در حالي که برخي از داروها نقش بيشتري در افزايش وزن ناخواسته ايفا مي‌کنند، همه بيماران تحت تاثير اين عارضه جانبي قرار نمي‌گيرند.
چگونه داروهاي نسخه‌اي سبب افزايش وزن مي‌شوند؟
براي
شمار زيادي از داروها، علت اصلي افزايش وزن در هاله‌اي از ابهام قرار
دارد. بعضي از داروها اشتها را افزايش داده، سبب حفظ مايعات شده، يا به علت
ايجاد خستگي و کمبود فعاليت بدني در درازمدت موجب افزايش وزن مي‌شوند.
داروهايي که منجر به افزايش اشتها مي‌شوند بر مرکز کنترل سيري در مغز اثر
مي‌گذارند. از آن‌جا که افزايش وزن فرايندي زمان‌بر است، تشخيص اين مورد که
اين عمل ريشه در مصرف دارو دارد يا به علل ديگر همچون رژيم غذايي يا کمبود
فعاليت بدني مربوط است ،گاه بسيار دشوار مي‌شود.
افزايش
وزن ممکن است خطر ابتلا به فشار خون و کلسترول بالا و ديابت نوع دو را
افزايش دهد. اگر افزايش وزن با سرعت بالا و در مدت زمان کم رخ دهد، مراجعه
به پزشک و انجام آزمايش‌هاي مورد نياز ضروري است. اين مورد به‌خصوص در
بيماراني که خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و فشار خون بالا تهديد‌شان
مي‌کند، اهميت بيشتري دارد.
بيماران
نبايد مصرف هيچ دارويي را بدون مشورت با پزشک خود قطع کنند. در مورد برخي
از داروها لازم است تا کاهش دوز به آرامي صورت گيرد و قطع ناگهاني آنها
مي‌تواند منجر به عوارض جانبي جدي شود.اگر بيمار از افزايش وزن ناشي از
مصرف دارو نگران باشد، بايد با پزشک خود مشورت کند. در اين مورد مي‌‌توان
دارو را تغيير داده، يا دوز مصرف آن را کاهش داد. در بيشتر موارد همچنين
نياز است بيمار ميزان فعاليت بدني خود را افزايش دهد. توصيه مي‌شود بيمار
پيش از شروع مصرف دارو درباره احتمال افزايش وزن از پزشک خود اطلاعات کافي
دريافت کند. به ياد داشته باشيد داروها مي‌توانند بر افراد به‌روش‌هاي
مختلف عمل کنند و تمامي بيماران دچار افزايش وزن نخواهند‌شد.
چه داروهايي منجر به اضافه وزن مي‌شوند؟
ضدافسردگي‌ها:
ضدافسردگي‌هاي قديمي‌تر مانند آمي‌تريپتيلين و نورتريپتيلين که به عنوان
ضدافسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي(TCAs) شناخته مي‌شوند در افزايش اشتها و اضافه
وزن نقش دارند. ضدافسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي با تاثير روي انتقال دهنده‌هاي
عصبي در مغز و بروز فعاليت آنتي‌هيستاميني سبب افزايش اشتها مي‌شوند. از ضد
افسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي براي درمان سردرد‌هاي ميگرني نيز استفاده مي‌شود.
نسل جديد ضد افسردگي‌ها با عنوان مهارکننده‌هاي انتخابي بازجذب سروتونين
(SSRIs) به طور معمول تاثيري بر افزايش وزن ندارند. با اين حال يکي از
پرمصرف‌ترين داروهاي اين دسته، پاروکستين، موجب افزايش وزن مي‌شود. برخي از
SSRIها مانند فلوکستين و سرترالين تاثيري بر افزايش وزن ندارند.
ميرتازاپين که مانند SSRIها سطح سروتونين را افزايش مي‌دهد، به علت خاصيت
آنتي‌هيستاميني ممکن است منجر به افزايش وزن شود.
اگر
نگراني براي افزايش وزن وجود داشته باشد، معمولا پزشک قادر است از ميان
کلاس‌هاي متفاوت داروهاي ضدافسردگي، داروي مناسب را انتخاب کند.
.ونلافاکسين و دولکستين تاثيري بر افزايش وزن نداشته و بوپروپيون نوعي
داروي ضدافسردگي است که حتي منجر به کاهش وزن مي‌شود.
آنتي‌هيستامين‌ها: آنتي‌هيستامين‌ها مانند ستريزين و فکسوفنادين به طور انتخابي گيرنده‌هاي H1
هيستاميني را آنتاگونيزه مي‌کنند. اين داروها که بدون نسخه نيز در دسترس
قرار دارند، در افزايش وزن موثر هستند. همان‌طور که در مورد داروهاي
ضدافسردگي گفته شد، فعاليت‌هاي آنتي‌هيستاميني منجر به افزايش اشتها
مي‌شود. ميزان مصرف آنتي‌هيستامين و رابطه آن با خطر چاقي در مطالعه‌اي
منتشر شده در سال 2010 مقايسه شده است. مصرف‌کننده‌هاي سيتريزين و
فکسوفنادين به ميزان قابل‌توجهي داراي وزن، حجم توده بدني (BMI)، سطح
انسولين و چاقي دور شکمي بالاتري هستند.
ضد سايکوزها و داروهاي مورد استفاده در اختلالات خلقي:
برخي از ضدسايکوزها مثل ضدسايکوزهاي آتيپيک (اولانزاپيين و ريسپريدون) در
برخي موارد موجب افزايش وزن مي‌شوند. کلوزاپين، داروي قديمي‌تر اين دسته
دارويي نيز در افزايش وزن نقش چشم‌گيري دارد. اين داروها با فعاليت
آنتي‌هيستاميني و بلوکه کردن سروتونين، که در مکانيسم افزايش وزن دخالت
دارد، موجب افزايش 7 تا 10 درصدي وزن بدن بيمار مي‌شوند.
پژوهش‌ها حاکي از
آن است که آنزيمي به نام AMP-kinase در مغز بيماران مصرف‌کننده داروهاي
ضدسايکوز بالا مي‌رود. اين آنزيم مي‌تواند گيرنده‌هاي H1
هيستاميني مغز را بلوکه کند. اين امر موجب افزايش اشتها و در نتيجه افزايش
وزن مي‌شود. بسياري از ضدسايکوزها با برهم زدن تعادل گلوکز موجب مقاومت
انسوليني و ابتلا به ديابت نوع دو مي‌شوند. با اين وجود، مصرف اين داروها
براي درمان اختلالات دوقطبي و اسکيزوفرني ضروري است و بيماران مي‌بايست پيش
از قطع درمان، با پزشک خود مشورت کنند.
لازم است ميزان قند خون ناشتا در
ابتداي درمان و پس از آن به صورت دوره‌اي کنترل شود. زيپراسيدون و
آريپيپرازول تاثير کم‌تري بر افزايش وزن دارند، با اين‌حال موجب تغييرات
سطح قندخون مي‌شوند.
داروهاي ضد فشار خون/ بتا بلاکرها:
خانواده داروهاي ضد فشار خون که با عنوان بتا بلاکرها شناخته مي‌شوند نيز
در افزايش وزن نقش دارند. مثال‌هاي رايج اين دسته عبارت‌اند از متوپرولول و
آتنولول. بسياري از بتابلاکرهاي قديمي‌تر سبب خستگي فيزيکي مي‌شوند که اين
امر مي‌تواند از علل افزايش وزن باشد. کمبود انرژي در بيماران، خستگي و
سستي، بر ميزان سوخت کالري روزانه اثر مي‌گذارد.
کورتيکواستروئيدها:
مصرف دوز بالا و طولاني‌مدت کورتيکواستروئيدهاي خوراکي
(گلوکوکورتيکوئيدها) ممکن است با خطر افزايش وزن همراه باشد.
کورتيکواستروئيدهاي خوراکي در درمان آسم شديد و وضعيت‌هاي التهابي دردناک
مانند آرتروز استفاده مي‌شود. کورتيکواستروئيدهاي تزريقي موضعي که براي
درمان التهاب در مفاصل زانو و ستون فقرات و کورتيکواستروئيدهاي استنشاقي که
براي درمان آسم استفاده مي‌شوند، تاثيري بر افزايش وزن ندارند. استروئيدها
مانند پردنيزون، متيل‌پردنيزولون و هيدروکورتيزون بر ميزان متابولسم بدن
تاثير گذاشته و منجر به افزايش اشتها و پرخوري مي‌شوند.
داروهاي ديابت: داروهاي خوراکي ديابت نوع دو مانند گلي‌بورايد و گلي‌پيزيد که از خانواده سولفونيل‌اوره هستند، مي‌توانند منجر به افزايش وزن شوند. اين داروها با افزايش توليد انسولين، ميزان قند خون را کاهش داده و سبب افزايش اشتها مي‌شوند.
انسولين تزريقي نيز مي‌تواند به تنهايي سبب افزايش وزن شود. اين
امر ممکن است منوط به دوره‌هاي کاهش قند خون باشد که باعث تحريک اشتها
مي‌شود. داروهاي ديگر مورد استفاده در درمان ديابت نوع دو مانند
پيوگليتازون و رزيگليتازون که متعلق به خانواده تيازوليدين‌ديون‌ها هستند،
منجر به حفظ مايعات و افزايش وزن مي‌شوند.متفورمين، اگزناتايد و
سيتاگليپتين معمولا در افزايش وزن تاثيري نداشته يا حتي سبب کاهش وزن
مي‌شود.
داروهاي ضد تشنج/ تعديل‌کننده‌هاي خلقي:
والپروئيک اسيد در درمان صرع (تشنج)، اختلالات دوقطبي و پيش‌گيري از ميگرن
استفاده مي‌شود. اين دارو اشتها را افزايش داده و سبب افزايش وزن تا 10
پوند يا بيشتر مي‌شود. ليتيوم نيز که در اختلالات خلقي استفاده مي‌شود، به
افزايش وزن کمک مي‌کند.
