مدت هاست که خود درمانی در جامعه ما به امری رایج در میان مردم بدل شده است وهمه خانواده ها روزانه به طورخودسرانه داروهای گوناگونی را مصرف می کنند،بدون این که از عوارض آن اطلاع داشته باشند.
اغلب مردم تمایل دارند،در زمان بیماری به جای اینکه به پزشک مراجعه کنند، به سراغ داروخانه ها بروندچون فکر می کنند می توانند بدون مراجعه به پزشک ، علت دقیق ناراحتی خود را تشخیص دهند.
خرید ومصرف خودسرانه دارو گرچه در برخى موارد سلامتی را به فرد باز می گرداند وباعث بهبودی فرد مى شود، اما بیشتراوقات مصرف نادرست دارو باعث بروز عوارضی خطرناک هم مى شود.
براساس آمار ، هر ایرانی سالانه حدود 380عدد قرص مصرف می‌کند که از نظر مصرف سرانه دارو، ایران ازکشورهای پر مصرف دارومحسوب می شود ، کشورمابه لحاظ مصرف دارو جزو 20کشور دنیا وپس ازچین دومین مصرف کننده دارو درآسیاست بررسی‌هانشان می دهد ،نرخ مصرف دارو درایران سه برابرمتوسط استانداردهای جهانی است به عبارتی ازهر پنج ایرانی دونفرخود درمانی وهر ایرانی نیز بیش از یک قرص مصرف می کند.
نزدیکترین راه داروخانه است!
دكتر ايرج خسرونيا، رئيس جامعه متخصصان داخلي ايران در خصوص مصرف خودسرانه داروبه خبرنگارشفاآنلاين ، می گوید: در این خصوص به چندنکته می شود اشاره کرد،معمولا داروخانه‌ها بدون مجوزو نسخه براحتی دارو دردسترس افرادقرار مي‌دهندکه باعث افزایش مصرف دارو می شود.
دکتر خسرونیا می افزاید، قيمت ارزان دارو باعث شده بیماران به راحتی داروتهیه کرده و در منازل خود انبار كنند. رفتن به پزشك براي معالجه هم هزينه دارد، در نتيجه فرد خودبه داروخانه رفته و دارو تهيه مي‌كندکه یا دچار عوارض می شوديا گاهي هم خوددرمانی مؤثر واقع شده وفردبهبود پیدا می کند.
دکتر بهروز برومند، پدر علم نفرولوژی ایران هم دراین باره به خبرنگار ما می گوید:مردم ایران در مورد بیماری بيشتر به همسايه‌هاي خود اعتماد دارندتا به پزشک .چون اعتماد مردم به پزشكان كم است، مثلاً همسايه‌شان در مورد یک بیماری مي‌گويد اين دارو را مصرف كردم خوب شدم،او هم می رود همان دارورا مصرف می کند ،بنابراین علت اصلی خوددرمانی این است که ،طبابت‌كننده پزشك نيست. ولی اگربه پزشک مراجعه می کرد،احتمالا درمانش هم فرق می کرد.
این متخصص کلیه ومجاری ادرار می افزاید:معمولا بیشتر بیماران مشکل مالی دارندبنابراین خود درمانی برای آنها هزینه کمتری هم داردودردسرمطب رفتن وبه انتظار نشستن هم ندارد.
دكتر حسنعلي اردلان که دکترای داروسازی دارد در این باره به خبرنگارما می گوید:خوددرمانی بيشتر به‌قدرت مالي مردم بر مي‌گردد، نبود پوشش بيمه‌اي خوب،موجب شده این نگرانی درمردم ایجاد شود كه اگر به پزشك مراجعه کنند، بایدهزينه اضافی پرداخت كنند، بنابراین اول خود درماني مي‌كنند، اگر جواب ندادبه سراغ پزشك مي‌روند. مردم اگر بدانند مراجعه به پزشك ، هزينه زيادي ندارد ،خودسرانه دارو مصرف نمي‌كنندوهمیشه سراغ پزشك خانواده مي‌روند.
دكتر حسنعلي اردلان، می افزاید:چون هزینه ويزيت متخصصان بالاست ،به همين‌خاطر مردم به‌جاي اينكه سراغ پزشكان بروند، سراغ خود درماني مي‌روند، بنده بارها در داروخانه مشاهده کرده ام ،مراجعه‌كننده به جای این که توصيه‌هايدکتر داروساز را قبول كند،نظرمريض ديگري راکه از جنس خودش می پذیرد، نمونه این مواردحتی در زندگي خانوادگي ما هم اتفاق می افتد، گاهی خانواده خودآدم ، ما را به‌عنوان پزشك قبول نمي‌كنند.
دکتر اردلان معتقداست،فرهنگ غلط مصرف دارو،همچنین كم لطفي همكاران داروساز به دلیل شرايط بد اقتصادي موجب شده كه هركس به داروخانه مراجعه می کند ، تمام دارو هابدون نسخه دراختیار آنهاقرار‌گیرد.
مصرف خودسرانه عامل بسیاری از بیماری ها
کارشناسان بهداشت ودرمان معتقدندمصرف خودسرانه برخی از داروها به خصوص مسکن‌ها عامل اصلی بسیاری از بیماری ها ازجمله نارسایی های کبدی ، کلیوی و بیماری دیگر است که اگر به صورت خودسرانه مصرف شودممکن است باعث ازکارافتادن کبد یاکلیه یابرخی از اعضای بدن شده وممکن است کارحتی به دیالیز بکشد.
دکترخسرونيا درباره عواقب مصرف خودسرانه دارو می گوید:دارو در بدن مقاومت ايجاد مي‌كند،وقتي آنتي‌بيوتيك رابي‌موقع مصرف كنيد بدن مقاومت ايجاد مي‌كند،بنابراین اگردارو را در زمان ضروري هم مصرف كنيد، ممکن است مؤثر واقع نشود،مثلااگربراي دل‌درد داروي مسكن بخوریدممکن استكه آن داروبراي كسي كه ناراحتي معده و اثني‌عشر دارد، مضرباشد،یااگر قرص بروفن بخورد، ممكن است باعث خونريزي دستگاه گوارش شود.
رئيس جامعه متخصصان داخلي ايران معتقد است ،بايد علت درد‌ها را تشخيص دهيم ، چون علامت درد بيماري نيست، وقتي درد را ساكت مي‌كنيم، بيماري خودش پيشرفت مي‌كند مثلا مسكن مي‌خوريم درد را تسكين دهيم، اماآپانديس مي‌تركد و عفوني مي‌شود. ياپايمان پيچ خورده،با مسكن درمان مي‌كنيم، ولی بعدهامجبور می شویم به علت درمان غلط پايمان را جراحي كنيم. بنابراين،داروها، مثل شمشير دولبه است، هم مریض را درمان مي‌كند و درد را بهبود مي‌بخشد، هم مي‌برد،خونريزي ايجاد کرده واذيت مي‌كند.
دکتربرومند هم معتقد است،تنها راه حفظ كليهها «خودداري از كاربرد بي‌رويه‌دارو‌ها، بويژه داروهاي ضد درد است تا كليهها سالم باشد.
این متخصص کلیه ومجاری ادراربابیان این که مصرف دارو در ایران بخصوص در خانم‌ها، خيلي زياد است،می گوید:اینها به‌علت اضافه‌وزن ،كمردردیا گاهي اوقات در اثر هيجانات سردرد مي‌گيرندومسكن‌هایی مثل «ايندومتاسين» «ابروفن»، «ديكلوفناك»مصرف مي‌كنند، که برای كليه خیلی خطرناک است.البته همه‌داروها اگر بي‌رويه مصرف شود خطرناك است، ولي مسكن‌ها ممكن است كار را به دياليز بکشاند.
دکتر اردلان نیز با بیان این که مصرف خودسرانه مسکن ها خطرات زیادی به همراه داردمی افزاید:تمام قرص‌ها عواقب خطرناكي دارند، مثلا اگر كسي زخم معده داشته باشد، بيماري اش دوباره عود مي‌كند و مشكلات بعدي را به دنبال دارد.
شیوع فرهنگ غلط
به نظر می رسدگسترش خود درمانی اینروزها درمیان مردم موجب شده یک فرهنگ جدیدی هم بین مصرف کنندگان خودسرانه دارو حاکم شود که علاوه بردرمان خود به دیگران نیز راه وچاه نشان دهندودیگرکمتر کسی برای بیماری به پزشک مراجعه کند.
دکترایرج خسرونیادر پاسخ به این سوال آیامصرف خودسرانه دارو يك فرهنگ جديدی در این زمینه ايجاد نمي‌كند،خاطرنشان می کند:گاهي اوقات ما ایرانی هاعلاوه بر اينكه به خود دارو تجويز مي‌كنيم، به ديگران هم قرص تجويز مي‌كنيم، اگر دارو عارضه بدهد و آن شخص شكايت كند، مي‌شودشخص تحت پیگرد قراردادکه دخالت در امور پزشكي شده است، این جامعه متخصصان داخلی ایران می افزاید: هردارويي ممكن است براي يك نفر تجويز شود. حتی اگر بيماري مشابه داشته باشند، يك دارو را نمي‌شود به دو نفر داد، ممكن است براي درد شكم و درد اندام و استخوان پا مسكن تجويز كنند، مريض ديگري كه همين درد پا را دارد به‌دليل داشتن زخم معده، اثني‌عشر، قادر نيست آن قرص‌رامصرف کند، برای او خطرناك است، بنابراين تجويز كردن اين قرص كار خطايي است و موجب آسيب رساندن به فرد ديگري مي‌شود.
تعامل پزشک وبیمار
یکی از شیوه هایی که درکنترل خودسرانه مصرف دارودر کشور می تواند موثر باشدتعامل میان پزشک وبیمار است تا مریض بتواندداروها از سوی پزشک تجویزمی شودبه درستی مصرف کرده تادوره درمان نتیجه بخش باشد این درحالی است بسیاری بیماران باشروع اولین نشانه بهبودی مصرف داروراقطع کده ومانع درمان کامل می شوند.
رئيس جامعه متخصصان داخلي ايران معتقد است، پزشك باید نحوه صحیح دارو را به بیمارتوضيح بدهد تامریض حتماً داروها را مصرف كند و بعد از پايان داروها دوباره نتيجه را به پزشك اطلاع‌دهد، تا مريض هم عادت كند، متأسفانه در اين مورد فرهنگ‌سازي خوب صورت نگرفته است، بايد فرهنگ‌سازي شود.
خسرونیا می گوید: وقتي يك پزشك آنتي‌بيوتيك مي‌نويسد، حداقل هفت روز تا14 روز بايد آنتي‌بيوتيك ، مصرف شود تا آن ميكروب از بدن ما بكلي رفع شود، ولي مردم تا درد از بين مي‌رود داروها را كنار مي‌گذارند، درنتيجه آثار آن میکروب در بدن مي‌ماند، بعد وقتي كه يك اضطراب به ما دست مي‌دهد، دو مرتبه دچار همان عفونت و بيماري مي‌شويم، چون آن بيماري كامل درمان نکردیم وباعث شد داروهايمان در خانه انبار شودکه اين فرهنگ غلطي است.
قوانین دارویی
در مورد فروش دارو در بسیاری از کشورها ، قوانینی وجود داردکه داروخانه ها بدون نسخه پزشک نمی تواننددارودر اختیاربیمارقراردهند.این درحالی است مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها از جمله داروهایی هستند که مثل نقل و نبات توسط داروخانه هادراختیار بیمار قرارمی گیرد و اصلا در هیچ جای دنیا به اندازه ایران دارو بدون تجویز پزشک مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در کشور ماداروخانه ها تمام قرص ها اعم ازآنتی بیوتیک ،کورتون ،مسکن ها و...را به راحتی در اختیارمریض قرار داده وکنترل ونظارتی هم روی آنها نیست ما عادت کرده‌ایم ،با احساس کوچک‌ترین دردی مسکن بخوریم و یا با احساس هرگونه ضعفی آمپول ویتامین بزنیم .البته ،در آن کشورهاداروهایی مانند آسپرین ،مکمل هاو استامینوفن را بدون نسخه پزشک می توان تهیه ودراختیاربیمارقرارداد.اما این داروها، درمان کننده بیماری نیست، بلکه علایم بیماری را به طور موقت از بین می برند.
رئيس جامعه متخصصان داخلي ايران دررابطه با وضع مصرف دارو درمقايسه با كشورهاي ديگر می گوید:وضع مصرف خودسرانه داروحتی نسبت به كشورهای همجوار و همسايه مثل دبي، كويت،هم بسیاربدتر است، در اين كشورها حتي قرص استامينوفن هم بدون نسخه پزشک به اشخاص نمي‌دهند، حتي اگر پزشك باشید ، متأسفانه در کشور انواع داروها توسط داروسازها به بيماران داده مي‌شود و آنها خودسرانه مصرف مي‌كنند.
دکترخسرونیا بابیان این که مسكن‌ها، آمپول‌هاي هيدروكرتيزان ،بتامتازون و دارو‌هايي مثل آمپي‌سيلين وآموکسی سیلین پرمصرف‌ترين داور‌ها ی کشور هستند،می افزاید:داروخانه‌ها زير نظر وزارت بهداشت و درمان و سازمان نظام پزشكي فعاليت مي‌كنند، بهتر است نظارت‌ها بيشتر باشد و داروخانه‌ها را ملزم كنند كه داروها را بدون نسخه دراختیار افراد قرار ندهند تا جلو مصرف بی رویه داروگرفته شود.
دکتر اردلان درپاسخ به این سوال که چه داروهایی كشوربیشترمصرف می شوندمی گوید:مسكن‌ها یی مانند ژلوفن واستامينوفن‌ها در اولویت قرار دارد،پس از آن آنتی بیوتیک هاهستند.
چگونه مي‌شود فرهنگ‌سازي كرد
کارشناسان معتقدند یکی ازشیوه های کنترل مصرف دارودر کشور ضرورت فرهنگ سازي و تغيير نگرش مردم نسبت به مصرف آن است که دراین مورد رسانه ها ووسایل ارتباط جمعی می تواندنقش مهمی ایفا کنند،.
رئيس جامعه متخصصان داخلي ايران وسايل ارتباط جمعي می گوید: به هرحال جامعه هم افراد باهوش و هم افرادعاقل دارد، وقتي در كشور مرتب فرهنگ‌سازي شود، آگاهی مردم روز‌به روز بهتر خواهد شد. وسايل ارتباط جمعي ، روزنامه‌ها و مجلات برای روشنگری مردم بامتخصصان مختلف بحث ومناظره بگذارند ، مقررات مصرف خودسرانه دارو را بزرگ كنند، راديو تلويزيون هم به‌جاي مسخره كردن پزشكان به جمع حاميان پزشكان بپیوندندو کار فرهنگی بکند.
دکتر برومند،متخصص کلیه ومجاری ادارارهم توصیه کرد:مردم اگر به تندرستي خود علاقه‌مندند از کاربردبي‌رويه دارو بدون دستور پزشك خودداري کنندو سعي نكنند تقويت دارويي بكند.
پدر نفرولوژی ایران می افزاید: مهم‌ترين عامل تمام بيماري‌ها روش غلط تقويت است، مي‌گويند بخور تا قوي شوي، مصرف زیاد اين جور قرص‌ها مثل اين است كه بار كاميون را زياد كنيدولی موتور كاميون تقويت نمي‌شود. مردم سعي كنند وزن‌شان زياد نباشد، حتماً روزي نيم ساعت پياده روي بكنند از مصرف سيگار و موادمخدر، اجتناب كنند.البته رسانه‌ها هم در زمينه فرهنگ سازی مصرف دارو خيلي می توانندبه مردم كمك كنند
دکتر حسنعلی اردلان نیز توصیه کرد: رسانه‌هاي عمومي نقش موثری در کاهش مصرف خودسرانه دارو دارند، بنابراین عواقب مصرف خودسرانه دارو را بايد بزرگ کرده ودرمورد مضرات خودسرانه دارو هشداربدهند، اگر دراين باره فرهنگ‌سازي شود، خيلي مسائل حل خواهد‌شد ،خيلي از دلايل خودسرانه مصرف دارو از ناآگاهي‌است و بايد در اين زمينه در رسانه‌ها به مردم آگاهي داد.
این داروساز معتقد است، بايد ساختارها درست شود،اگربيمه سلامت همگاني، گسترش یابددرسلامت مردم خيلي مي‌تواند مؤثرباشدچون مردم اگردفترچه خدمات درمانی داشته باشد و به بیمارستان دولتی مراجعه کند ، فقط 10 درصد هزينه را پرداخت مي‌كند ،این در کاهش هزینه درمان بسيار مؤثر است،درحال حاضر مسائل مالي درگير درمان است، وزارت بهداشت ودرمان كاري را كه شروع كرده اگر ادامه دهد موفق خواهد شد.
به نظر می رسدشیوع خوددرمانی و مصرف داروی خودسرانه یک فرهنگ دارویی جدیدی را در کشور رواج می دهد که نتیجه ای جز بیماری بیشتر در پی نخواهد داشت و باید هر چه سریعتر راهکاری اساسی برای آن اندیشیده شود.
شیوع فرهنگ غلط خوددرمانی درمیان مردم موجب شده ،ایرانی به دنبال یک راه آسان وراحت برای درمان بیماری هایی نظیر سرما خوردگی ،آنفلوانزا،سردرد کمردرد ،استرس ،اضطراب ،چاقی و لاغری و..باشد،حال آمارها هرچه راکه نشان دهد، زیاد مهم نیست،چون خیلی از مردم حتی حاضر نیستند ، برای درمان بیماری جدی خودوقت گذاشته و به پزشک مراجعه کنند ،غافل از اینکه مصرف خودسرانه داروممکن است عوارض خطرناکی برای آنهاداشته باشد.
هشدارهای دارویی
ابتدا باید از پزشک سوال کنید که چه داروهایی تجویز کرده است تا اگر سؤالی وجود دارد بتوان آن را از پزشک یا داروساز پرسید.
داروها را باید مطابق با دستور پزشک مصرف شود و خودسرانه نباید بعضی از آنها را حذف شود.
دوره درمان باید کامل شود. در مورد درمان های طولانی مدت، مرتبا باید درمان را ارزیابی کرد. در صورت بروز علائم غیرمنتظره پس از مصرف دارو، باید بلافاصله با پزشک یا داروساز مشورت کرد.
بدون نظر پزشک، مصرف دارو را ناگهان قطع نکنید.
داروها ممکن است، عوارض و حتی خطراتی هم داشته باشند، خصوصا اگر نادرست مصرف شوند. دارو درمانی بدون اطلاع در مورد تاثیرات و عوارض آن، این احتمال خطر را بیشتر می کند. پیش از استفاده هر نوع دارویی، حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
هر نوع مصرف خودسرانه دارو، فقط برای مدت کوتاه، حداکثر پنج روز می تواند انجام شود. در صورت عدم بهبود، وخامت نشانه های بیماری و بروز مشکلات جدید، مصرف دارو باید قطع شده و به پزشک مراجعه شود. اگر بدون تجویز پزشک دارویی مصرف می کنید، حتما باید به طور دقیق مقدار مصرف دارو و تاریخ انقضاء آن را که روی جعبه یا بروشور آن نوشته شده است را مطالعه کنید. بعضی از داروها سطح هوشیاری را پایین می آورد، پس در صورت رانندگی یا کار با ماشین یا دستگاه هایی که نیاز به تمرکز دارد، این نکته را مدنظر داشته باشید.
اگر تصمیم دارید دارویی را که در منزل نگهداری کرده اید مصرف کنید، به تاریخ انقضا ی آن توجه کنید که به اتمام نرسیده باشد.
محلول های شستشوی چشم را پس از باز کردن درب آنها نمی توان بیشتر از پانزده روز نگه داشت.
خانم های باردار، شیرده، نوزادان و خردسالان به هیچ وجه نباید بدون تجویز پزشک، دارویی را مصرف کنند. در هنگام مراجعه به پزشک یا داروساز، وی را در جریان بگذارید که چه داروهایی استفاده کرده اید.
از آنجا که اکثر مردم از اثرات سوء تداخل دارویی اطلاعی ندارند، هیچ گاه در طول دوره درمان نباید در کنار مصرف داروهایی که پزشک تجویز می کند داروهای دیگری را استفاده کرد.
اگر یک دارو برای یکی از اعضای خانواده مؤثر و مفید بود، دلیل آن نیست که برای بیماری شما نیز این گونه باشد، بلکه ممکن است بی تأثیر و حتی خطرناک نیز باشد.
داروها حتماً باید در
محیطی دور از گرما، نور و رطوبت و دور از دسترس کودکان نگهداری شود.
گزارش :رحمان احمدی
