مشکلات همراه بیماران شهرستانی در تهران/ از خیابان خوابی تا پادویی در بیمارستان!

بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) در خیابان ظفر مخصوص کودکانی است که بیشتر آنها از شهرستان به تهران آمده اند همراه پدر و مادر و یا یکی دیگر از اقوامشان. بساط زندگی چند روزه شان در بیمارستان مقابل مرکز عبادی و فرهنگی حیاط پهن است. چون اجازه ندارند از سقف این مرکز عبادی و فرهنگی استفاده کنند. آنها در سرویس های بهداشتی حیاط حمام می کنند و همانجا رخت کودکشان را می شویند و روی نرده ها آویزان می کنند دور از چشم نگهبانان. این را اعظم محبی می گوید .مادربزرگ فاطمه برای درمان نوه اش به علت داشتن سندروم متابولیک 31 روز است از کرمان به این بیمارستان آمده اند.

این وضعیت در بیشتر بیمارستان های تهران دیده می شود. در حیاط بزرگ مجموعه بیمارستان امام خمینی، کسی حق پهن کردن بساط زندگی ندارد. آنها می توانند از 11 شب  تا قبل از طلوع آفتاب بیرون نرده های بیمارستان زیرانداز پهن کنند و همان جا کنار درخت و جوی آب بخوابند. همراه دیگر که روی صندلی کنار تخت بیمار خوابیده باید صبح که شد منتظر دستور پرستاران بمانند. باید اتاق تمیز، بیماران بیدار و پتوها جمع شده باشد. چون زمان بازدید سرپرستار فرارسیده است. همراه باید جواب آزمایش را از طبقه دوم به طبقه سوم، عکس را از واحد دیگر به واحد بعدی منتقل کند، دفترچه بیمه را مهر بزند، با صندوق تسویه کند، داروی بیمار را تهیه کرده، به او بخوراند و ... .

دمپایی و چنگال تسهیلات وزارت بهداشت به همراهان بیمار

در مقابل همه این تصاویر تکراری که در بیمارستانهای تهران دیده می شود، معاون درمان وزیر بهداشت و دبیر ستاد کشوری برنامه تحول نظام سلامت از ارائه تسهیلات جدید به همراهان بیمار در برنامه تحول نظام سلامت خبر داده و گفته که به آنها کاناپه و صندلی تخت شو و سه وعده غذایی اختصاص داده شده است. همچنین هزینه همراه بیمار در افراد زیر 12 سال فقط مشمول 10 درصد تعرفه می شود ولی برای بزرگسالان تعرفه سابق را در نظر می گیرند. اختصاص وسایل شخصی (دمپایی، لباس مناسب، لیوان، بشقاب، قاشق و چنگال)، میز کنار مبلی، پذیرایی میان وعده، مکانیسم تسهیل تردد و فضای اختصاصی برای استراحت مادران با امکانات کافی و استفاده از خدمات رفاهی نیز در آینده محقق می شود.

حاجی‌آقاجانی وقتی از تخصیص این امکانات به همراهان بیمار سخن گفته، ادعا کرده که در برنامه تحول نظام سلامت به صورت اصولی به همراه بیمار و انتظارات و نیازهای او توجه شده است.

اما آنچه که مسئولان وزارت بهداشت به عنوان تسهیلات جدید به همراهان بیمار اعلام کرده اند، تازگی ندارد. پیش از این هم به یک نفر همراه بیمار سه عده غذایی داده می شد. اکنون نیز همین طور است و اگر بیمار زیر 12 سال باشد، همراه بیمار تنها ده درصد از تعرفه را می پردازد ولی اگر بیمار بزرگسال باشد، هزینه سه وعده غذایی و خوابیدن روی صندلی هایی که گاه در همه بیمارستان ها تخت شو نیستند هم از همراه گرفته می شود.

همه اتاقها کاناپه ندارند

مشاهدات خبرنگار ما از بیماستانهای امام خمینی، سینا، مرکز طبی کودکان، حضرت علی اصغر و بوعلی نشان می دهد بیشتر صندلی های همراهان بیمار قابلیت تبدیل شدن به تخت را ندارند.  بنابراین همراهان بیمار مجبورند روی صندلی های آهنگی و پلاستیکی بخوابند آن هم در صورتی که به اندازه کافی صندلی وجود داشته باشد. پس اختصاص کاناپه تخت شو در همه اتاق های بیمارستانها به صورت 100 درصد انجام نشده است.

 مهری احمدی همراه مادرشوهرش که به دلیل سکته قلبی بستری شده در بیمارستان اقامت دارد. او درباره شرایط بیمارستان می گوید:« پرستاران به بیمارم رسیدگی نمی کنند. من باید به آنها بگویم سرم مریضم تمام شده وگرنه حواسشان نیست. چون تعداد بیماران بستری شده زیاد است و تعداد پرستاران کم. غذای بیمارستان بوعلی به حدی غیرقابل خوردن است که بیمار هم به اجبار آن را می خورد به دلیل همین از خانه برایم غذا می آورند. با این حال شبی سی هزار تومان از من پول می گیرند. درحالی که مانند یک پرستار به آنها برای تمیز کردن بیمارم کمک می کنم. مدام باید حواسم به احوال بیمار باشد کاری که در وظیفه کادر بیمارستان است.»

دریافت هزینه از همراه بیمار مورد انتقاد همراهان دیگری است که در بیمارستان میلاد حضور دارند آنها هم می گویند چرا وقتی بیمارستان به همراه برای کمک به پرستار نیاز دارد بازهم پول می گیرند و ما را مجبور می کنند روی صندلی بخوابیم؟ "این را عاطفه سمنانی که مادرش به علت ناراحتی قلبی سه روز است در اورژانس بیمارستان منتظر خالی شدن تخت است می گوید.

اگر همراهان بیماران نبودند آیا پرستاران از عهده کارهای مربوط به بیمار بر می آمدند؟

همراهان بیمار در کام آتش

همانطور که سمنانی گفت کادر بیمارستان به همراه بیمار نیاز دارد، پرستاران بیمارستانها نمی توانند خدمات قابل قبولی به همه بیماران بدهند. فتح الله روشن ضمیر، از پزشکان فوق تخصص کودکان  در این باره می گوید: در بخش عمومی ممکن است برای 20 بیمار در شب  فقط یک پرستار حاضر باشد. بنابراین وقتی همراه در بیمارستان حضور دارد کار پرسنل بیمارستان راحت تر انجام می شود. اما در بسیاری از اوقات همراهان آنقدر در شرایط نامناسبی استراحت می کنند که گاهی خودشان هم کنار بیمارشان بستری می شوند مانند اتفاقی که چند سال پیش در بوشهر افتاد و همراهان بیماری که در چادر خوابیده بودند در آتش سوختند.

احتیاج داشتن کادر بیمارستانی به همراه بیمار مورد تایید محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار نیز هست. او می گوید: کمبود پرستار و فاصله بین حقوق پرستاران و پزشکان باعث شده تا ۵۰ درصد مراقبتهای اولیه در بخشهای بیمارستانی توسط همراهان بیمار انجام شود. کمبود نیروی پرستار باعث شده که بخشهایی از بیمارستانهای دولتی در طول شب با حضور یک پرستار اداره شود.

با وجود آنکه دبیرکل خانه پرستار، همراهان بیمار و پزشکان و مدیران بیمارستانی بر لزوم حضور همراه بیمار واقف هستند اما سید سجاد رضوی، که مسئولیت نظارت بر امور درمان را بر عهده دارد، چنین اعتقادی ندارد. او به خبرنگار ما می گوید: حضور همراه در بیمارستان اصلا ضرورتی ندارد. همراهان نیاز ندارند برای تهیه وسیله ای به بیرون از بیمارستان بروند و یا کارهای بیمارشان را انجام دهند. آنها شخصا می خواهند کنار بیمارشان بمانند. در این زمینه رسانه ها باید فرهنگ سازی کنند تا همراه، بیمارش را به بیمارستان بسپارد و برود.

مدیرانی که خدمات هتلینگ دریافت می کنند چقدر از شرایط همراهان آگاهند

شاید مسئولان وزارت بهداشت و یا حتی نهادهای دیگر که اگر فردی از خانواده شان دچار بیماری شود، خدمات هتلینگ دریافت می کنند، هیچ وقت با دردسرهای همراهان بیمار مواجه نشده اند چون به طور حتم بیماران این افراد در بیمارستانها خدمات مناسب پزشکی دریافت می کنند. شاید به همین دلیل آنها اختصاص چنگال، کیک و ساندیس را تسهیلاتی ویژه برای همراه بیمار می دانند.

جالب اینکه معاون درمان این وزارتخانه مدعی اطلاع از نقش همراه به عنوان پشتیبان و کمک کننده در مسائل روحی و روانی بیمار است. در این باره، مینا دختر 40 ساله پیرمردی که از هفته پیش در اورژانس بیمارستان امام خمینی منتظر خالی شدن یکی از تخت های بخش است می گوید: من و برادرزاده هایم از هفته پیش صبح تا شب نوبت کشیک مان را تغییر می دهیم تا همیشه یک نفر بالای سر بیمارمان باشد و اگر به کاری احتیاج داشت، انجام دهد. دیروز پارچه زیر بیمار را می خواستیم که بیمارستان آن را تمام کرده بود . مجبور شدیم از داروخانه های بیرون از بیمارستان تهیه کنیم.همراهی که بالای سر مریض است نمی تواند برود این کارها را انجام دهد باید حتما فرد دیگری آن را تهیه کند. ما باید در بیمارستان باشیم. چون به ما احتیاج دارند. به همین علت گفتند تا مشخص شدن تکلیف پدرتان باید حداقل یک نفر در بیمارستان بماند.

مدیر کل نظارت بر درمان و اعتبار بخشی وزارت بهداشت: احتیاجی به همراه بیمار نیست

جالب اینکه مسئول نظارت بر درمان وزارت بهداشت در واکنش به پیگیری وضعیت همراهان بیمار  می گوید: اکنون که به اندازه کافی کادر بیمارستان به بیمار خدمات می دهند شما برای ما بررسی کنید علت حضور اتوبوسی خانواده ها نزدیک بیمارستان چیست؟

تامین دارو خارج از بیمارستان مشکلی است که هنوز به صورت صد در صد در بیمارستانها حل نشده است. گاهی همراه بیمار مانند مادر فاطمه که به متابولیک دچار شده بود، مجبور است برای تهیه داروی خارجی به بیرون از بیمارستان برود چون در داخل بیمارستان فقط داروی ایرانی دارند ولی فاطمه به داروی نوع ایرانی آن حساسیت دارد.

در شرایط مطلوب حضور همراه بر بالین بیمار نقش موثری در بهبود شرایط روحی او دارد. حال آنکه در بسیاری از موارد محدود بودن توان و نیروی انسانی کادر بیمارستانی باعث می شود همراهان نتوانند بیمارشان را ترک کنند و مجبور به کمک کردن به کادر درمانی برای بهبود حال بیمار خود هستند.

همه همراهان شهرستانی به هتل و مسافرخانه نمی روند. چون بدترین اتاق یک مسافرخانه و با شرایط عمومی شبی 25 هزار تومان هزینه دارد و خانواده بیمار باید برای فقط یک ماه اقامت در تهران حداقل  750 هزار تومان هزینه بپردازد هزینه ای که خانواده ها ترجیح می دهند برای بیمارشان صرف کنند تا اقامت راحت تر خودشان.

رضوی یکی از راه حل های حل مشکل اقامت همراهان شهرستانی را ساخت همراه سرا و اقامت همراهان در آنها با پرداخت حداقل هزینه و یا رایگان می داند و می گوید: برخی از بیمارستانها با مشارکت شهرداری ساختمان هایی را در نظر گرفته اند تا یک نفر از همراهان بیمار در آن مکان ها اقامت کند. بیمارستان رجایی نیز در آینده قرار است ساختمانی را برای همراه سرا در داخل بیمارستان بسازد. اکنون برای ساخت 15 همراه سرا برای 15 بیمارستان عمومی شهر اعتبار در نظر گرفته شده است.

اما ساخت همراه سرا اگر از نظر امنیتی، بهداشتی و اخلاقی قابل کنترل نباشد،تبدیل به معضل جدیدی می شود. از سوی دیگر برای بیمارستانی مانند امام خمینی که زمانی به هزار تخته معروف بود، نمی توان هزار یا حداقل 500 اتاق مجزا در نظر گرفت تا همراه بیمار در آن مکان مانند هتل اقامت کند. بنابراین یا باید ساز و کار مناسبی برای همراه سراها در نظر گرفت و یا به فکر چاره دیگری بود. در این بین، رضا جهانگیری، معاون توسعه خدمات اجتماعی شهرداری تهران  پیشنهاد اختصاص فضای خالی مدارس، مساجد و حسینیه ها برای پناه دادن به این افراد را می دهد و می گوید: شهرداری هیچ مصوبه و اجباری برای ساخت همراه سرا ندارد با این حال آمادگی ساخت همراه سرا را داریم ولی تاکنون مسئولان وزارت بهداشت مطالبه ای نداشته اند.  می توان از فضای خالی مساجد، مدارس و حسینیه ها برای اقامت چند ساعته همراهان بیمار استفاده کرد.

 اختصاص مددکار به بیماران

 تحول در نظام سلامت تنها ساخت همراه سرا و یا دادن کیک و ساندیس به همراه نیست. بیمار تیمار می خواهد. این جمله را همه شنیده اند. عبدالجلیل کلانتر هرمزی زمانی که رئیس بیمارستان 15 خرداد بود، قصد داشت تا یک مددکار اجتماعی را برای هر بخش استخدام کند اما چون اعتبار و ردیفی در وزارت بهداشت برای مددکار تعریف نشده بود، نتوانست این طرح را اجرایی کند.

او به خبرنگار ما می گوید: در همه جای دنیا فقط به بحث درمان و داروی بیمار توجه نمی کنند چون هر بیماری احتیاج به درمان روحی، همدردی و همکاری دارد. وقتی نشان دهیم که به دل اندیشه های مردم توجه می کنیم درد مردم زودتر خوب می شود و آرامش روحی در ترمیم درد آنها موثر است. بسیاری از کشورهای پیشرفته قطب های علمی را در ایالت ها و استانهایشان توزیع کرده اند یا یکی از شهرهایشان را قطب چشم پزشکی و استان دیگر را به قطب جراحی قلب تبدیل کرده اند. ما هم باید بتوانیم به استانهای دیگر بها دهیم. مانند کاری که در شیراز و یا مشهد شده و بیمارستانهای تخصصی پیوند اعضا و قلب را در این استانها تقویت کرده ایم.

چاره چیست؟

با افرایش سرانه پرستار در بیمارستانها می‌توان کمی از دغدغه خانواده بیماران کم کرد. در آن صورت همراه بیمار با خیالی آسوده بیمارستان را ترک می کند چون می بیند حضورش در بیمارستان ضرورتی ندارد. اگرچه کلانتر هرمزی بر حضور مددکار اجتماعی تاکید می کند اما فرزانه معتضدی از پزشکان  ساکن آلمان نیز می گوید: بیماران حتی پس از مرخص شدن از بیمارستان هم در آلمان مددکار دارند.

او می گوید: در آلمان هیچیک از همراهان حق ندارند در اتاق بیمارشان بخوابند. برای آنها فضای دیگری در سالن بزرگتر تعبیه شده است. همچنین همراه می داند که کادر بیمارستان همه نیازهای بیمارش را رفع می کنند پس حضور خود را ضروری نمی داند. برای مادران باردار نیز اتاق مخصوصی در نظر می گیرند تا همه اعضای خانواده در کنار هم باشند. این اتاق جزو خدمات ویژه ای است که به مادران باردار داده می شود.

اگرچه شرایط درمانی در آلمان و یا برخی کشورهای توسعه یافته در مقایسه با ایران ایده آل به نظر می رسد اما آنها از روشهایی استفاده کرده اند که اجرای آن در ایران چندان دشوار نیست. ارتقای خدمات درمانی، افزایش تعداد پرستار، کاهش زمان بستری بیمار و در نهایت حذف همراه در بیمارستانها از جمله راهکارهایی است که سبب می شود شهروندان ایرانی تحول در نظام سلامت را در عمل مشاهده کنند.