موافقان و مخالفان با ازدواج در سن پایین

 زیر نگاه سنگین فامیل قرار می گرفت. 50 سال پیش شاید ازدواج دختر 14 ساله خیلی هم دور از انتظار نبود. تصورش حالا برای ما و هم نسل‌های ما بسیار سخت است. اینکه باور کنیم دختری 15 ساله به جای نشستن بر نیمکت مدرسه بر سر سفره عقد حاضر شود و بار مسئولیت یک زندگی را به دوش بکشد. این سال‌ها با آن سال‌ها بسیار فرق کرده اگر امروز بشنویم که در فامیل دختری در سن 16 سالگی ازدواج کرده خیلی‌ها تعجب می‌کنند و نخستین جمله‌ای که از

دهان‌شان بیرون می‌آید این است که این همه عجله برای چیست؟


این روزها سن ازدواج طبق آمارها بالا رفته است و همین موضوع موجب ‌نگرانی‌ خانواده‌ها و البته برخی از مسئولان کشوری هم شده است تا جایی که برخی از چهره های متنفذ در تریبون‌های مختلف اعلام می‌کنند به جای «ازدواج دانشجویی»، ازدواج دبیرستانی را گسترش دهیم. رأس این اصرارها رئیس دولت سابق بود که اعتقاد داشت بهترین سن ازدواج برای دختران سنین اولیه جوانی و محدوده سنی 16 تا 18 سال و دوران دبیرستان است. محمود احمدی‌نژاد در سال89 با انتقاد از افزایش سن ازدواج دختران و پسران که در آن زمان به ترتیب 24 و 26سال بود اعلام کرد: «به نظر من، سن ازدواج مناسب برای دخترها 16، 17 و 18 سال است، یعنی زمانی که دخترها تازه شکوفا شده‌اند و در اوج عاطفه و احساس و لطافت هستند و سن مناسب برای ازدواج پسرها 19، 20 و 21 سال است.» درکنار رئیس دولت دهم برخی از مسئولان فرهنگی هم هستند که اعتقاد به ازدواج دبیرستانی‌ها دارند، موضوعی که از سوی رئیس ستاد اقامه نماز کشور عنوان شد: «من با ازدواج دانشجویی مخالفم و معتقدم که ازدواج‌ها باید دبیرستانی باشد. در شرایط کنونی جامعه ازدواج‌های دانشجویی را قبول نداریم، بلکه ازدواج‌ها باید از دوران دبیرستان شکل گیرد چراکه سومین نیاز انسان پس از نیاز به اکسیژن و آب، داشتن همسر و همدم است.»
حجت‌الاسلام محسن قرائتی بر این باور است: «بدون شک مسأله ازدواج سن و سال نمی‌شناسد و حتی پیرزن‌ها و پیرمردها هم نیاز به همسرگزینی دارند. اگر نسل ما نماز بخواند و ازدواج کند تا حد زیادی بیمه است، چرا که راه غفلت و شهوت بسته می‌شود.»
البته تنها محسن قرائتی نیست که طرفدار ازدواج دختران در سن دبیرستان است؛ دکتر علی مطهری نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی هم اعتقاد دارد دختران و پسران اگر از دوران دبیرستان آماده ازدواج باشند خانواده‌ها باید شرایط را فراهم کنند. علی مطهری البته ازدواج موقت را برای دبیرستانی‌ها توصیه می‌کند و می‌گوید: «یک نوجوان و جوان در جامعه امروز ما، به دلیل آنکه در سنینی است که بیشترین فشار جنسی بر او وارد می‌شود. در درجه اول باید به فکر ازدواج دائم باشند و البته جامعه هم باید ازدواج را از حالت هیولا و گرفتاری در آداب و رسوم دست و پاگیر بیرون آورد. اگر ازدواج دائم هم برایشان مقدور نیست و به گناه می‌افتند به فکر ازدواج موقت باشند.»


تأیید صحبت‌های علی مطهری البته این گفته‌های دکتر محمود گلزاری معاون امور سازمان جوانان وزارت ورزش و جوانان است که چندی پیش اعلام کرده بود در چند سال اخیر سن ارتباط با جنس مخالف تا 11 سالگی کاهش پیدا کرده است. به طوری که دوستی دختران و پسران با مسائل عاطفی آغاز می‌شود و سرانجام به روابط جنسی و حتی ارتباط با چند نفر کشیده می‌شود.

همچنین گلزاری تأکید کرده بود که طبق تحقیقات البته مراد از «ارتباط» الزاماً روابط حاد جنسی نیست. 40درصد از دختران پیش از ورود به دانشگاه با پسری ارتباط داشته‌اند و 20 درصد دیگر قطع ارتباط کرده‌اند؛ بنابراین 60 درصد آنها ارتباط با جنس مخالف را پیش از سن 18سالگی تجربه کرده‌اند. همچنین مشخص شده است که حدود 40درصد این افراد در زمانی ارتباط خود را شروع کرده‌اند که سن‌شان کمتر از 14 سال بوده است؛ یعنی در دوران راهنمایی. دکتر گلزاری همچنین پیش از این اعلام کرده بود که 80 درصد دختران دبیرستانی در ایران با یک پسر دوست هستند و حتی ممکن است ارتباط جنسی هم داشته باشند. در حالی که خانواده‌ها و مسئولان مدارس از این موضوع بی‌اطلاع هستند. همین موضوع بود که واکنش مسئولان فرهنگی کشور را برانگیخت علی مطهری اعلام کرد خانواده‌ها در چنین شرایطی سعی کنند تا دختر و پسر را به عقد هم در آورند.
سید علی غروی، عضو جامعه برتر مبلغین از طرفداران ازدواج در سنین دبیرستان است. او هم درباره ترویج این‌گونه ازدواج‌ها می‌گوید: «دختران و پسران اگر درسنین پایین با هم ازدواج کنند بسیاری از مشکلات اخلاقی جامعه حل خواهد شد.»به گفته او اگر خانواده و مدرسه روی تربیت اخلاقی و همسرداری دختران کار کند و از سوی دیگر جامعه هم آگاهی لازم را به دختران برای همسرداری بدهد بسیاری از دختران جوان می‌توانند در دوران دبیرستان راهی خانه‌های بخت شوند، مشکل اینجاست که مسئولان فرهنگی بویژه آموزش و پرورش این آموزش‌ها را به دختران و پسران نمی‌دهد و ما هم‌اکنون شاهد تأخیر در سن ازدواج هستیم.
او در پاسخ به اینکه آیا پسران در این سن می‌توانند چرخ اقتصاد خانواده را بچرخانند می‌گوید: «با حمایت پدر و مادر این اتفاق می‌افتد. اگر دختر و پسر حاضر شوند بعد از ازدواج مدتی در خانه پدر بمانند و با هم در آنجا زندگی کنند پسر می‌تواند کار کند و زندگی را جمع و جور کند. ما باید به دختران و پسران یاد دهیم که توقع خودشان را از زندگی پایین بیاورند. هم‌اکنون چشم و هم‌چشمی بسیاری بین خانواده‌ها وجود دارد و همین موضوع هم موجب شده دختران کمتر حاضر به تشکیل زندگی شوند. خیلی از دختران 41 ساله امروزی آمادگی ازدواج را دارند. این حرف اشتباه است که دختر و پسر امروزی برای زندگی زناشویی آماده نیستند.»البته این موضوع مخالفانی هم دارد مسئولان و کارشناسانی که معتقدند دختران و پسران امروزی آگاهی لازم برای زندگی زناشویی ندارند، موضوعی که شهیندخت مولاوردی معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده به خبرنگار «ایران» می‌گوید: «معمولاً ازدواج‌های زودهنگام بدون رضایت دختر انجام می‌شود. موضوع مهم برای ما سن بلوغ است که شرع مقدس، سن بلوغ دختران را 9 سال قمری دانسته است و دختری که به سن 13 سال برسد باید بدانیم که این دختر از نظر جسمی و ذهنی توانایی تشکیل زندگی را دارد یا خیر؟
قانون و شرع می‌گوید این ازدواج می‌تواند اتفاق بیفتد اما شرایط اجتماعی چیز دیگری است. اینکه دختران دبیرستان را از پشت نیمکت بیرون بکشانیم و سر سفره عقد ببریم اقدامی صحیح نیست. دختر و پسری که به بلوغ اجتماعی نرسیده‌اند نمی‌توانند زندگی را بچرخانند. به نظر می‌رسد هم‌اکنون و در جامعه امروزی شرایط برای ازدواج دختران دبیرستانی مهیا نیست و این آمادگی نه تنها در دختران بلکه در پسران هم وجود ندارد.»
ë موانع قانونی برای ازدواج دختران دبیرستانی
ازدواج دختران و پسران در سنین پایین در حالی مطرح می‌شود که موانع قانونی بسیاری برای ازدواج دختران دبیرستانی وجود دارد. ‌بر اساس یک رویه متداول در آموزش و پرورش، دختران دبیرستانی در صورتی که ازدواج کنند دیگر اجازه ادامه تحصیل در دبیرستان‌های عادی را ندارند و باید در مدارس شبانه ادامه تحصیل دهند یا قید درس خواندن را بزنند.
علی مطهری به این رویه معمول مدارس کشور اعتراض دارد. او درباره ازدواج دختران دبیرستانی و اخراج آنها از مدارس گفته است که اخراج دختران متأهل از مدارس اشتباه است و در کنار هم‌بودن دختران متأهل و مجرد مشکلی ایجاد نخواهد کرد. این درحالی است که مسئولان آموزش و پرورش بارها اعلام کردند دختران دبیرستانی می‌توانند ازدواج کنند اما از مدرسه اخراج می‌شوند. با این حال باید پرسید آیا دختر دبیرستانی توانایی برعهده گرفتن زندگی زناشویی را دارد؟ آیا ازدواج در این سن با آگاهی انجام می‌شود؟ موضوعی که حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاری ایران بر آن تأکید می‌کند: «ما نمی‌توانیم از آثار روانی ازدواج زودهنگام چشم‌پوشی کنیم، الزامات ازدواج در سنین پایین اغلب منجر به جدایی از خانواده، دوستان و تعلقات، از دست دادن تعامل با همسالان و فرصت‌های آموزشی می‌شود. ازدواج زودهنگام در تمام دنیا در میان دختران بیشتر مشاهده می‌شود و در بیشتر موارد ازدواج و بارداری‌های مکرر منجر به دوری زنان از فضای تحصیل و آموزش خواهد شد، اینکه سن ازد‌واج باید تا حد‌ی پایین بیاید‌ د‌رست است اما نمی‌توان آن را به یک الزام تبدیل کرد‌ چراکه ازد‌واج د‌ر جامعه امروز با احساس امنیت، شغل، مسکن و ثروت همراه است و بد‌ون آنها نمی‌توان تصور کرد‌ که جوانان بتوانند‌ براحتی تشکیل زند‌گی بد‌هند‌. امروز د‌یگر روزگاری نیست که ۶ خانواد‌ه با هم د‌ر یک خانه زند‌گی کنند‌ و مسائلی مثل شغل و مسکن مطرح نباشد‌.»
وی تأکید می‌کند: «دختران کمتر از 15 سال بیش از پسران قربانی فقر فرهنگی و حتی فقر مالی خانواده‌های خود می‌شوند. دختر 15 ساله امروزی چه بینشی نسبت به ازدواج دارد و ما چه مهارت‌های زندگی را به او آموخته‌ایم.» موسوی با بیان اینکه ازدواج‌های زودهنگام در سنینی روی می‌دهد که افراد در آن به مرحله بلوغ فکری و عقلانی نرسیده‌اند، می‌گوید: «زوجین در انتخاب شریک زندگی خود نمی‌توانند هیچ نقشی را ایفا کنند به طوری که پس از گذشت مدتی و به علت ناتوانی در اداره زندگی تصمیم به طلاق و جدایی می‌گیرند.
والدین براساس سنت‌ها و باورهای غلط خود موجب می‌شوند فرصت انتخاب از دختران و پسرانشان که به قدرت عقلانی و حتی جنسی کامل نرسیده‌اند، گرفته شود و زوج کم سن و سال مجبور است از کودکی یکسری مسئولیت‌های سنگین زندگی را به دوش بکشد، گرچه ممکن است دختران در سنین پایین به بلوغ جنسی برسند، ولی اغلب از نظر فیزیولوژیکی برای فرزندآوری و از نظر روانی برای ازدواج و پذیرش مسئولیت‌های زندگی خانوادگی آماده نیستند.»
موسوی تأکید می‌کند: «دختر و پسر در سنین پایین هیچ درکی از زندگی و روابط زناشویی ندارند و مطرح‌کنندگان ازدواج دبیرستانی فقط در پی برطرف کردن میل جنسی در این سن و سال هستند. در دنیای امروز که شاهد تحولات اجتماعی زنان هستیم و زنان می‌خواهند در مقاطع عالی تحصیلی درس بخوانند این گونه حرف‌ها به نظر کارشناسانه نمی‌آید.»
ë نوزادان نارس و زندگی زناشویی


ازدواج در سنین پایین به گفته کارشناسان تأثیر روانی مخربی بر ذهن افراد می‌گذارد. کارشناسان ازدواج بر این باورند که خانواده‌ای که دو عضو اصلی آن در سنین کودکی یا نوجوانی زندگی مشترک را آغاز می‌کنند به نوزاد نارسی شباهت دارند که کامل شدنشان نیازمند مرور زمان و مراقبت‌های ویژه، آن هم در فضایی خاص است.
«هنربخش» مدرس آموزش‌های پیش از ازدواج در این باره به خبرنگار «ایران» می‌گوید: «پیامدهای مخرب ازدواج زود هنگام آنجا تبلور پیدا می‌کند که بدانیم غالب این ازدواج‌ها شکل اجباری و ناخواسته دارند و بر عواملی مانند فقر، ناآرامی اجتماعی، تعلقات قومی، انگیزه محافظت از دختران و قوانین بازدارنده مبتنی است. بحث این است که دختران در سن دبیرستان چقدر آماده ازدواج هستند یا دختران و پسران امروزی که تا دوران دانشگاه کاری بجز درس خواندن و موفقیت تحصیلی نداشته و البته خانواده‌ها هم فقط از نوجوانش خواسته درس بخواند چطور می‌توان توقع تشکیل زندگی زناشویی را داشت. بنابراین باید ببینیم ما برای ورود این نوجوانان به زندگی زناشویی چه کارهای
انجام داده‌ایم.
به نظرم در دوره جدید والدین در تربیت کودکان برای اینکه وارد زندگی زناشویی شوند سازوکار تربیتی مناسب نداشتند. امروزه با خانواده‌هایی مواجهیم که پدران غایبان زندگی هستند چرا که آنها بیشتر بار مالی خانواده را بر دوش می‌کشند و مادران هم خسته‌اند از بار مسئولیت اجتماعی و عاطفی خانواده. والدین در جامعه امروزی فرصتی برای آموزش مهارت‌های زندگی به فرزندانشان ندارند. فکر می‌کنم نوجوانان در شرایط فعلی اجتماعی آمادگی کامل برای ازدواج ندارند. نوجوانان امروزی در خیالات و توهمات خود هستند و اگر بخواهند زندگی تشکیل دهند با مشکل مواجه می‌شوند.»
وی تأکید می‌کند: «عمر بسیاری از ازدواج‌های زودرس در سال اول رو به اتمام است این موضوع درحالی است که هر چقدر ازدواج در سنین پایین اتفاق افتد زوجین آگاهی لازم را برای ازدواج ندارند. جوانان و نوجوانان در این سن و سال بیشتر با احساسات و انتظارات عاشقانه که در فیلم‌ها و رمان‌ها دیده یا خوانده‌اند ازدواج می‌کنند و در نتیجه شکست عاطفی می‌بینند.  
با این حال برخی ها موافق ازدواج زودهنگام دختران و پسران هستند و برخی همچنان به خاطر شرایط اجتماعی و اقتصادی مخالف این موضوع اند. حال باید دید که مسئولان فرهنگی چه نسخه ای برای این پسران و دختران دبیرستانی می پیچند.

ایران