شگفتی های دستگاه گوارش

به گزارش شفاآنلاین ،دکترمهران بابایی فوق تخصص گوارش وکبددراین گفت و گو ازعملکردوبیماری های دستگاه گوارش می گوید:

آقای دکتربابایی ،دستگاه گوارش چيست و چه عملکردی دارد؟

دستگاه گوارش يكي از دستگاه‌هاي مهم بدن است كه وقتی غذا وارد بدن می شود،آن را هضم و سپس جذب كرده و تبديل به انرژي می كند ،اعضاي دستگاه گوارش ازدهان شروع مي‌شود، غذا بعد ازورود به دهان ،توسط دندان‌ها جويده و وارد مري مي‌شود،مري نقش کلیدی در دستگاه گوارش ندارد، يك لوله‌اي به طول حدود 35 سانتيمتر است كه غذا را از دهان به معده منتقل مي‌كند، معده يكي از اعضاي اصلي دستگاه گوارش است که در هضم غذا نقش مهمي دارد.

كار معده ترشح دو ماده اصلي اسيد و آنزيم است که با ترشح آنها، غذا هضم می شود، وقتي غذا وارد معده می شود ،حدود 3 ساعت طول مي‌كشد تا از معده خارج شود، اگر بیش از اين درمعده بماند، افراد معمولاً احساس سنگيني مي‌كنند .

بعد ازاين که غذا درمعده با اسيد مخلوط شد، توسط يك دريچه‌اي به نام «پيلور» ازمعده خارج و وارد روده كوچك مي‌شود، كار روده كوچك جذب غذاست ،البته درابتداي روده كوچك اعضايي مثل كيسه صفرا وجود دارد، كه صفرا را وارد روده كوچك

مي‌كند، همچنین لوزالمعده كه آنزيم لوزالمعده را وارد روده كوچك مي‌كند تا غذا در آنجا هضم شود، اعضايي هم که در مجاورت روده كوچك قرار دارند، جزو دستگاه های گوارش محسوب مي‌شود و در بيماري‌هاي گوارشي از آنها اسم مي‌بريم.

طول روده كوچك تقريباً 8 تا 9 متر است و اين 8، 9 متر برای اینکه بخواهد در محفظه شكم جا شود باید به صورت پيچ در پيچ در آن قرار بگیرد ، روده کوچک برای جذب غذا نیاز به سطح جذبی بالا دارد و جوري تعبيه شده كه در روي پرز،

پرزهاي كوچكتري قرار گرفته ودر روی آنها پرزهای کوچکتر، پرزهای کوچکتر دیگری تا سطح جذبي‌اش به حدود 600 مترمربع ( فرض کنید ده آپارتمان شصت متری کنار هم قرار بگیرند) مي‌رسد و غذا را كاملاً جذب مي‌كند.

هر غذايي كه خورده مي‌شود معمولاً در يك جای از روده كوچك مثلاً كلسيم و آهن درابتداي روده كوچك جذب مي‌شود، به همين دلیل اگر كسي ابتدای روده كوچكش به دليلی جراحي شود اين مواد دربدنش كم مي‌شود و ما اين مواد را بايد به بدنش برسانيم، يا انتهای روده كوچك محلي براي جذب ويتامين 12B، صفرا و... است ، اگر انتهاي روده كوچك در بعضي از بيماري‌ها مثل بيماري التهابي روده دچار مشكل شود، اين مواد و ويتامين‌ها دچارکمبود مي‌شوند.

البته بعضي از مواد مثل پروتئين، چربي، قند در طول روده كوچك جذب مي‌شود، به طور متوسط غذا حدود 4، 5 ساعت در روده كوچك مي‌ماند و بعد از آن بايد وارد روده بزرگ شود.

دوستان گاهي مي‌پرسند غذايي كه ما مي‌خوريم چند ساعت بعد دفع مي‌شود ما به ترتيبي كه اشاره مي‌كنيم متوجه مي‌شوند كه چند ساعت طول می کشد تا غذا از بدن دفع شود.

روده بزرگ برخلاف روده كوچك پرز ندارد يعني نقشي در جذب مواد غذايي اصلي ندارد، كار روده بزرگ جذب آب و الكتروليت‌هاست تا بتواند باقي مانده آب را جذب و مواد دفعي از بدن دفع شود، درمجموع حدود 15 ساعت طول مي‌كشد

تا غذا از روده بزرگ خارج شود يعني قسمت اصلي ماندن مواد در روده بزرگ است، 3، 4 ساعت در معده ،3 ، 4 ساعت روده كوچك ، 15 ساعت هم در روده بزرگ ، اينها را با هم جمع كنيم حدود 24 ساعت مي‌شود يعني به طور طبيعي وقتي

شخص غذا مي‌خورد ، 24 ساعت طول می كشد تا از بدن دفع شود. اگر زمان اين دفع كمتر يا بيشتر شود، بيماري‌هاي مختلف مطرح است .

شايعترين بيماري گوارشي در ايران چيست؟

یکی از شايعترين بيماري‌هاي گوارشي كشورسوء هاضمه است ، بعد ازآن بيماري‌هايی نظیر ريفلاكس يا برگشت اسيد، آي بي اس يا سندروم رده تحريك پذير قرار دارد، طیق آمار 15 تا 20 درصد افرادکشور دچارسوء هاضمه هستند كه

درصد خيلي بالايي است ،بيماري سندروم روده تحريك پذيرکه در ميان مردم به نام كوليت عصبي شايع است ، هم حدود 20 درصد افراد جامعه را مبتلا مي‌كند.

اين بيماري‌ها با اين درصد بالا و هزينه‌هاي درماني، اقتصادي،خيلي وقت‌ها خانواده هارا مستاصل مي‌كند ، درمان آنها عوارض بسيار زيادي را خواهد داشت.

شما به بيماري سوء هاضمه اشاره كرديد، چه عواملي باعث این بیماری مي‌شود؟

يكي از شايع‌ترين بيمارهاي انسان سوء هاضمه است شايد يك چهارم جمعيت جهان به اين بيماري‌ مبتلا هستند،معمولا چهار درصد افرادي كه به پزشكان عمومي مراجعه مي‌كنند، همچنین 30 درصد اشخاصی كه به فوق تخصص‌ها مراجعه مي‌كنند

دچاراين بيماري هستند، يعني از هر 10 نفري كه به فوق تخصص‌ها مراجعه مي‌كنند 3 نفر اين بيماري را دارند .

اگر بخواهیم آنرا به زبان ساده بیان کنم، اشخاصی که نفخ دارند، آروغ مي‌زنند ، شكم شان سنگين مي‌شود، دچار سيري زودرس می شوند و...همه سوء هاضمه است،بستگی به این داردکه شخص چه كلمه‌اي را به كار ببرد.

علت سوء هاضمه چيست؟

علل سوء هاضمه به دو دسته تقسيم مي‌شود، يك دسته علتش معلوم است، به آنها علل ساختاري مي‌گوييم يعني سوء هاضمه در اثر مواردي بوجود مي‌آيد كه آن موارد قابل شناسايي است، اگر آنرا حذف كنيم سوء هاضمه از بين مي‌رود مثل غذا، دارو،

زخم هاي گوارشي، زخم معده، زخم اثني عشر يا تومورها.

دسته دوم سوء هاضمه مواردي است كه هرچه بررسي مي‌كنيم هيچ علتي براي آن پيدا نمي‌كنيم به آنها سوء هاضمه عملكردي مي‌گوييم.

سوء هاضمه‌ ساختاري 40 درصد وسوء هاضمه‌هاي عملكردي 60 درصد موارد را تشكیل مي‌دهد، يعني بیشترسوهاضمه ها از دسته عملكردي هستند يك دسته از علل سوء هاضمه غذاها هستند ، هركسي به يك غذاي خاصي واكنش نشان مي‌دهد .درمان

اين سوء هاضمه هم قطع آن غذاست.

عامل دوم داروها هستند،يكي از مواردي كه باعث سوء هاضمه مي‌شود، دارو است ، اشخاصي كه بيماري قلبي دارند و آسپرين مصرف مي‌كنند. ، یا كسي که بيماري قند دارد «مت فورمين» مصرف مي‌كند ، بيماري تنفسي یاچربي خون دارد،

داروهاي مربوطه را مصرف مي‌كند، به دنبال آن دچار سوء هاضمه مي‌شود. در اين مواقع نمي‌شود دارو را قطع كرد ،توصيه مي‌كنيم تا زماني كه فرد آن دارو را مصرف مي‌كند داروهاي گوارشي را هم مصرف كند.

عامل بعدي ایجادسوء هاضمه زخم معده است، خيلي از مواقع ،زخم‌ها خودشان را با درد نشان نمي‌دهند و ممکن است با سوء هاضمه خود را نشان دهد ، شخص مي‌گويد من احساس پري مي‌كنم، به خصوص در كساني كه سيگار مصرف مي‌كنند ، درد

خودش را نشان نمي‌دهد ممكن است با علايم سوء هاضمه مثل ورم ،سنگيني، باد گلو، مراجعه كنند كه درواقع زخم دارند، زخم معده مهم است ،چرا ؟ چون 70 درصد سرطان معده اولش زخم بوده است.

آیاژنتيك هم در بيماري های گوارشي نقش دارد؟

بحث ژنتيك، در مورد تك تك بيماري‌هاي گوارش مطرح است ،در بعضي‌ها بيشترو در بعضي‌ها هم كمتر نقش دارد، مثل بحث زخم، امروزه در مورد اين که ژنتيك چقدر می توانددر زخم معده نقش داشته باشد ،خيلي به آن اشاره نمي‌ شود ،

هرچند مشاهده شده در كساني كه زخم دارند، احتمال زخم در افراد خانواده بيشتر می شود اما اين نيست كه ژن خاصي مسئول بیماری باشد یا آن ژن خاص منتقل شود يا ديده شده در كسي كه گروه خوني «او» دارد احتمال زخم بيشتر است ولي اين به

عنوان يك قانون نيست كه هركسي گروه خوني‌اش او است حتماً دچار زخم مي‌شود.در بعضي بيماري‌ها مثل سرطان روده و پوليپ روده که ژنتیک نقش زیادی دارد ، اگر يكي از افراد خانواده اين بيماري را داشته باشد بقيه اعضاي خانواده حتماً بايد

كولونوسكوپي كرده و كنترل شوند. اما در بعضي ها نقش ژنتيك كمتر مطرح است.

آيا بيماري گوارشي در مناطق مختلف كشور با هم فرق دارند؟

بلي، ديده شده بعضي از بيماري‌هاي گوارشي در برخي جاها شايعتر است مثلاً كانسرهاي مري و معده در سواحل شمالي كشور مثل تركمن صحرا، حتي اردبيل بيشتر مشاهده مي‌شود.

گفته شده شايد به خاطر موادي است كه در محيط آنها باشد، مثلاً مصرف چاي داغ در شمال بيشتر است ، ممكن است اين مسأله در ايجاد سرطان‌هاي مري و معده در آنجا نقش داشته باشدیامصرف مواد خاص دربعضی جا ها باعث این بیماری شود

اما اين‌كه ما يك بيماري خاص را اختصاص به يك منطقه خاص بدهيم كمتر مطرح است.

آيا بيماري‌هاي گوارشي زنان و مردان با هم متفاوت است؟

تقریبا بلی ، در بيماري‌هاي گوارش شيوع جنسي واقعاً فرق مي‌كند، يعني بعضي از بيماري‌ها در زنان و بعضي از بيماري‌ها در مردان بيشتر است و برخي از بيماري‌ها شيوع جنسي يكساني دارند مثلاً در ريفلاكس كه يك بيماري مهمي است شيوع جنسي

آنها در هر دو جنس یکسان است.

آسان ترین روش تشخيص بيماري‌هاي گوارشي كدام است؟

علايم گوارش زياد است حتي از يك علامت ساده‌اي كه فرد فكر مي‌كند، ساده و بي‌خطر است مثل نفخ، سنگيني، آروغ زدن، تا يك علامتي كه به طور واضح مشخص است مثل دفع خون يا علائمي مانند كاهش وزن يا زردي و... جزو بيماري‌هاي گوارشي است ،توصيه ما اين است كه هركسي كه دچار اين علائم مي‌شود حتماً به پزشك مراجعه كند .

علايم هشداردهنده بيماري‌هاي گوارش چيست؟

يكي از موارد بسيار مهم در بحث بيماري‌هاي گوارش علايم هشداردهنده است ،سن بالاي 45 سال، آنمي يا كم خوني، وجود يرقان يا زردي ، كاهش وزن، وجود خون در مدفوع و... به عنوان علايم هشدار محسوب مي‌شود اگر شخصي همراه با هر علامت گوارشي اين علايم را داشت، احتمالاً يك بيماري جدي در كار است و يك بررسي جدي بايد انجام شود.

آيا افراد سالم ازلحاظ بیماری گوارش باید بررسی شوند ؟

يكي از بحث‌هايي مهم پزشكي ، بحث غربالگري است يعني جست و جو براي پيدا كردن بيماري، قبل از اين‌كه بيمار علامتي را ظاهر كند، مابهفمیم و آنرا درمان كنيم مثلاً در رشته گوارش توصيه مي‌شود كسي كه 50 سال را رد مي‌كند،

حتماً بايد روده‌اش بررسي شود، اين كار در كشورهاي غربي و آمريكايي انجام می شود.

ریفلاکس معده چگونه بوجود می آید ؟

یکی از بیماری هایی مهمی که در سطح جامعه وجود دارد،بیماری ریفلاکس معده است،ریفلاکس به برگشت اسید ومواد غذایی از معده به مری گفته می شود، این برگشت به طور طبیعی صورت نمی گیرد،غذا وقتی وارد معده می شود ،یک دریچه ای

در انتهای مری بسته می شود که نمی گذارد،غذا یا اسید برگردد، اگر دریچه ای که در انتهای مری وجود دارد، دچار شل شدگی شود و از میان آن اسید برگردد،ریفلاکس اتفاق افتاده است، شیوع ریفلاکس در سطح جامعه حدود 15یا 20 درصد است و

معمولادرهر دو جنس به یک نسبت اتفاق می افتد، در نژاد سفید پوست بیشتر مشاهده می شود.

امروزه شیوع ریفلاکس به دلیل رشد چاقی در حال افزایش است و چاقی یکی از علل ریفلاکس است، عامل دوم میکربی به نام هلیکوباکترپیلوری است ، همگان فکر می کنند،این میکروب بد و خطرناک است و باید از بین برود ولی دیده شده اگر این میکرب

از بین برود،ریفلاکس افزایش پیدا می کند، یعنی این میکروب یک عامل دفاع در برابر ریفلاکس محسوب می شود، علت اصلی این بیماری همان شل شدن دریچه انتهای مری است ولی علل دیگری هم می تواند دخیل باشد،مثل فتق

یعنی معده از جای خودش در قسمت بالایی کمی به داخل قفسه سینه حرکت می کند، این می تواند یکی ازعلل ایجاد ریفلاکس باشد،

مساله دیگروقتی اسید وارد مری می شود مری با یک سری حرکات آنرا پاک می کند، اگر این حرکات دودی مری مختل شود ،در بیماری های مختلفی مثل "اسکلرودرمی" ،ریفلاکس بدتر می شود، یا ترشح بزاق ،این ماده را از بین می برد

ودر افرادی که بزاق شان کم می شود مثل سیگاریها، ریفلاکس آنها تشدید پیدا کند، مورد دیگرعامل ریفلاکس تخلیه معده است، یعنی اگر تخلیه معده مثلا در کسانی که مرض قند دارند خوب انجام نشود ریفلاکس بیشتر می شود.

ریفلاکس اگر درمان نشود چه مشکلاتی را برای فرد ایجاد می شود؟

یکی از عوارض ریفلاکس خون ریزی است ،اگردرمان نشود ممکن است شخص دچار خون ریزی شودواین بستگی به شدت ریفلاکس و میزان شل شدگی وزمان آن دارد.

اما این که بگوییم بعد ازپنج یا 10 سال اتفاق بیفتد این طور نیست ممکن است یک سال بعد یا در بعضی ها 5سال بعد اتفاق بیفتد، یکسری عوارض داریم که به علت تغییر بافت انتهای مری است ، اگر جنس بافت انتهای مری عوض شود در این صورت به آن مری بارت می گوییم که معمولا سالیان زیادی طول می کشد تا تغییربافت صورت بگیرد، یکی از عوارض ریفلاکس سرطان مری است ،توصیه می کنیم کسانی که ریفلاکس دارند همیشه درمانشان را انجام دهند تا مبتلا به سرطان مری نشوند.

بیمارریفلاکسی چه زمانی باید به پزشک مراجعه کند؟

ریفلاکس معمولا در بعضی ها به صورت گذرا و اتفاقی یک بار رخ می دهد، این بخاطر شل شدن ناگهانی دریچه رخ می دهد و نیازی به مراجعه ندارد، اما اگر علایم به حدی شود که زندگی شخص مختل را کنند، در آن صورت باید به پزشک مراجعه کند،

ریفلاکس به صور مختلف ظاهر می شود،می تواندعلایم گوارشی داشته باشد،ممکن است ترش ویا سکسکه کند،یا با تهوع یا با برگشت آب داغ ازمعده به پزشک مراجعه کند.

مساله دیگرعلایم خارج گوارش است ،یعنی شخص ممکن است درد قفسه سینه پیدا کند وبه دکتر قلب مراجعه کند، ولی دکتر بگوید مشکل قلبی ندارد، این می تواندعلامت ریفلاکس باشد وشخص می تواندبا درمان آن بهبود پیداکند، یا شخص ممکن است

باعلایم گوش وحلق وبینی پیش پزشک بیاید،بگوید دچارگرفتگی صدا می شود یعنی آنقدر علایم ریفلاکس شدید بوده که اسید داخل تار صوتی رفته و با گرفتگی صدا مراجعه کرده است، گرفتگی صدا می توانداز علایم ریفلاکس باشد یا شخصی باسرفه به

پزشک گوش و حلق وبینی مراجعه می کند و دکتر بگوید،مشکل ریه ندارید، ریفلاکس دارید باید به پزشک گوارش مراجعه کنید، ریفلاکس بیماری است که باعلایم مختلف ظاهرمی شود،،حتی در بدن بچه ها ممکن است با گوش درد ظاهرشود ،

ریفلاکس تا آنجا که زندگی شخص را مختل وعلامتی ایجاد نکند نیازی به مراجعه ندارد باچند پرهیز هم قابل کنترل است اما اگر به علامت بکشد وعلایمش هر روز ادامه داشته باشد نیاز به مراجعه دارد.

افراد قبل از این که به پزشک مراجعه کنند چگونه درد معده را درمان کنند؟

بعضی داروها مثل شربت های معده است که می تواند علایم را ازبین ببرد ،شخص تا مراجعه به پزشک می تواندآ نرا مصرف کند و سپس تحت درمان دقیق قرار بگیرد.

ورم معده چگونه اتفاق می افتد؟

سوالی است که جواب دادن به آن توضیح می طلبد ، چرا که ما پزشکان گهگاهی کلماتی را بکارمی بریم که به علل بیماری های مختلف است ، معمولا ورم معده کلمه ای است که در مورد گاسترایتیس بکار برده می شود،گاسترایتیس به التهاب معده اشاره دارد.

وقتی شخص آندوسکوپی می کند ،در آندوسکوپی قرمزی والتهاب معده مشاهده می شود،از آن نمونه برداری کرده و به آزمایشگاه می فرستند،آزمایشگاه مشخص می کند که فرد گاسترایتیس دارد یا نه.

پزشک برای این که گاسترایتیس را به بیمار بگوید، می گوید دچار ورم معده است در واقع ورم معده به التهاب معده گفته می شود، ممکن است برای کسی منظور از ورم معده، سوهاضمه ای باشد که قبلا اشاره کردیم.یکی از علل سوهاضمه

گاسترایتیس است یا ممکن است منظور از ورم معده، بادکردن شکم باشد ولی به طور معمول ورم معده به گاسترایتیس وسوهاضمه اشاره دارد.

یکی ازبیماری هایی که خیلی در جامعه شایع است زخم معده است افراد چرا به این بیماری مبتلا می شوند؟

زخم معده به تخریب ،جدارمعده گفته می شود، معده یک جسمی به حجم 1500 سی سی، بالایه های مختلف است و تولید اسید وآنزیم می کند، اسید وآنزیم ممکن است برمعده اثربد بگذارد،در مقابل این اسید وآنزیم یک محافظت هایی مثل بی کربنات وآب

تولید و درسطح معده قرارمی دهد، اگر عوامل آسیب رسانی که معده تولید می کند مثل اسید وآنزیم بر عوامل دفاعی غلبه کند ،زخم معده تشکیل می شود ، زخم معده مهمترین عاملش میکروب معده یاهلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori ) است،

که به فراوانی در کشور های جهان سوم وجود دارد ،شیوع آن در بیشتر کشورها بین 30 تا 80 درصد است،آلودگی با این میکروب معمولا درسنین پایین رخ می دهد، راه انتقال هم ازراه گوارش غذایی وگاهی از راه تنفسی است،راههای شناسایی برای این میکروب وجود دارد وبا درمان این میکروب می توان زخم را ازبین برد.

عامل دیگری که باعث زخم معده می شود داروها هستند خیلی از داروها مثل بروفن ،مفنامیک اسید، آسپرین و... که به عنوان مسکن مصرف می کنیم می تواند باعث ایجاد زخم شود بنابراین افراد ی که این نوع داروها را مصرف می کنند باید مواظب باشند که دچار زخم نشوند،

علل دیگر، زخم معده که امروزه کمتردرمورد آن گفته می شود ژنتیک و استرس است ، ممکن است گفته شود که اینها زخم را بیشتر می کند اما عامل ایجاد زخم معده نیست.

مورد دیگرسیگار است، سیگار جزو موادی است که می تواند،در ایجاد زخم معده نقش داشته باشد،کسانی که زخم معده دارندوسیگار می کشند،اگر دارو تجویز شود و آنها سیگارشان را ادامه دهند، معمولا ترمیم زخم آنها دچار مشکل می شود و عوارض زخم آنها بیشتر می شود.

گفتگو:رحمان احمدی