سیگار الکترونیکی یک تله پنهان

وضعیت مصرف سیگارهای الکترونیکی در کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مشابه روند جهانی، استفاده از نسل جدید دخانیات که به ویپ‌ها هم معروف هستند، در ایران هم رو به افزایش است. هیچ مؤسسه‌ای مطالعات آماری روی جمعیت خاصی در گروه‌های مختلف سنی انجام نداده که بتوان عدد و رقم مشخصی دراین‌باره اعلام کرد. به‌طور کلی شواهدی که در معاینه بیماران، مدارس و دانشگاه‌ها وجود دارد، حاکی از افزایش مصرف سیگارهای الکترونیکی در کشور است. به همین دلیل ما هم مشابه سایر کشورها با خطرات مصرف این محصولات مواجه هستیم.

فروش این محصولات در کشور غیرقانونی است؛ چطور این میزان از سیگارهای الکترونیکی با برندهای مختلف فروخته می‌شوند؟
یکی از نکاتی که سازمان بهداشت جهانی و تدروس، دبیرکل این سازمان به آن اشاره کرده، این است که حدود 88کشور در جهان حتی حداقل سنی را هم برای خرید سیگارهای الکترونیکی درنظر نگرفته‌اند. 74کشور هم هیچ مقرراتی دراین‌باره ندارند. در کشور ما هم ضعف قانونی وجود دارد و باید اصلاح شود.

اینکه خیلی‌ها با تصور جایگزینی سیگارهای کاغذی، مصرف سیگارهای الکترونیکی را آغاز می‌کنند، درست است؟
بنا به‌گزارشی که امسال از سازمان بهداشت جهانی براساس یک مطالعه وسیع در چند کشور در اختیار داریم، به‌هیچ‌عنوان ثابت نشده که سیگارهای الکترونیکی برای ترک سیگار مفیدند؛ چون به‌دلیل نیکوتینی که دارند و وابستگی‌ای که ایجاد می‌کنند، نه‌تنها منجر به ترک سیگار نمی‌شوند، بلکه یک وابستگی جدید هم ایجاد خواهند کرد؛ یعنی گاهی ممکن است فرد هردو کالا را مصرف ‌کند. نه‌تنها ترک سیگارهای سنتی با سیگارهای الکترونیکی تاکنون تأیید نشده‌است، بلکه چنین فرضیه‌ای رد شده است. به همین دلیل برای ترک سیگار کاغذی همان توصیه قدیمی به استفاده از برچسب یا آدامس نیکوتین همچنان مؤثرتر است.

شکل تولید این سیگارها به‌گونه‌ای است که افراد را به مصرف آنها ترغیب می‌کند، طعم خوبی دارند یا برخی از آنها اصلا بدون دود مصرف می‌شوند و به‌راحتی در همه فضاها حتی سربسته قابل استفاده‌اند. این ویژگی‌ها چه خطراتی دارند؟
مایع و موادی که در این سیگارهای الکترونیکی استفاده می‌شوند بسیار خطرناکند؛ چون گاهی چندین‌هزار ماده شیمیایی برای تولید مایع ویپ‌ها به‌کار می‌رود؛ ازجمله پروپیلن‌گلیکول و گلیسیرین که اصل مایع را تشکیل می‌دهند. 5درصد هم طعم‌دهنده‌ها و نیکوتین هستند و برای اینکه بتوانند جذابیت سیگار الکترونیکی را بالا ببرند، 15هزار طعم‌دهنده برای آن استفاده می‌کنند. برای این طعم‌دهنده‌ها از ماده دی‌استیل استفاده می‌کنند که اثبات شده همان عوارضی را دارد که پاپ‌کورن ایجاد می‌کند. پاپ‌کورن‌ها باعث انسداد مجاری دومیلی‌متری ریه می‌شوند و این خاصیت درباره دی‌استیل هم وجود دارد و یک ضایعه دائمی در ریه ایجاد می‌کند. از سوی دیگر با تغییر طعم‌ها و اینکه فرد هر دفعه یک نوع جدید را تجربه می‌کند، تمایل به مصرف هم بیشتر می‌شود که مایع آنها شامل انواع مواد شیمیایی ازجمله استالدهید، فرمالدهید، الکرولین، دی‌استیل، دی اتیلن گلایکول و... است. این مواد هم سرطان‌زا هستند و هم انسداد مجاری باریک ریه را رقم می‌زنند. به همین دلیل سیگار الکترونیکی کاملا مضر است.

این آسیب در تمام سیگارهای الکترونیکی با هر میزان مصرف وجود دارد؟
هر چیزی که بخواهد آسیب جدی و پایدار در ریه ایجاد کند، باید ذره زیر 2.5 یا 5میکرون داشته باشد. ذرات ریزی که توسط سیگارهای الکترونیکی تولید می‌شوند، تا اعماق ریه نفوذ می‌کنند و به مجاری آسیب می‌زنند. این مسئله باعث بروز بیماری برونشیولیت (عفونت حاد ریه) می‌شود. از سوی دیگر فلزات سنگینی ازجمله نیکل، قلع‌، سرب و کادمیوم هم در این طعم‌دهنده‌ها استفاده می‌شوند و می‌توانند منجر به سرطان و آسیب‌رسیدن پایدار به ریه شوند. کسانی هم که زمینه بیماری‌های حساسیتی ریوی مثل آسم دارند با مصرف این سیگارها بیماری‌شان تشدید می‌شود. به همین دلیل هر نوع مصرف سیگارهای الکترونیکی آسیب‌زاست.

این آسیب‌ها با توجه به کاهش سن مصرف بیشتر می‌شود؟
یکی از مباحث مهم درباره کودکان رشد سلول‌های مغزی است و فرد تا 20سالگی از نظر کمی رشد مغزی دارد. اثبات شده که نیکوتین اثر منفی کاملا مشخصی بر رشد مغزی دارد. بنابراین با کاهش سن مصرف‌کنندگان سیگارهای الکترونیکی، کاهش یادگیری در این گروه‌ها رقم می‌خورد که یک خطر بسیار بزرگ است. از سوی دیگر این کالاها همیشه استاندارد تولید نمی‌شوند و کشورهایی آنها را تولید می‌کنند که به ضوابط چندان پایبند نیستند. حتی دیده شده که مخزن این سیگارها قابلیت انفجار دارد. گاهی هم ممکن است این مخزن نشتی پیدا کند و مایع بلع شود که باعث بروز مسمومیت می‌شود. نکته قابل تامل اینکه تولیدکنندگان این محصولات با شگردهای مختلف کودکان و نوجوانان را هدف قرار داده‌اند که نتیجه آن در آینده نسلی است که یادگیری پایین‌تری دارد و با عوارض گوارشی و ریوی دست‌وپنجه نرم می‌کند. استفاده از هزاران طعم‌دهنده هم یک فاجعه بزرگ برای کشاندن کودکان به سمت مصرف این سیگارهاست که اکنون شاهد آن هستیم.

کسانی که مصرف‌کننده نیستند و در معرض این دودها قرار می‌گیرند هم آسیب می‌بییند؟
موادی که از این محصولات در هوا پخش می‌شود، برای دیگران هم آسیب‌زاست؛ هرچند فاصله، میزان تماس و استنشاق مهم است. همه افرادی که در معرض این سیگارها هستند به درجاتی آسیب می‌بینند.

آیا می‌توان گفت بین سیگار کاغذی و الکترونیکی کدام‌یک خطر بیشتری دارد؟
درباره عوارض سیگارهای کاغذی حدود یک قرن مطالعه شده و تمام شواهد آن موجود است. این سیگارها به‌عنوان فاکتور اصلی ابتلا به سرطان تأیید شده‌اند. مشکل سیگارهای الکترونیکی این است که هنوز مطالعات طولانی‌مدت درباره آنها صورت نگرفته؛ اما تا گذر زمان و ثابت‌شدن عوارض طولانی‌مدت، آنها سهم عمده‌ای از بازار را گرفته‌اند. به‌طور کلی با توجه به سابقه موادی که در این سیگارهای الکترونیکی استفاده می‌شود، می‌توانیم بگوییم که عوارض مصرف آنها در آینده چه خواهد بود. به همین دلیل اینکه سیگار الکترونیکی کمتر از سیگار کاغذی خطر دارد، شواهد علمی ندارد؛ چون مواد موجود در آنها هم قطعا سرطان‌زاست و هم منجر به انسداد ریه می‌شود.

توصیه‌تان برای ترک این کالاها چیست؟
ما هر سال درباره سرطان اطلاع‌رسانی می‌کنیم و مردم هم آن را می‌شنوند و می‌بینند؛ اما چون حدود 30درصد سیگاری‌ها دچار مشکل می‌شوند و بخشی از افراد هم بیماری‌های ناشی از سیگار را تجربه نمی‌کنند، برخی توجه نمی‌کنند. تاکنون قوانینی داشته‌ایم که اجازه نمی‌داده‌اند کودکان به دام دخانیات گرفتار شوند؛ اما اکنون با شیوع مصرف و استفاده از نیکوتین در کودکان با سیگارهای الکترونیکی مواجهیم. خطر دوم هم طعم‌دهنده‌های این کالاها هستند که در سیگارهای قبلی وجود نداشتند. نکته دیگر اینکه برخی افراد با وجود استفاده از سیگارهای الکترونیکی باز هم از سیگارهای کاغذی استفاده می‌کنند؛ یعنی میل به نیکوتین باعث می‌شود که نه‌تنها سیگار را ترک نکنند، بلکه با شروع سیگارهای الکترونیکی در سنین پایین‌تر، به کشیدن سیگار کاغذی در سال‌های بعدی زندگی‌شان روی بیاورند. مطالعات هم نشان می‌دهد سیگار الکترونیکی درحقیقت درگاه ورودی استفاده از سیگارهای تنباکویی است.

پس چه باید کرد؟
باید مراقبت در مدارس افزایش یابد، اطلاع‌رسانی گسترده شود و قوانین هم اصلاح شوند. در فروشگاه‌ها جلوی فروش این محصولات گرفته و قوانین مالیاتی برای آنها درنظر گرفته شود. عجیب‌تر آنکه شرکت‌های تولیدکننده سیگارهای الکترونیکی اقدام به تولید این کالاها به شکل یک‌بارمصرف هم کرده‌اند که کودکان راحت‌تر و با قیمت پایین‌تر به آن دست پیدا کنند؛ درحالی‌که یک‌بار مصرف نیستند و هرکدام 2هزار پاف هستند. این اقدام آنها برای جذب مشتری و کاهش نظارت از سوی والدین است. باید قوانین محافظت از شهروندان درنظر گرفته شود و نمی‌توانیم این مسئله را به‌خود آنها واگذار کنیم. نکته مهم این است که صرفا با یک اقدام رسانه‌ای نمی‌توان دراین‌باره موفقیتی حاصل کرد و با آگاهی‌بخشی رسانه‌ای مردم و کودکان را از چنگ نیکوتین و بازار سیگار الکترونیکی نجات داد. شواهد قبلی هم این مسئله را نشان داده و باید قوانین سختگیرانه‌ای درنظر گرفته شود. فرانسه این کار را کرده است. آنها در ابتدا بدون هیچ ممنوعیتی اجازه عرضه این محصولات را در کشور دادند؛ اما سال گذشته میلادی، مجلس ملی فرانسه به اتفاق آرا به ممنوعیت مصرف سیگارهای الکترونیکی رأی داد. آنها معتقد بودند که سیگار الکترونیکی تله‌ای پنهان برای کودکان و نوجوانان و مسیری برای اعتیاد است.

اگر نکته‌ دیگری هم مانده، بفرمایید.
نکته آخر اینکه این خطر به‌هرحال بسیار بزرگ است و با یک پرچم و تابلوی بی‌ضرر در حال پیشروی به‌ویژه در نسل جوان و نوجوان است. ادعاها درباره سیگار الکترونیکی بسیار فریبنده‌اند و باید اقداماتی صورت بگیرد که بسیار موثرتر از گذشته باشد./همشهری