‌کند. اين روش نوظهور که 3 سال پيش اختراع شد، تحقيقات بيومديکال را با انقلابي عظيم روبه‌رو کرده است. Crispr-Cas9 به دانشمندان امکان مي‌دهد تا تغييرات دقيقي در DNA ايجاد کنند و اين پتانسيل را دارد تا درمان اختلالات ژنتيکي را با اصلاح ژن‌هاي اشتباه منتقل کند.

ويرايش ژن، روشي ارزان، ساده و موثر بوده و با سرعتي باورنکردني بوسيله دانشمندان پذيرفته شده است. اما سرعت تغييرات ايجاد شده، بعضي از دانشمندان را مضطرب مي‌کند. آنها هشدار مي‌دهند که اين حوزه از تحقيقات، پيش از آنکه کاربردها و مسايل حقوقي و اخلاقي آن کاملا در نظر گرفته شود، با سرعت زيادي پيشرفت مي‌کند.

بعضي نيز مي‌ترسند که اين روش مي‌تواند اسپرم، تخمک و رويان‌ها را براي استفاده‌هاي باليني اصلاح کند، قبل از آنکه مشخص شود اصلا روش و کاري ايمن است يا خير. اوايل سال ميلادي جاري، دو گروه از دانشمندان درخواست ممنوعيت داوطلبانه را در ويرايش ژنوم جنين انسان، اسپرم و تخمک ارايه دادند.

از سوي ديگر، بعضي نيز از دانشمندان درخواست کردند روش‌هايي را که براي درمان باليني استفاده مي‌شود، از حوزه کاري خود خارج کنند، زيرا ايمن نيستند. گروه ديگري از محققان، به سرپرستي ادوارد لانفير، رئيس موسسه «اتحاد براي پزشکي احياکننده» در واشنگتن، خط سختگيرانه‌تري را در پيش گرفته و خواستار توقف جهاني اصلاح رويان‌هاي انساني، اسپرم و تخمک‌ها شده‌‌اند، حتي اگر فقط براي تحقيقات انجام شوند.

کاربردهاي بالقوه ويرايش ژن مي‌تواند در سه گروه گسترده تقسيم‌بندي شود. نخستين و بزرگ‌ترين گروه، به‌طور گسترده‌اي به وسيله دانشمندان حمايت شده است. هدف اين گروه، درمان اختلالات خوني، بيماري‌هاي ريوي، ضايعات عضلاني و غيره است. گروه دوم، که کار نياکان هم در اين طبقه مي‌گنجد، دربرگيرنده ايجاد تغييرات ژنتيکي روي تخمک، اسپرم و جنين انسان براي تحقيقات بنيادي است. گروه سوم که چالش‌برانگيزترين گروه نيز محسوب مي‌شود، از ويرايش ژن در کلينيک‌هاي IVF استفاده مي‌شود تا ژن‌هاي مقصر را که باعث بروز بيماري‌هاي ويرانگر مي‌شوند، را اصلاح کنند.

امروزه، ايده ويرايش جنين‌ها براي درمان بيماري‌ها مربوط به آينده است و هيچ دانشمندي قصد ندارد اين کار را انجام دهد. اين روش هنوز آنقدرها ايمن نيست که در کلينيک استفاده شود. يکي از نگراني‌ها آن است که هرگونه تغييري که در DNA رويان انجام شود، ممکن است پيامدهاي مضري براي بدن فرد داشته باشد. از آن بدتر، صدمات ژنتيکي مي‌تواند از نسلي به نسل ديگر منتقل شود، زيرا اسپرم يا تخمک انسان را تحت تاثير قرار مي‌دهند. نگراني ديگر به چشم‌انداز نوزادان طراحي شده بازمي‌گردد، زيرا DNA جنين تغيير مي‌يابد تا آرزوهاي والدينش را برآورده کند.

اوايل ماه سپتامبر 2015، تامين کنندگان مالي انگلستان خواستار انجام يک بحث علمي شدند، در مورد اينکه آيا ويرايش رويان انسان مي‌تواند در کلينيک هم انجام شود يا خير. چند هفته بعد، متخصصان بين‌المللي متعلق به گروه Hinxton، اعلام کردند تولد رويان‌هايي که ويرايش ژن شده‌اند، مجاز نيست، اما اضافه کردند که «هر زمان که تمامي معيارهاي ايمني، اثربخشي و نيازهاي دولتي برآورده شود، شايد بتوان از نظر اخلاقي استفاده از اين روش و تکنولوژي را در توليد انسان قبول کرد.»

کاملا واضح است که ما هنوز براي کاربردهاي باليني ويرايش ژنوم آمادگي نداريم.
موسسه‌هاي ملي سلامت ايالات متحده اعلام کرده‌اند هيچ هزينه‌اي را براي تحقيقات در زمينه ويرايش ژنوم رويان انساني پرداخت نخواهند کرد. رئيس اين موسسه معتقد است: «تغيير DNA رويان انساني براي مقاصد باليني در قالب خطي ديده شده که نبايد از آن عبور کرد.» اما اگر اين تکنيک در سال‌هاي آينده به اندازه کافي ايمني خود را ثابت کند، رويان‌هاي IVF، در اصل، اصلاح مي‌شوند تا سلامت عمومي با کاهش خطر ابتلا به بيماري آلزايمر، يا مقاوم کردن آنها به HIV، مالاريا يا آنفلوآنزا، تقويت شود.