برای پیشگیری از سرطان چه بخوریم و چه نخوریم؟

از دست دادن چهره های هنری و ورزشی در هفته های اخیر بر اثر بیماری سرطان، موجی از نگرانی ها را در فضای عمومی کشور نسبت به شیوع این بیماری به راه انداخته است.

خدا می داند چند «مرتضی پاشایی»، چند «مجید بهرامی» و چند «غلامحسین مظلومی» دیگر هستند که بر روی تخت های شیمی درمانی با این بیماری مهلک می جنگند تا حتی بتوانند یک روز دیگر زنده بمانند. خدا می داند چند جوان 30 ساله ی دیگر در آغاز مسیر زندگی خود باید اسیر سرطان معده شوند تا به خود بیاییم و در آنچه می خوریم و آنگونه که زندگی می کنیم تامل کنیم.

قدیم ترها سرطان را در ردیف بیماری های «لاعلاج» قرار می دادند که نه درمانی داشت و نه منشای ابتلای به آن معلوم بود. هرکس که به این بیماری دچار می شد، اطرافیان به انتظار مرگ برای وی می نشستند اما در دهه های اخیر با پیشرفت های پزشکی علاوه بر تحول در روند درمان انواع این بیماری، حتی از پیشگیری ابتلا به آن هم سخن گفته می شود.

شیوع سرطان های دستگاه گوارش در کشور طی سال های اخیر در حالی است که ایران یکی از معروف ترین فرهنگ های غذایی را داراست اما درست به همان اندازه که به غذا خوردن می اندیشیم به کیفیت غذایی که می خوریم و عادت های غذایی نامناسب مان بی توجه هستیم. همین امر سبب شده تا ایرانی ها در میزان ابتلا به سرطان های معده، روده ی بزرگ و مری رکورددار باشند.

راه کارهای دور ساختن سرطان و سرکوب غده های سرطانی در بدن ساده است، تنها با آگاهی از آن می توان تا بیش از 50 درصد از ابتلا به انواع سرطان پیشگیری کرد.

بخشی از این مراقبت ها به افراد جامعه و بخش دیگر متوجه مسوولان و نهادهای مرتبط با سلامت و محیط زیست هستند.

اگرچه امروزه فضاهای شهری پر از آلودگی های صوتی، هوا، آب و ... است و رفع آلودگی ها بر عهده ی نهادهای است اما تغذیه و توجه به آن چه انسان به واسطه ی خوردن غذا وارد بدن خود می کند، بر عهده ی فرد است.

گروه پژوهش و بررسی های خبری برای یافتن پاسخ سوال هایی درباره ی نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان و الگوی غذایی مناسب به گفت و گو با متخصصان تغذیه نشست.

به گفته ی این متخصصان، الگوی غذایی افراد نقش پررنگی در میزان احتمال ابتلا به سرطان در آن ها، بخصوص سرطان های دستگاه گوارش دارد. در نتیجه تنها با کمی آگاهی و رعایت برخی نکات در انتخاب، پخت و نگهداری غذاها می توان تا درصد بالایی از میزان ابتلا به سرطان پیشگیری کرد.



*** نقش تغذیه و سرطان

سبک زندگی مدرن و تغییر در صنعت محصولات غذایی، الگوی تغذیه یی خانواده های ایرانی را دستخوش تحول کرده است. این در حالی است که از سرطان معده به عنوان یکی از شایعترین سرطان ها در ایران نام برده می شود و در سال های اخیر شاهد شیوع نگران کننده ی سرطان های دستگاه گوارش نیز بوده ایم.

«حدیث صبور» متخصص تغذیه و رژیم درمانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو انجمن تغذیه آمریکا عوامل ابتلا به سرطان در افراد را به دو بخش عوامل درونی (وراثت) و عواملی بیرونی تقسیم کرد و گفت: سبک زندگی و الگوهای غذایی در پیش گرفته شده از سوی افراد یک جامعه در ایجاد سرطان موثر هستند. سرطان از جمله بیماری هایی است که تغذیه ی مناسب و درست در پیشگیری و درمان آن نقش مهمی دارد.

به گفته ی این متخصص تغذیه اثر مواد مغذی بر رشد تومورهای سرطانی تا حدی است که حتی افرادی که به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند، الگوی ایجاد سرطان در آنها، مشابه الگوی همان کشوری است که در آنجا سکونت یافته اند.

به بیان صبور، یک سوم مرگ های ناشی از سرطان به امور تغذیه یی مربوط می شود.

همچنین «محمدتقی انوشه» مشاور تغذیه و رژیم درمانی و عـضو آکـادمی مـتـخـصصـان تغذیـه و رژیـم درمانی آمریکا هم از تاثیر تغذیه بر سرطان سخن گفت.

به بیان وی، تغذیه مناسب علاوه بر تاثیر در پیشگیری از سرطان، می تواند در درمان سرطان نیز موثر باشد. حدود 35 تا 40 درصد از شایعترین سرطان ها، بخصوص سرطان های دستگاه گوارش ناشی از نوع الگوی غذایی است و می توان گفت بیش از یک سوم سرطان ها به طور مستقیم از مواد غذایی نشات می گیرد.

انوشه ضمن ابراز تاسف از اینکه در زمان حاضر شهروندان در معرض بسیاری از آلودگی های محیطی و غذایی قرار گرفته اند، گفت: مواد غذایی مصرفی و همچنین سبک زندگی که در سال های اخیر در پیش گرفته ایم دو عامل اصلی ابتلا به سرطان و افزایش این بیماری است. زندگی پرشتاب این روزها سبب تغییر سنت ها و الگوی غذایی شده است و تغذیه ی سنتی سالم جای خود را به استفاده از غذاهای فرآوری شده، آماده و مملو از اسانس ها و مواد نگه دارنده داده است.



*** عادت های غذایی نامناسب، زمینه ساز ابتلا به سرطان

نگاهی به شیوه ی زندگی ایرانی ها در گذشته و حال، عادت های نادرستی را در تغذیه نمایان می سازد که نه تنها زمینه ساز انواع سرطان هستند، بلکه بدن را برای پذیرش دیگر بیماری ها آماده می سازند.

استفاده از غذاهای پرچرب، پرکالری و پرنمک نمک، مصرف کم میوه، مصرف اندک سبزی به صورت پخته، طبخ طولانی مدت غذاها و از بین رفتن املاح و ویتامین های موجود در مواد غذایی، نگهداری طولانی مدت سبزیجات در فریزر، استفاده از غذاهای دودی و کبابی، افزایش مصرف غذاهای آماده و کنسروی در سایه ی زندگی مدرن، استفاده ی چندباره از روغن ها، استفاده ی بیش از حد از گوشت قرمز، استفاده ی فراوان از غذاهای سرخ کردنی، مصرف مداوم چای به صورت داغ و ده ها عادت نادرست در شیوه زندگی و تغذیه ی ما ایرانی ها سبب شده تا در سال های اخیر شاهد شیوع انواع سرطان های دستگاه گوارش باشیم.

بر اساس تازه ترین اظهارات «علی اکبر سیاری» معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سرطان مانند سوختگی و آپاندیس ناگهانی ایجاد نمی شود، بلکه سیر آن تدریجی است.

در این جا نقش عوامل محیطی و تغذیه در بروز سرطان بیش از پیش آشکار می شود زیرا بیش از 70 درصد عوامل بروز سرطان در کشورهای در حال توسعه به شیوه ی زندگی افراد مربوط می شود.

میل استفاده به غذاهای چرب، سرخ کردنی و گرم کردن و استفاده از روغن به دفعات مختلف از مهمترین و البته نادرست ترین عادت های غذایی ما ایرانی ها است. به بیان متخصصان تغذیه تفکر نادرست «غذا هرچه چرب تر، خوشمزه تر» باید از الگوی تغذیه یی مردم حذف شود.

انوشه مشاور تغذیه و رژیم درمانی در این باره می گوید: استفاده ی بیش از حد روغن و مصرف چند باره ی آن به دلیل بحث اقتصادی، یکی از رفتارهای غلط در تغذیه است. زیرا گرم شدن روغن برای بار چندم سبب آزاد شدن ماده یی به نام «آکرولئین» و تغییر ساختارِ روغن می شود که ماده یی بسیار خطرناک و سرطان زا است.

وی افزود: در علم تغذیه، 20 تا 25 درصد کالری روزانه باید از چربی ها تامین شود در حالی که در سفره ایرانی تا 50 درصد کالری روزانه از روغن تامین می شود.

«ته دیگ» هم در سفره ی ایرانی از جایگاهی مهم، با طرفداران فراوانی برخوردار است اما خبر ناگوار برای آن دسته از دوستداران این بخش از غذا این است که سوختن غذا، ته دیگ شدن و سرخ شدن بیش از حد هم از دیگر خط قرمزها در رعایت اصول تغذیه ی صحیح است. علاوه بر این ته دیگ، چرب ترین و شورترین بخش غذا نیز محسوب می شود که مصرف آن از سوی پزشکان به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

عضو آکادمی مـتـخـصصـان تغذیـه و رژیـم درمانی آمریکا همچنین با اشاره به رسوخ سبک زندگی غربی به میان زندگی های ایرانی گفت: مصرف مداوم غذاهای پرکالری، نیترات دار و چرب مانند سوسیس و کالباس و فست فودها، به دلیل نداشتن فرصت کافی برای طبخ غذا در خانه، از دیگر عوامل اصلی شیوع سرطان های گوارشی است. متاسفانه به جایی رسیده ایم که حتی غذاهای ساده یی مانند سوپ ها نیز به صورت آماده تهیه می شوند و همگی دارای مواد نگهدارنده هستند که به طور قطع هیچ یک از خواص سوپ طبیعی و خانگی را ندارند.

«نیترات» و «نیتریت» مواد نگهدارنده یی هستند که باعث ایجاد رنگ صورتی خوش رنگ کوکتل می شوند. در ‏نتیجه ی فعالیت «نیتریت» با «میوگلوبین» (نوعی پروتئین با نقش انتشار اکسیژن در ماهیچه های انسان)، ماده یی به نام «نیتروزوگلوبین» ایجاد می شود که موجب سرطان معده می شود. ‏ نیترات و نیتریت سدیم به عنوان نگهدارنده به سوسیس و کالباس اضافه می شوند تا مانع رشد باکتری های خطرناک شوند.

«ساندویچ بدون نوشابه مگه می چسبه» هم جمله ی متداولِ دوستداران غذاهای آماده و فست فودها است، طوری که اگر نوشابه نباشد، خوردن غذا یا صورت نمی گیرد یا با اکراه خواهد بود. در حالی که قدیمی ها این اهمیت را برای نوشیدنی سنتی «دوغ» قایل بودند.

انوشه به عنوان یکی از متخصصان تغذیه با ابراز نگرانی در خصوص افزایش مصرف نوشابه و آبمیوه های صنعتی گفت: رنگ ها و اسانس هایی که در نوشیدنی های گازدار مانند نوشابه و آبمیوه ها استفاده می شود، به طور مستقیم در بروز سرطان نقش اساسی دارند.

حدیث صبور نیز در تشریح عادت های غذایی نامناسب در فرهنگ ایرانی گفت: مصرف زیاد چربی های موجود در گوشت قرمز و همچنین چربی های حیوانی خطر ابتلا به سرطان های مری، روده، کیسه صفرا، پستان، رحم، پانکراس و کلیه را افزایش می دهد.

به بیان وی استفاده از لبنیات پرچرب که در میان خانواده های ایرانی بسیار متداول است نیز یکی دیگر از زمینه سازهای بروز سرطان در بدن است.

این متخصص تغذیه همچنین به شیوع سرطان های مری در برخی شهرها مانند اردبیل و شهرهای شمالی به دلیل رواج فرهنگ نوشیدن چای داغ اشاره کرد. این در حالی است که نوشیدن چای با حرارتی که سبب آسیب رسانی به بافت های مری نشوند، حتی خاصیت ضد سرطانی دارد.

مصرف قند و شکر به همراه چای داغ نیز عادت نادرست دیگری است که پزشکان تغذیه به آن اشاره می کنند زیرا کربوهیدرات های مصنوعی مانند قند و شکر سبب افزایش قند، تریگلیسیرید خون و سایر هورمون های محرک رشد سلول های سرطانی شده و در نتیجه ابتلا به سرطان های تخمدان، رحم، پستان، روده و پانکراس را در پی خواهند داشت.

ایران دارای بالاترین میزان سرطان مری در جهان است و البته بخشی از این رکورد را مدیون عادت نادرست نوشیدن چای داغی که بخار از آن بلند می شود، هستیم. چای داغ مخاط گوارشی به ویژه مخاط مری را آماده ی پذیرش مواد سرطان زا می کند و به همین علت در کشورهایی که عادت به مصرف چای داغ دارند، میزان ابتلا به این سرطان بیشتر است.

«فرهاد اسلامی» محقق مرکز تحقیقات گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران تحقیقی بر روی حدود 50 هزار نفر از افراد منطقه ی ترکمن صحرا که چای را با حرارت بالا می نوشیدند، صورت داد.

بر اساس نتایج این تحقیق، استان گلستان در شمال ایران (بخشی از ترکمن صحرا) دارای یکی از بیشترین نرخ مبتلایان به سرطان مری است. این در حالی است که مصرف سیگار و نوشابه های الکلی که از عوامل موثر سرطان مری است، در این استان پایین است اما نوشیدن چای داغ با حرارت 70 درجه سانتی گراد عادت معمول تمام ساکنان استان گلستان است و همین امر سبب شیوع سرطان مری در این استان شده است.

صبور در ادامه به یکی دیگر از عادت های ناپسند در فرهنگ غذایی ایران، یعنی کباب کردن گوشت و مرغ بر روی زغال اشاره کرد و گفت: علاوه بر اینکه پخت غذا با حرارت بالا یکی از روش های نادرست در آماده سازی غذا در ایران است، استفاده از زغال برای کباب کردن و دودی کردن گوشت نیز یکی دیگر از عوامل بروز سرطان در افراد است. دود حاصل از زغال سبب ایجاد ماده ی سمی می شود که در بروز سرطان روده بزرگ، پستان و معده نقش اساسی دارد.

وی با انتقاد از عادت نادرست خانم های ایرانی به هنگام پخت خورشت به همراه گوشت گفت: تفت دادن گوشت در ابتدای پخت انواع خورشت، یکی از عادت های اشتباه خانم های ایرانی است زیرا زمانی که گوشت تفت داده می شود تغییرات بافتی در آن سبب مقاوم تر شدن آن خواهد شد و نیاز به مدت زمان بیشتری برای پخت پیدا می کند.

صبور می گوید سبزی هایی هم که در فریزر نگهداری می شوند از لحاظ دارا بودن ویتامین ها در حد صفر هستند و تنها می توان در جهت استفاده از فیبر موجودشان آن ها را استفاده کرد. زیرا فریز شدن سبب از بین رفتن بیش از 90 درصد ویتامین های موجود در سبزی ها شده و باقی مانده ویتامین ها نیز در اثر حرارت از بین می روند و تنها خاصیت فیبری سبزیجات حفظ می شود.



*** اصلاح روش پخت و تغذیه = پیشگیری از سرطان

متخصصان تغذیه و سرطان معتقدند در پیش گرفتن سبک زندگی سالم و رژیم غذایی بر پایه ی میوه، سبزی و غلات سالم خطر بروز سرطان را تا درصد قابل توجهی کاهش می دهد.

بر اساس تازه ترین اظهارات «محمد اسماعیل اکبری» رییس مرکز تحقیقات سرطان، هر فرد در جای خود موظف به کنترل و پیشگیری از سرطان است و مردم باید تغییرات اساسی در سبک زندگی خود ایجاد کنند.

مصرف میوه ها و سبزی های تازه، اصلاح روش پخت غذاها بر پایه ی مدت زمان کوتاه تر، مصرف محدود نمک و روغن از مهمترین اصول تغذیه ی سالم است.

مصرف سبزیجات و میوه های رنگی مانند فلفل دلمه ها، اسفناج، چغندر، مرکبات، انواع توت، گل کلم، کلم و شلغم از مهمترین موارد توصیه شده در سرکوب سلول های سرطانی از سوی پزشکان است. هر چه رنگی تر، خاصیت ضد سرطانی هم بیشتر.

مصرف مداوم چای سبز، استفاده از روغن های گیاهی، گنجاندن انواع حبوبات و خانواده ی غلات در برنامه ی غذایی، مصرف نان های سبوس دار، خوردن غذاهای کم چرب، حفظ وزن بدن و جلوگیری از چاقی، استفاده از روش های آب پز و بخارپز کردن در پخت، کوتاه کردن زمان پخت غذاها، استفاده ی محدود از مایکفروویو، سرخ نکردن گوشت و سبزیجات، محدود کردن غذاهای بریان شده و کبابی از جمله راهکارهای بیان شده در پیشگیری از ابتلا به سرطان است.

گفت و گو با متخصصان تغذیه در خصوص راهکارهای پیشگیری از ابتلا به سرطان نشان داد که به کارگیری روش های جلوگیری از این بیماری به هیچ عنوان راه های دشوار، غیرعملی و پرهزینه یی نیستند. در نظر گرفتن اموری مانند کم کردن مصرف روغن، نمک، گوشت قرمز نه تنها هزینه یی دربرندارد بلکه سبب صرفه جویی در اقتصاد خانواده نیز خواهد شد.

اینکه صبر کنیم تا چای کمی خنک شده و سپس بنوشیم، اینکه غذا را در ظروف شیشه یی و سرامیکی در مایکروویو گرم کنیم و در نهایت اینکه انتخاب لیست غذاهایی با کمترین سرخ کردنی ها، امر دشواری به نظر نمی رسد و تنها آگاهی از مضرات برخی عادت های نادرست کافی است تا در راستای اصلاح آن ها قدم برداریم.

انجام ریزه کاری ها و به کارگیری فنون ساده بخصوص از سوی خانم ها، سبب خواهد شد تا بسیاری از عوامل ایجاد سرطان از اعضای خانواده دور بماند.

استفاده از بطری های یخ زده ی آب معدنی در فصول گرم نیز یکی دیگر از شایعترین رفتارهای نادرست تغذیه یی است که باید از این کار صرف نظر کرد.

انوشه معتقد است خرید نان و میوه ی بیش از میزان مصرف و همچنین نگهداری آن ها در فریزر و یخچال به مدت طولانی از دیگر رفتارهای غلط است که تنها با در پیش گرفتن فن مدیریت خرید، می توان نان و میوه را به صورت تازه مصرف کرد. زیرا میوه ها در صورت پوسیده و گندیده شدن علاوه بر آلوده ساختن میوه های اطراف خود، سمی به نام «آفلوکستین» از خود تولید می کنند که این سم سرطان زا است.

وی می گوید بهترین زمان نگهداری غذاهای پخته نیز در یخچال یک تا دور روز است. همچنین از گذاشتن غذای داغ در یخچال باید خودداری کرد.

متخصصان تغذیه  به آن دسته از دوستداران غذاهای کبابی و دودی نیز توصیه می کنند که در زمان پخت این غذاها فاصله ی 10 سانتی متری آن ها از زغال و آتش را حفظ کنند و از خوردن تکه هایی از غذا که با زغال تماس پیدا می کند نیز به طور جدی خودداری کنند.

متنوع غذا خوردن و مصرف 5 تا 6 واحد میوه یا سبزی در طول روز هم از توصیه های صبور است.

به گفته ی وی بهتر است دو سوم مواد غذایی مصرفی بر پایه ی منابع گیاهی باشد و یک سوم مابقی از پروتئین ها و مواد غذایی حیوانی و گوشت قرمز تهیه شود.

این متخصص تغذیه توصیه می کند، با سبک زندگی فعال وزن مان را در محدوده ی نرمال نگه داریم و مصرف لبنیات کم چرب را در پیش گیریم.




ایرنا