با گذری به فضای مجازی و جستجویی کوتاه در اینترنت با کلیدواژه «فروش عضو» یا «اهدای عضو»، «گیرنده» و «دهنده تخمک» و «جنین» جزو پرشمارترین صفحه‌هایی خواهند بود که بازخواهند شد و دلالان یا فروشندگان آن از زوجین نابارور مبالغی بین هشت تا ۱۲ میلیون تومان را طلب می‌کنند که بی‌تردید بخشی از این رقم سهم فروشنده و بخشی هم سهم دلال خواهد بود.
متأسفانه رشد معضل ناباروری و به عبارتی افزایش تقاضا در زوجین نابارور طی سال‌های اخیر و نبود شفافیت قانونی در تعیین حدود مجاز این امر و همچنین خلاء وجود نهادی مشخص به‌عنوان متولی حمایت از حقوق زوج‌های نابارور مزیدی بر علت شده تا بازار خریدوفروش جنین و تخمک در کنار فعالیت‌های مجاز مراکز درمان ناباروری، رونق گیرد و نهایتا شرایط طوری شود که این بار داغ اهدا یا بهتر است بگوییم سوداگری از محل فروش تخمک و جنین از پیشانی سلامت کشور بیرون زده و به معضلی برای متولیان بهداشت و درمان تبدیل شود.
چرایی و همچنین مشکلات و معضلات خریدوفروش تخمک و جنین در کشور را با مهراندخت عابدینی، کارشناس ارشد اداره سلامت مادران وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشستیم.
عابدینی توضیح مقوله «ناباروری» و مباحثی نظیر اهدای جنین که به دنبال ناباروری رخ می‌نماید، گفت: «مسئله ناباروری بحث مهمی است و با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه باید به نرخ رشد جمعیت کشور کمک شود، مسلماً یکی از ابعاد کمک به نرخ رشد جمعیت، حمایت از کسانی‌ست که در آرزوی فرزند هستند. بنابراین کمک به جمعیت نابارور در کشور یکی از اهداف وزارت بهداشت است و خوشبختانه روش‌های جدید کمک باروری، شامل خدماتی برای کمک به این افراد است.»
وی در مورد مسئله اهدای جنین به زوج‌های نابارور و چالش‌ها و مشکلات ناشی از آن گفت: «درواقع آنچه مصوب مجلس و قانون بوده، اهدای جنین است که برای آن‌هم قانون و هم مصوبه هیات‌وزیران وجود دارد و هم اضلاع آن را به‌صورت جزئی در دفتر سلامت خانواده تنظیم و مشخص کرده‌ایم. البته اهدای جنین به این صورت است که پدر و مادری که صاحب شرعی و قانونی جنین هستند بر اساس یک نیت خیرخواهانه، جنین را در اختیار زوج دیگری که به هر دلیلی مثل نداشتن تخمک یا اسپرم مناسب مشکل داشته و نمی‌توانند صاحب فرزند شوند، بگذارند تا این جنین در اختیارشان قرارگرفته و به این زوج اجازه دهد که صاحب فرزند شوند.»
وی افزود: «البته این موضوع بحث‌های حقوقی مسکوتی دارد؛ به‌عنوان مثال در فقه صاحب واقعی جنین، صاحبان ژنتیکی او هستند اما این در حالی است که در مسائل حقوقی این تکلیف روشن نشده و یکسری مسائل حقوقی است که باید روشن شود. در غیر این صورت مسلماً فعالیت در این مقوله برای ارائه‌دهندگان در مراکز ناباروری همواره با چالش‌هایی روبه‌رو است.»
عابدینی بر لزوم ایجاد محدودیت قانونی در تعداد جنینی که یک زوج می‌توانند اهدا کنند، تأکید و تصریح کرد: «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم افراد اهداکننده جنین، تعداد زیادی جنین یا نطفه اهدا کنند، زیرا در این صورت امکان قرابت این فرزندان باهم در یک جمعیت زیاد می‌شود. برای مثال ممکن است خانواد‌ه‌ای که ماحصل اهدای جنین آن‌ها ۸ فرزند است این فرزندان به‌طور اتفاقی باهم ازدواج کنند. بنابراین ما باید روی محدود کردن دفعات اهدای جنین فکر و برنامه‌ریزی کرده و همچنین با ایجاد مرکزی برای ثبت‌نام افراد اهداکننده ضمن حفظ محرمانه بودن این زوج‌ها در جهت کنترل تعداد دفعات اهدا عمل کنیم که البته در موارد گفته‌شده، قانون وجود دارد و تحت شرایط قانونی انجام می‌شود.»
کارشناس ارشد اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در ادامه با اشاره به معضل خریدوفروش تخمک، رنگ و بوی مادی گرفتن آن و همچنین عدم وجود قانونی در این زمینه، گفت: «مساله دیگری که وجود دارد و جزو دغدغه‌های وزارت بهداشت بوده و ما روی آن تأکید زیادی داریم، تبلیغاتی است که زنان را برای اهدای تخمک تشویق می‌کنند.»
وی بابیان اینکه هر تخمدان یک تا دو تخمک در ماه آزاد می‌کند، گفت:«متأسفانه بارها و بارها با زنانی مواجه می‌شویم که بیش از ۵ یا شش بار مورد تحریک تخمدان‌ها برای ایجاد نطفه و تخمک قرارگرفته‌اند، این در حالی است که هر تخمدان یک تا دو تخمک در ماه آزاد می‌کند و بدیهی است برای گرفتن تعداد زیادی تخمک از یک زن باید به او دارو داده شود تا تخمدان‌ها تحریک شوند. این در حالی است که تکرر استفاده از این داروها جهت تحریک تخمدان‌ها و دریافت تخمک، با عارضه همراه است و مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند.» عابدینی دراین‌باره افزود: «ضمن اینکه باید توجه داشت یک فرد به چه میزان تخمک می‌دهد و اینکه چقدر از این تخمک‌ها تبدیل به جنین می‌شوند. زیرا همان‌طور که اشاره کردم عدم کنترل تعداد اهدای تخمک می‌تواند مشکلات زیادی نظیر قرابت افرادی که ممکن است از یک پدر و مادر باشند را به همراه داشته باشد. اما وقتی نظارت قانونی صورت گیرد، هیچ فردی نمی‌تواند بیش از دو یا سه فرزند اهدایی ایجاد کند و اگر فردی درصدد اهدای تعداد زیادی جنین و ایجاد بیش از سه فرزند اهدایی بود باید از اقدام او جلوگیری شود. بنابراین تمام تلاش‌ها باید در جهت کنترل تعداد فرزندان اهدایی ایجادشده باشد تا سلامت جامعه حفظ شود.» وی بابیان اینکه در حال حاضر نمونه‌هایی داریم که ازدواج‌های فامیلی خود را افزایش داده و درنتیجه امکان شیوع ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی در آن‌ها زیاد شده، گفت: «بنابراین موضوع مورد تأکید ما بحث نظارت و کنترل این مبحث است که از اهمیت بسزایی برخوردار است.» عابدی به اهدای تخمک در برخی مراکز ناباروری باوجود نداشتن قانونی در این زمینه هشدار داد و گفت: «در زمینه اهدای تخمک قانونی نداریم اما این امر در برخی از مراکز ناباروری با این توجیه که وقتی قانون در موردی مسکوت مانده، انجام آن ایرادی ندارد، صورت می‌گیرد. البته خوشبختانه این مراکز محدود هستند و وزارت بهداشت نیز در این خصوص اقداماتی را انجام می‌دهد.» وی با تأکید بر لزوم ایجاد قانون در مورد ممنوعیت اهدای تخمک گفت: «باید در این مورد قانون ایجاد و ممنوعیت اهدای تخمک اعلام شود؛ در غیر این صورت تا زمانی که قانونی وجود نداشته باشد نمی‌توانیم برای جلوگیری از این اقدام در مراکز ناباروری به چیزی استناد کنیم.»
این متخصص زنان تاکید کرد: «اقدام مهم دیگر این است که مراکز ناباروری، میزان اهدای خود را ثبت کنند تا مشخص شود که به چه میزان اهدای جنین و یا اهدای تخمک دارند. البته تاکید می‌کنم هرچند در مورد اهدای جنین مصوبه و قانون وجود دارد و همه مراکز درمان ناباروری نیز می‌توانند قانونا آن را انجام دهند اما در این زمینه هم باید محدودیت‌هایی را اعمال کنیم و میزان داروهایی که به فرد داده می‌شود باید به صورتی باشد که عارضه‌ای برای وی ایجاد نکند.» وی با هشدار مجدد نسبت به اینکه اهدای مکرر تخمک ایراد دارد و عوارض زیادی را برای فرد اهداکننده ایجاد می‌کند، گفت: «استفاده مکرر از داروهای تحریک تخمک می‌تواند عوارضی برای تخمدان‌ها، تخلیه ذخایر تخمدان‌ها و... را ایجاد کند. بنابراین افراد باید در این مورد کنترل و مراقبت شوند.» کارشناس ارشد اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در پاسخ به اینکه راهکار کنترل این موضوع چیست؟ گفت: «راهکار مشخص این موضوع این است که یک ارگان یا نهاد به‌عنوان متولی، حمایت از حقوق زوج‌های نابارور را برعهده‌گرفته و همه‌کسانی که می‌خواهند تحت اقدامات اهدا قرار گیرند در این مرکز یا نهاد ثبت‌نام کنند. همچنین انجام اقداماتی نظیر ایجاد قانون در این مورد برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها، انجام این اقدامات تحت نظارت وزارت بهداشت و دستگاه‌های مرتبط و مسئول و همچنین اعطای مجوز اهدا به افراد لازم است و اعلام شود که نباید اقدامی خارج از این روند انجام شود.» این متخصص زنان در پایان صحبت‌هایش گفت: «درصورتی‌که چنین قوانینی داشته باشیم می‌توانیم روند فعالیت این مراکز را کنترل کرده و امیدواریم که بتوانیم در این زمینه فعالیت‌های مؤثر و مفیدی برای تسهیل اقدامات مردم داشته باشیم. درمجموع تأکید می‌شود که متأسفانه اهدا جنین به دلیل رنگ مادی که به خود گرفته، نیازمند تدوین قوانین هست تا روند ارائه خدمت هر چه‌بهتر و مناسب‌تر صورت گیرد.»سپید
