شهرهای بزرگ بهشت مجرمان

 بنابراین تفاوت در شرایط مکانی، زمانی و رفتاری سبب توزیع جغرافیایی متفاوت بزهکاری می‌‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد بزهکاران در انتخاب محل و زمان انجام رفتارهای مجرمانه خود سنجیده و منطقی عمل می‌کنند و تنها مکان‌هایی را برمی‌گزینند که امکان ارتکاب جرم در آنها سهل‌تر باشد و سریع‌تر بتوان از آن محل گریخت.
این مقاله به استفاده از روش‌های تغییر محیط مانند تحت کنترل در آوردن موقعیت‌های زمانی و مکانی جرم‌زا اختصاص دارد. از این رو ضرورت دارد با بررسی موقعیت‌ها و شرایطی که در شهرها به نفع بزهکاران و بزهکاری ایجاد شده با سلب این فرصت‌های مجرمانه زمینه تحقق جرایم را کاهش داد. نتیجه و بررسی این تحقیق بیانگر وجود ارتباط معنادار بین تاریکی محل وقوع جرم، شلوغی و ازدحام و معضل حاشیه‌نشینی با میزان ارتکاب جرم است که ارائه راه‌حل‌های پیشگیرانه و نحوه  عملکرد پلیس برای کاهش خشونت در شهرها مورد توجه این پژوهش قرار گرفته است.

 موقعیت خاص جوامع شهری
شهر تهران در پی سیاست‌های پایتخت محوری و نخست شهری، طی 50 سال اخیر رشد شتابزده و سریعی داشته است. این امر موجب افزایش شدید جمعیت، گسترش صنایع، خدمات و بخش عمومی، تمرکز تأسیسات و تجهیزات شهری شده است.
از مسائل مهم شهر تهران در شرایط کنونی، تراکم شدید جمعیت، نارسایی خدمات عمومی و زیربنایی، کمبود مسکن، حاشیه نشینی، انواع آلودگی صدا، آب و هوا، هزینه‌های سرسام آور زندگی، سختی آمد و شد و حمل و نقل است.
شاید برخی از این مشکلات معلول رشد فزاینده میزان بزهکاری در این شهر است که موجب شده زندگی در تهران با آرامش و امنیت کامل همراه نباشد و از سوی دیگر نظام قضایی و انتظامی و به طور کلی بخش عمومی جامعه ناگزیر باشد تا بودجه و هزینه کلان، نیرو و زمان بسیاری را صرف کشف جرایم، دستگیری مجرمان، رسیدگی‌های قضایی و مجازات بزهکاران کند. بنابراین در مقطع کنونی، علت شناسی بروز ناهنجاری‌ها در سطح شهر و سعی در از بین بردن عوامل محیطی و فرصت‌های بزهکاری برای افزایش ایمنی در سطح شهر و پیشگیری از بزهکاری یک ضرورت به حساب می‌آید.

 وضعیت محیطی شهرها
زندگی شهری ویژگی‌های خاص خود را دارد به نحوی که گاهی این ویژگی‌ها زمینه‌ساز بروز انحرافات و بزهکاری بیشتر می‌شود. برخی ویژگی‌های جوامع شهری و مدرن که در شناسایی وضعیت کجروی و انحرافات مورد توجه واقع می‌شود به شرح ذیل هستند:
1. گمنامی در شهر
این ویژگی بیانگر قشرهای مختلف است که در یک منطقه شهری زندگی می‌کنند و کمتر همدیگر را می‌شناسند. افراد در چنین مراکزی کمتر با یکدیگر در تماس هستند و در مواردی نیز بدون اینکه با نام یکدیگر آشنایی داشته باشند با یکدیگر در ارتباط هستند. اگر آمار جرایم روستایی پایین تر از نرخ جرایم شهری است، این امر نه به دلیل مناسب‌تر بودن اوضاع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی روستا‌ها نسبت به شهرهاست بلکه به دلیل همگونی و یکپارچگی فرهنگی موجود در روستاهاست. به نحوی که اگر فردی مرتکب جرم شود، باید نسبت به آحاد مردم محله پاسخگو و شرمنده باشد و چه بسا این خاطره ارتکاب جرم وی تا سال‌ها در ذهن افراد بماند. پس همین امر به عنوان مانع بزرگی بر سر راه ارتکاب جرم است اما متأسفانه در شهرهای بزرگ، گمنام بودن خود یک عامل مؤثر در ازدیاد بزهکاری است.
2. توزیع فضایی محل وقوع جرایم در شهر تهران
نحوه پراکندگی محل ارتکاب جرایم در سطح شهر در پژوهش‌هایی که سال‌های اخیر صورت گرفته بیانگر این نکته اساسی است که تعداد جرایم با روندی افزایشی از مناطق حاشیه‌ای به سمت بخش‌های داخلی شهر بیشتر شده است و بالاترین حد ناهنجاری در بخش مرکزی، جنوبی، نواحی داخلی و مناطق مجاور آن رخ داده است.
3. تاریکی و روشنایی محیط، مؤثر در ارتکاب جرم
تاریکی از جمله عواملی است که بشدت از کنترل‌های اجتماعی می‌کاهد و باعث می‌شود احتمال وقوع برخی جرایم بیشتر شود. از طرفی اقتضای برخی رفتارهای ناهنجار، روشنایی محیط است. در مورد برخی جرایم نیز تاریکی و روشنایی تأثیری یکسان دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد بیش از 70 درصد مجرمان، زمان ارتکاب عمل مجرمانه خود را در ساعات روز اعلام داشته‌اند و 30 درصد بقیه وقوع جرم خود را شب ذکر کرده‌اند. تقریباً نیمی از جرایم منافی عفت و جرایم علیه اشخاص از جمله قتل و ضرب و جرح نیز شب هنگام و نیمی دیگر در روز رخ داده و این در حالی است که سایر جرایم علیه اموال و قاچاق مواد مخدر در روز اتفاق افتاده است.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلایل اختلاف بین زمان وقوع جرایم در گروه‌های مختلف جرم این است که برخی فعالیت‌های مجرمانه هنگام روز و در معابر پر رفت و آمد و همراه با تراکم بالای جمعیت رخ می‌دهد. کیف‌زنی، جیب‌بری، مبادله و خرید و فروش موادمخدر هم از جمله این جرایم است که در محیط‌های پر رفت و آمد و شلوغ در طول روز بهتر از هر زمان دیگری انجام می‌گیرد. علاوه بر این به نظر می‌رسد تعداد کمتر جرایم در شب از این واقعیت ناشی شود که بسیاری از جرایم به دلیل تاریکی و نبود امکان کنترل هنگام شب، از نظرها مخفی مانده و وقوع نیافته تلقی می‌شود.
4. ارتباط شلوغی و خلوتی محیط با وقوع جرایم
نتیجه پژوهش‌ها نشان می‌دهد حضور مردم، شلوغی و ازدحام در شرایط خاص و در مورد تعدادی از ناهنجاری‌ها می‌تواند به عنوان مانع و عامل بازدارنده ارتکاب جرایم عمل کند در حالی که برخی اوقات، شلوغی و ازدحام عامل تسهیل‌کننده و بازدارنده و زمینه‌ساز پاره‌ای جرایم دیگر است که در مقایسه با ویژگی تاریکی، خلوتی محل وقوع جرایم از اهمیت به نسبت بیشتری برخوردار است زیرا در جرایم ارتکابی در شهر تهران، سرقت بیش از آنکه متکی به تاریکی باشد، به عامل خلوتی و دنج بودن محل نیازمند است. به عنوان مثال جرایم سرقت و منافی عفت از آن دسته ناهنجاری‌هایی هستند که بیش از دیگر جرایم به این ویژگی تکیه داشته است. جرایم علیه اشخاص (قتل، ضرب و جرح و...) که تا حدودی به ویژگی تاریکی محل ارتباط داشت کمتر به شلوغی یا خلوتی محل وابسته است. مجرمان قاچاق مواد مخدر اهمیت ناچیزی به تاریکی یا روشنی محیط در ارتکاب عمل مجرمانه خود داده‌اند اما برای ویژگی خلوت بودن و کم ازدحام بودن جمعیت اهمیت بیشتری قائل شده‌اند.
 5. بحران مسکن
یکی دیگر از مشکلات زندگی شهری، بحران مسکن و خانه است که در پی رشد سریع جوامع شهری به اشکال مختلف بروز کرده است. این پدیده که به طور عمده ناشی از مهاجرت بی‌رویه و افزایش جمعیت است، بیشتر دامنگیر اقشار ضعیف‌تر در جامعه است.
6. بیکاری و بحران اشتغال
بیکاری و بحران شغل نیز تا حد زیادی در جوامع شهری تحت تأثیر پدیده مهاجرت و افزایش بی‌رویه جمعیت به وجود می‌آید. بیکاری هم به لحاظ این که موجب فقر و مشکلات مالی و اقتصادی است به عنوان ریشه و علت بزهکاری مطرح است و هم به عنوان ایجادکننده فرصت و موقعیت ارتکاب جرم مورد توجه مباحث مربوط به پیشگیری است.

 کاهش نظارت عمومی
افزایش بی رویه جمعیت شهرها و کاهش نظارت می‌تواند از عوامل بروز جرم باشد. گزارش سازمان ملل تحت عنوان وضعیت جهان در سال 1990 حاکی از آن است که جمعیت دنیا سریع‌تر از آنچه انتظار می‌رود رو به فزونی است.
هم اکنون در هر ثانیه 3 نوزاد متولد می‌شود و به این ترتیب روزانه 250 هزار نفر به جمعیت کره خاکی افزوده می‌شود؛ حال آنکه این افزایش بیشتر در کشورهای فقیر دیده می‌شود. از این رو جهان بخصوص مناطق شهری با «انفجار جمعیت» روبه‌رو است.
در چنین شرایطی جامعه به‌موازات گسترش و متراکم شدن، تسلط کمتری بر فرد دارد و در نتیجه، دیگر به خوبی گذشته قادر نیست گرایش‌های ضداجتماعی را که پیدا می‌شوند، مهار کند. برای مثال در روستاها یا شهرهای کوچک، فردی که بخواهد از عادت‌های مردم تخلف کند، با مخالف‌هایی که گاهی نیز شدید است روبه‌رو می‌شود و هر کوششی برای استقلال عمل و رفتار در حکم رسوایی و بی‌آبرویی در چشم مردم است اما بر عکس در شهرهای بزرگ افراد به طور معمول بیشتر از قید عمومی آزادند، این امری است که در تجربه ثابت می‌شود و در اعتبار آن نمی‌توان تردید داشت. علت آنکه هر قدر نظارت عمومی بر اعمال و رفتار ما بیشتر باشد، وابستگی ما نیز بیشتر است. چنانچه چشم همگانی ناظر بر اعمال هرشخص باشد، کمترین انحرافی از نظرها مخفی نمی‌ماند و بی‌درنگ، مذمت یا حتی سرکوب می‌شود.

  نتیجه‌گیری و چند پیشنهاد
ارتکاب جرم به طور الزامی تشدید مجازات را ایجاب نمی‌کند تا بتوان از این راه به مقابله با آن پرداخت. بزهکاری معلول عواملی است که در بطن اجتماع و گاه در ساختار زیست شناختی و روان‌شناختی افراد ریشه دارد. برای مقابله با بزهکاران  باید به کنترل و خنثی‌سازی این عوامل پرداخت. ابعاد مختلف این کنترل و خنثی‌سازی امروزه تحت عنوان پیشگیری از جرم سازمان دهی می‌شوند. پیشگیری از جرم به معنای پیش‌بینی، شناسایی و ارزیابی وقوع جرم و اتخاذ تدابیر و اقدامات لازم برای جلوگیری یا کاهش احتمال وقوع آن است. این تدابیر و اقدامات گاه جنبه اجتماعی دارند که به پیشگیری اجتماعی موسوم‌اند.
«پیشگیری اجتماعی» عبارت است از تدابیر و روش‌های آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی دولت، نهاد‌ها و سازمان‌های غیردولتی و مردمی در زمینه سالم‌سازی محیط اجتماعی و محیط فیزیکی برای حذف یا کاهش عوامل اجتماعی وقوع جرم. پیشگیری ممکن است جنبه انتظامی داشته باشد که عبارت است از تدابیر و اقدامات نیروی انتظامی و سایر نهادهای مرتبط برای حمایت از شهروندان آسیب‌پذیر در برابر خطر وقوع جرم، افزایش آگاهی‌های عمومی و ارائه خدمات پیشگیرانه، نظارت و مراقبت بر اماکن عمومی و مناطق و موقعیت‌های مستعد ارتکاب جرم و افزایش هزینه‌های ارتکاب آن.