ایران آماده رویارویی با پدیده سالمندی شود

به گزارش شفا آنلاین،طبق پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد (٢٠١٤)، در حال حاضر جمعیت سالمند جهان حدود ٦٠٠‌میلیون نفر است که در‌ سال ٢٠٢٥ به ٢ برابر یعنی ٢/١‌میلیارد نفر و در‌ سال ٢٠٥٠ به حدود ٢‌میلیارد نفر خواهد رسید.

در اين ميان، نکته قابل‌ تأمل این‌که براساس همین گزارش، ٨٠‌درصد افراد سالمند دركشورهاي در حال ‌توسعه زندگي خواهند کرد؛ كشورهايي كه آمادگي لازم براي رويارويي با پدیده سالمندي و پيامدهاي بهداشتي و اجتماعي و اقتصادي آن را ندارند. كشور ما نيز از اين قاعده مستثنا نیست. پديده سالمندي مسأله قرن چهاردهم شمسي ايران خواهد بود.

ضرورت و اهميت پرداختن به مسأله شهرهای دوستدار سالمند در كشور ما نيز از اهميت ویژه‌ای برخوردار است. چون‌ درصد بالاي جمعيت جوان امروز گوياي بالا بودن نرخ رشد جمعيت سالمند در سال‌های آتي خواهد بود.

درواقع براساس آخرين نتايج سرشماري كشور هم‌اکنون حدود یک‌‌میلیون سالمند در تهران زندگي می‌‌کنند و طبق برآوردها، در ٥٠‌سال آينده ٢٠‌درصد افراد جامعه را سالمندان تشكيل خواهند داد. بر این اساس طي ٥٠‌سال آينده بيش از ٢٦ ميليون سالمند بالاي ٦٠‌سال دركشور وجود خواهد داشت.

لذا توجه ويژه به نيازهاي سالمندان در فضاهاي شهري از جنبه‌های گوناگون اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي از اهميت ویژه‌ای برخوردار است. اين عنصر، سرمایه‌ای كارآ در ايجاد و حفظ انسجام اجتماعي و در نتیجه رشد و توسعه‌‌یافتگی محسوب می‌شود.

اما توجه به سالمندان به لحاظ اخلاقی و کرامت انسانی نیز بسیار دارای اهمیت است. سالمندی، دوران هجوم بیماری‌ها و عارضه‌های گوناگون است؛ چنان‌که می‌توان گفت سالخوردگی، آشیانه بسیاری از مرض‌ها و زمینه‌های نامناسب زندگی و هجوم بیماری‌های گوناگون است.

زوال جوانی و فرو افتادن آدمی در پیری و سالمندی به‌صورت ناگهانی و یک‌باره نیست، بلکه به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد. آنها آهسته‌آهسته وارد این مرحله می‌شوند و روز به ‌روز بر ضعف‌شان افزوده می‌شود. همچنین در صورت عدم توجه جامعه به نیازهای سالمندان، امکان هجوم بسیاری از بیماری‌های روحی به سوی این منابع انسانی ارزشمند وجود دارد.

در دین مبین اسلام جایگاه رفیعی برای سالمندان در نظر گرفته‌ شده است و علاوه بر توصیه‌های مکرر خداوند متعال در قرآن مجید، درخصوص احترام و تکریم والدین و سالمندان که از نظر جایگاه انسانی و اعتقادی و درجات معنوی پس از عبادت پروردگار قرار دارد، پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) و ائمه اطهار همگی بر توجه خاص، نیکی به والدین و احترام به سالخوردگان و پیران تأکید فراوان کرده‌اند .

درواقع در اسلام سالخوردگی نشانه و نماد تجربه و دانایی است و سالخوردگان از مقام اجتماعی شگفتی برخوردارند، به‌ویژه از آن‌ جهت که آنها گنجینه‌ای از دانش‌، تجربه‌، معلومات و اندیشه‌ها به‌حساب می‌آیند. از این‌رو باید مورد دلجویی، محبت و احترام قرار گیرند و شخصیت‌شان گرامی داشته شود.

ایرانیان نیز از عهد باستان تاکنون جزو نخستین مردمانی بوده‌اند که برای ادای احترام، بزرگداشت و سپاسگزاری از جایگاه و ارزش سالخوردگان روز مشخصی را در‌ سال تعیین کرده بودند. روز ٢٥ شهریورماه هر‌ سال که به آن «اشیش وانگ» (asisvang) می‌گفتند درواقع روزی برای گرامیداشت سالمندان محسوب می‌شد. قدمت این رسم به روایتی به ٣٠٠٠‌سال قبل برمی‌گردد.

ویژگی‌ها و مولفه‌های برنامه‌ریزی برای تکریم سالمندان در شهرها
سالمندي و شهرنشيني به دليل تأثير متقابل بر يكديگر، يكي از محورهاي مهم مطالعه و برنامه‌ریزی براي افزايش كيفيت زندگي سالمندان در شهر محسوب می‌شود. در این راستا سازمان بهداشت جهاني «سالمندي فعال» را برای رفع نیازهای زیستی سالمندان پيشنهاد كرده است.

منظور از سالمندي فعال فرآيندي است كه در آن سطح سلامت، مشاركت و امنيت افراد سالمند براي رسيدن به كيفيت زندگي بالاتر ارتقا يابد. به همين منظور و جهت استفاده بهينه جمعيت در حال پير شدن از امكانات شهري، سازمان بهداشت جهاني «راهنماي جهاني شهرهاي دوستدار سالمند» را منتشر و مولفه‌های آن را براي ايجاد ارتباط و همكاري بين آنها طراحي كرده است.

براساس رويكرد اين سازمان، شهرهاي دوستدار سالمند، شامل آن دسته از شهرهایي هستند كه توزيع خدمات عمومي در آنها به‌گونه‌اي برنامه‌ریزی‌شده كه داراي حداکثر تناسب با نيازها و محدوديت‌هاي افراد سالمند باشد. خدمات حمل‌ونقل، امور اداري، شبكه‌هاي ارتباطی و رسانه‌اي، ساخت‌وساز اماكن، طراحي و معماري شهري، خدمات فرهنگي و بهداشتي به شكلي ارایه مي‌شود كه افراد سالمند، بدون وابستگي يا با دريافت حداقل كمك از سوي ديگران، بتوانند از آنها بهره‌مند شوند.

در کلان‌شهرهای کشور ما زيرساخت‌هاي موجود به لحاظ ارایه خدمات شهري، بهره‌مندي از امكانات فرهنگي، تأمين اجتماعي، بهداشت ‌عمومي و... پاسخگوي نياز سالمندان نيست.

بسياري از شهرهاي ما، حتي از كمترين امكانات نيز براي استفاده مطلوب سالمندان برخوردار نيستند و سطح خدمات موجود با معيارهاي جهاني فاصله بسيار دارد.در ‌سال ٢٠٠٦ سازمان بهداشت جهانی با همکاری موسسه تحقیقاتی سالمندان در دانشگاه ایالت پورتلند (Portland) آمریکا خصوصیات شهرهای دوستدار سالمند را در هفت شاخص تعیین کردند.

همچنین سازمان بهداشت جهانی شهر نیوهیون (واقع در ایالت کنتیکت آمریکا) را به‌عنوان شهر محرک (نماینده) توسعه شهرهای دوستدار سالمند انتخاب کرد و مسئولان و مدیران شهری نیوهیون مسئولیت بزرگی را در جهت مناسب‌‌سازی محیط شهری و همچنین ایجاد و اصلاح ساختارهای اداری، قوانین و مصوبات به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز تلاش‌های قابل‌ تقدیری را در راستای مناسب‌سازی محیط اجتماعی برای ایجاد شهر دوستدار سالمند به اجرا گذاشتند.

در حال حاضر از شهر نیوهیون به‌عنوان شهری موفق در ایجاد فضای شهری دوستدار سالمند یاد می‌شود و الگوی شهرهای جهان در این زمینه است. در سطح جهان برای مناسب‌سازی شهرهای دوستدار سالمند، اصلاح و ایجاد ساختارها ٢ مولفه‌ اصلی یعنی مولفه مناسب‌سازی محیط کالبدی شهرها و مولفه ارتقای ساختارهای اجتماعی- اقتصادی مورد توجه است اما این‌که چرا در کنار مولفه‌های کالبدی به مولفه ساختارهای اجتماعی - اقتصادی اشاره ‌شده این است که توجه صرف به محیط کالبدی بدون اصلاح ساختارهای اجتماعی - اقتصادی توان حل مشکلات شهرها در راستای رسیدن به شهرهای مطلوب زندگی تمامی شهروندان و به‌ویژه سالمندان را نخواهد داشت.

  ٢ مولفه اصلی شهرهای دوستدار سالمند عبارتند از:
١- مولفه مناسب‌سازی محیط کالبدی شهرها:
مناسب‌سازی محیط کالبدی در این موارد انجام می‌شود که شامل: ایجاد و اصلاح ساختارهای شهری در راستای دسترسی به حمل‌ونقل مناسب، دسترسی به مسکن مناسب و دسترسی به فضاهای عمومی مناسب زندگی سالمندان و افراد خاص (معلولان، روشندلان و ...) در محیط کالبدی شهرها عمده‌ترین مشکلات سالمندان عبارتند از: ١- مشكلات شناختي (گم‌ شدن در فضای هندسی شهر و دشواری مسیریابی) ٢- مشکلات مربوط به حفظ تعادل در محیط ٣- دسترسی به امکانات و خدمات شهری. درواقع نظام برنامه‌ریزی شهری باید حداکثر توجه خود را در طراحی‌های محیط کالبدی برای ایجاد فضای شهری مناسب همه شهروندان به‌ویژه افراد سالمند و افراد خاص (جانبازان، معلولان و روشندلان) به کار گیرد. مشكلات سالمندان در فضای شهری، اغلب ایجاد‌کننده عمده‌ترین نوع احساسات منفي شامل احساس ترس، دلهره، سردرگمي، شرمندگي و تنهايي است که در صورت عدم توجه به آنها این افراد دچار صدمات شدید روحی و جسمی می‌شوند.

٢- ارتقای ساختارهای اجتماعی - اقتصادی:
منظور از ارتقای ساختارهای اجتماعی- اقتصادی این است که قوانین موجود طوری اصلاح شوند که حداکثر حقوق افراد سالمند و افراد خاص در آن رعایت شود که درنتیجه آن، محیط جامعه آماده پذیرش سالمندان بوده و از انزوای اجتماعی و تنهایی فردی جلوگیری کرده و همچنین تأمین مالی در دوران بازنشستگی، بیماری و کسالت را تضمین نماید. مواردی که در زمینه ارتقای ساختارهای اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از: توجه به تأمین اجتماعی و بهداشت سالمندان، دسترسی به اطلاعات و ارتباطات جمعی، فرصت اشتغال، فرصت‌های فعالیت‌های داوطلبانه و مشارکت‌جمعی، احترام و منزلت اجتماعی.

نکته پایانی
يك شهر دوستدار سالمند با حمل‌ونقل و مسکن مناسب، برآورده کردن نیازهای عمومی فردی، تأمین اجتماعی، منزلت اجتماعی، بهداشت، مشاركت، امنيت و... موجب ارتقاي كيفيت زندگي سالمندان شده و سالمندي فعال را ترغيب می‌کند. در شهر دوستدار سالمندان، ساختار و خدمات به ‌گونه‌ای ساماندهي می‌شوند كه براي تمامی سالمندان، با نيازها و توانایی‌های متفاوت، قابل‌ استفاده و در دسترس باشد. در حقيقت، شهر دوستدار سالمندان به معني شهر دوستدار سالمندان، كودكان و خانواده‌ها و درواقع شهر دوستدار مردم است. مواردی که در این یادداشت آمد، در مجموع نااميدي و دلسردي سالمندان و از دست رفتن اعتماد به ‌نفس آنها را از بین می‌برد و می‌تواند گامی در جهت عدالت اجتماعی، تکریم سالمندان و گروه‌های خاص (جانبازان، معلولان و روشندلان و...) نیز باشد.