وحید رحمتی مدیرکل روابط عمومی و ارتباطات مردمی جمعیت هلال احمر در یادداشتی به موضوع «حادثه سیلاب و نقش اطلاع رسانی در بحران» پرداخت.
اطلاع رسانی در بحران به ویژه پوشش بلایای طبیعی یکی از مهم‌ترین کارکردهای حرفه اطلاع‌رسانی در ابعاد مختلف از جمله روابط عمومی سازمان‌ها است؛ بزنگاهی که همانقدر که مستعد تبدیل شدن به یک نقطه عطف ماندگار در کارنامه حرفه‌ای دست‌اندرکاران رسانه و حرفه‌های مرتبط با دانش ارتباطات است، به همان اندازه هم می‌تواند کارکرد و عملکرد آنها را در معرض قضاوت کارشناسان و افکار عمومی قرار دهد.
پوشش بحران برای سپهر رسانه‌ای هر کشوری شاید مهم‌ترین آزمون عملکرد حرفه‌ای و رعایت اخلاق و استانداردهای ژورنالیسم است. استانداردهایی که اگرچه در کلاس‌های درس و سمینارها می‌توان با فراغ بال و طیب خاطر درباره آنها سخن راند و بر رعایت آنها تاکید کرد اما در دل حادثه و تنشی که فرآیندها و سازوکارهای یک جامعه از حادثه می‌پذیرند، می‌تواند خیلی راحت به باد فراموشی سپرده شود؛ غفلتی که حداقل در مرحله «پس از بحران» می‌توان آن را واکاوی کرد و درس‌هایی آموخت برای حادثه بعدی که هم گریزی از آمدنش نیست و هم همانند سیلی که هفته گذشته برخی استان‌های کشور را درنوردید و خانواده‌هایی را داغدار کرد احتمالاً بی‌خبر خواهد آمد.
سیل اخیر که 12 استان کشور را درگیر کرد و برخی هموطنان ما را در سوگ عزیزانشان نشاند فقط یکی از 33 حادثه طبیعی است که بنا به نظر کارشناسان، اقلیم و طبیعت ایران مستعد وقوع آنهاست؛ یکی از همان بلایایی که هر لحظه امکان رخ دادن آنها وجود دارد و به عنوان بخشی از بحران های طبیعی باید برای «پیش از وقوع»، «زمان وقوع» و مرحله «پس از وقوع» آن آماده بود، راهکار داشت و برنامه‌ریزی کرد و مهم‌تر اینکه در زمان مشخص واکنش نشان داد.
واکنشی که سازمان‌ها و نهادهای مختلفی در کشور در ارتباط با آن مسئولیت دارند و حوادث ریز و درشت سال‌های گذشته نشان داده در انجام این مسئولیت با تمام توان در کنار هموطنان خود خواهند بود. اما نهاد رسانه هم به عنوان یکی از نهادهای تاثیرگذار در فرآیند آموزش، جامعه‌پذیری، مسئولیت‌پذیری و هدایت شهروندان و افکار عمومی، در زمان بروز بلایای طبیعی مسئولیتی بزرگ و سنگین بر عهده دارد که هیچ کم از کارکرد نهادهای امدادی و پزشکی و لجستیکی ندارد. مسئولیتی که از منظر اطلاع‌رسانی بحران در خصوص حادثه سیل اخیر می‌توان نگاهی آسیب‌شناسانه به آن داشت و سؤالاتی را برای بهبود عملکرد آتی آن مطرح کرد.
یکی از مهم‌ترین کار ویژه‌های نهادهای مسئول در زمان بحران، ایجاد حس همبستگی در میان یک مردم یک کشور و تلاش برای تزریق امید و آرامش به‌ویژه به مناطق حادثه‌دیده است. کارشناسان و متخصصان حوزه امدادی و پزشکی که در ارتباط با اثرات پس از وقوع بحران و حادثه پژوهش می‌کنند و برای مهار ترومای حوادث و بلایای طبیعی راهکار می‌دهند اگرچه گریز از وقوع حوادث را اجتناب‌ناپذیر می‌دانند اما این امکان را فراهم می‌بینند که در یک هم‌افزایی ملی بتوان از اثرات بلایای طبیعی، بر روح و روان جامعه در مرحله «پس از بحران» کاست.
فراموش نکنیم که بخشی از شهروندان جامعه که درگیر حوادث طبیعی چون سیل هستند کسانی هستند که به عنوان نیروهای امدادی در خط مقدم مقابله با آن از همان نخستین دقایق وقوع حضور دارند و این حضور گاه تا هفته‌ها بعد و حتی پس از فروکش کردن موج خبری حادثه نیز ادامه خواهد داشت. کما اینکه در سیل اخیر نیروهای امدادی نهاد مردمی چون جمعیت هلال احمر نه‌تنها در قلب این حادثه حضور داشتند بلکه هنوز هم جست‌وجوهای آنها برای یافتن و بازگرداندن مفقودین حادثه، در برخی نقاط کشور ادامه دارد. تلاشی که یا از سوی نیروهای داوطلب هلال احمر انجام می‌شود یا از سوی امدادگران متخصص و باتجربه‌ای که پذیرفتند تا سرحد جان برای برگرداندن آرامش به جامعه تلاش کنند.
انعکاس یک‌جانبه اخبار چنین حوادثی بدون درنظر گرفتن و منعکس کردن این بخش از تلاش‌های نیروهایی که خود داوطلبانه در صحنه حضور پیدا کردند، نه‌تنها در بازگرداندن آرامش به مناطق حادثه‌دیده اخلال ایجاد می‌کند بلکه می‌تواند به روح فرهنگ کار داوطلبی که از داشته‌های ارزشمند هر جامعه‌ای است آسیب جدی وارد کند.
رسانه‌ها و اصحاب زحمتکش آن باید به این نکته ظریف و مهم توجه کنند که اطلاع‌رسانی در بحران و مهم‌تر از آن نقد عملکرد نهادهای مسئول که به حق از انتظارات افکار عمومی است باید با انعکاس جزئیات و جنبه‌های مختلف تلاش‌های صورت‌گرفته در بحران صورت پذیرد. جمع زدن عملکرد همه نهادها، ارزیابی آن با یک خط‌کش واحد و پوشش خبری یک جانبه می‌تواند مسئولیت و کارکرد رسانه در مراحل سه گانه واکنش در برابر بحران را مخدوش و از استانداردهایی که هم اصول حرفه‌ای و هم اصول اخلاقی بر رعایت آنها تاکید دارند را مورد نقد و قضاوت منفی افکار عمومی قرار دهد.
سیل اخیر با تمام تلخی‌هایش برای همه ما که با ژورنالیسم و اطلاع‌رسانی بحران و بلایای طبیعی سر و کار داریم درس‌های گرانبهایی دارد؛ از اینکه آماده باشیم با اطلاع‌رسانی به‌موقع جان هموطنانمان را از خطر نجات دهیم تا اینکه با انعکاس منصفانه ضعف‌ها و توانمندی‌ها هم به ارتقاء عملکرد نهادهای درگیر کمک کنیم و هم به انگیزه‌های یک امدادگر داوطلب 18 ساله که 16 ساعت متوالی با یک رودخانه طغیان‌کرده پنجه‌درپنجه بوده آسیبی وارد نکنیم!
وحید رحمتی مدیرکل روابط عمومی و ارتباطات مردمی جمعیت هلال احمر
تسنیم
