حذف‌شدگان تاریخی از شهرها

به گزارش شفا آنلاین  امروزه اکثر کلان‌شهرهای دنیا، «افسران دسترسی» دارند که گاهی اوقات «افسران طراحی دسترسی» یا «افسران معلولیت‌ها» نیز نامیده می‌شوند. آنها مسئول مذاکره با توسعه‌دهندگان و طراحان شهری و ساختمانی برای تهیه بهترین استانداردهای دسترسی در تمام ساختمان‌ها و بزرگراه‌های شهرها هستند تا از این طریق نه‌تنها معلولان، بلکه سایر افراد مسن، کودکان و زنان باردار نیز بتوانند از امکانات شهری به راحتی استفاده کنند. در واقع این افسران در اختیار شهرداری‌ها هستند تا هنگام اجرای هر پروژه شهری یا ساختمانی به مجریان، پیمانکاران و توسعه‌دهندگان معرفی شده و مانند یک مشاور متخصص در کنار آن پروژه قرار بگیرند. نظارت بر سازگاری ساختمان‌های موجود با نیازهای افراد معلول جسمی و سایر افراد ناتوان و دسترسی فضاهای شهری در طرح‌های جدیدی همچون «افسر دسترسی» انجام شد. اجرای طرح «افسر دسترسی» یک تغییر عمده در جهت مناسب‌سازی فضاهای شهری برای استفاده معلولان و تأمین حقوق آنها در روند برنامه‌ریزی و توسعه شهری بوده است. طرح‌های توسعه شهری در کشورهای پیشرفته اکنون الزامات سازگاری فضای شهری را با برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده از زمین شهری، استانداردهای ساختمان و مقررات موجود اجرا می‌کنند.

کشورهای اسکاندیناوی از جمله سوئد در این زمینه بسیار موفق‌تر از سایر کشورهای جهان عمل کرده‌اند. در واقع همه شهرداری‌های جهان، استانداردهایی را برای برنامه‌ریزی و طراحی شهری براساس نیاز معلولان تعیین کرده‌اند. «افسر دسترسی» مسئولیت طراحی یک برنامه توسعه شهری را برعهده دارد. دسترسی افراد دارای معلولیت جسمی به ساختمان‌ها، تجهیزات شهری، شبکه‌های حمل‌ونقل، مراکز تفریحی، جهانگردی و سایر ساختارهای مختلف فیزیکی شهری، به درستی و با رعایت استانداردهای لازم در طرح «افسر دسترسی» دیده شده و مورد توجه قرار دارند.

بنابراین، بررسی عدم تطابق فضاهای عمومی شهری با نیازها و خواسته‌های افراد دارای معلولیت جسمی بسیار مهم است. برنامه‌ریزی صحیح استفاده از زمین برای ایجاد فضاهای کاربردی شهری و تأمین نیازهای معلولان در شهر، بهترین راه برای بیرون‌آوردن افراد ازکارافتاده از خانه‌هایشان است. این امر نیز از طریق ایجاد فضاهای شهری مناسب و در دسترس، امکان‌پذیر خواهد بود.

در واقع «افسر دسترسی» در هر پروژه‌ای متناسب با فضای شهری، قوانین مربوطه و ساختار آن پروژه، مشاوره‌های لازم را می‌دهد و به طور دقیق بر اساس نقشه‌های تخصصی می‌گوید که چطور آن پروژه شهری یا ساختمانی باید امکانات و دسترسی‌های لازم برای معلولان و افراد ناتوان را در اختیار داشته باشد.

استرالیا، کانادا، هند، ژاپن، مکزیک، آمریکا و انگلستان از جمله کشورهایی هستند که بیشترین برنامه‌ریزی‌های شهری را برای افراد معلول و سایر ناتوانان جسمی انجام داده‌اند و طرح «افسر دسترسی» را به طور کامل اجرائی کرده‌اند. در واقع تمامی این طرح‌ها به گونه‌ای اجرا می‌شوند که افراد معلول و ناتوان بتوانند به راحتی در کنار افراد عادی جامعه زندگی و به خوبی از امکانات استفاده کنند. شهرهای نیویورک، وینستون، اورلاندو و شیکاگو در ایالات متحده آمریکا بهترین محیط را برای معلولان دارند. بیرمنگام در انگلستان نیز به دلیل محبوبیت منابع برای معلولیت در فهرست برترین‌ها قرار گرفته است. این در حالی است که برلین آلمان هم به دلیل سیاست‌های جامع معلولیت و میزان بالای سرمایه‌گذاری برای افراد معلول و سایر افراد در صدر شهرهای جهان جای دارد. در بندر نانت فرانسه، ساحل رودخانه لورین، به خوبی برای افراد معلول طراحی شده و به نوعی یک شهر ایدئال برای آنهاست. استکهلم شهری زیبا در سوئد که 30 درصد آن روی آب است، با ایجاد شبکه‌های مختلفی از پل‌ها و خطوط شهری، برای معلولان بسیار ایدئال و مفید معرفی شده است. از منظر تئوری، شناسایی دقیق وضعیت معلولان و محدودیت‌های آنها در ارتباط با فضاهای عمومی شهری می‌تواند راهنمای ساختن شهرها به مکانی بهتر برای معلولان باشد. به منظور برنامه‌ریزی بهتر شهری برای انطباق فضاهای شهری (مسکن، مسیرهای عبوری، فضاهای اداری، ورزشی-تفریحی و...)، طبقه‌بندی معلولان براساس ضوابط مختلف، ضروری است. مهم‌ترین این معیارها شامل نوع معلولیت و محدودیت عملکردی، نوع وسایل حمل‌ونقل، نوع مسکن و کیفیت زندگی است.

از نظر جامعه‌شناسی، معلولان و جامعه وظایف متقابل دارند. وظیفه جامعه مدرن سازگاری فضاهای شهری با همه افراد جامعه از جمله معلولان است. به عنوان یک موجود اجتماعی، انسان‌ها برای تأمین نیازهای فردی و اجتماعی خود نیاز به برقراری ارتباط با محیط خود دارند.

در واقع دسترسی به امکانات شهری پیش‌نیاز اجتماعی‌شدن است. آنچه مهم است این است که افراد معلول باید به عنوان بخشی از جامعه‌ای که از فضاهای مختلف شهری استفاده می‌کنند، مورد توجه قرار گیرند. بنابراین، از دیدگاه نظری و تئوری، ضروری است که همه مردم، از جمله معلولان، در شهر فعال باشند. از این رو دسترسی به فضاهای عمومی مستلزم پذیرش این ایده است که همه افراد، از جمله افراد دارای معلولیت، باید از تمام امکانات شهر بهره‌مند شوند. در مقررات ساخت‌وساز باید طراحی ساختمان‌ها و اماکن عمومی به‌گونه‌ای باشد که در دسترس همگان باشد. این بدان معناست که شهرها باید مناطق کافی از زمین‌های شهری را به فضاها و زیرساخت‌های عمومی که هم‌زمان معلولان و ناتوانان جسمی هم بتوانند از آنها بهره ببرند، اختصاص دهند. علاوه بر این، هر شهر باید به گونه‌ای طراحی شود که هرکسی بتواند از آن برای هدف مورد نظر خود مانند حرکت یا ماندن استفاده کند.

شهرام خلیلی شهرساز معتقد است: موضوع مناسب‌سازی خیابان‌ها یکی از موضوعات مهم شهری، به‌خصوص در فرایند شهرسازی است و می‌گوید متأسفانه شهر گاهی اوقات برای یک قشر خاص مثل جوان‌ها و به‌خصوص آقایان طراحی می‌شود؛ در حالی که شهر یک موجود زنده است که در آن تنوع فرهنگی، اجتماعی، جسمی و جنسی وجود دارد.

او در ادامه یک طراحی شهری موفق را طراحی‌ای می‌داند که شامل همه اقشار اجتماع از جمله زنان، مردان، سالمندان، کودکان، معلولان و... شود.

این شهرساز ابعاد آسیب‌شناسی این موضوع را بسیار وسیع عنوان کرده و می‌گوید: در نگاه کلی در فرایند شرح خدمات یا دستور کارها، وقتی با مسئله‌ای روبه‌رو می‌شویم، مشخص می‌شود که آیین‌نامه‌ها و ضوابط و مقررات در این حوزه سخت‌گیری لازم را ندارند. در کشورهای توسعه‌یافته در زمینه ساخت‌ خانه‌های مسکونی، مجتمع‌ها، فضاهای اداری و شهری از این بابت بسیار سخت‌گیرانه برخورد می‌کنند و طراح شهری یا کارفرما تمامی این ضوابط را بایستی در نظر بگیرد.

او با انتقاد از اینکه در کارهای طراحی و پروژه‌های شهرسازی کمترین توجه و بیشترین بی‌مهری به خصوص به افراد دارای معلولیت می‌شود می‌گوید: نورپردازی، رمپ، نوع مصالح استفاده‌شده، آرام‌سازی محیط و بسیاری از شاخص‌ها و معیارهایی که در این حوزه مطرح است، باید مورد توجه جدی قرار بگیرد. به گفته او، بایستی ضوابط و معیارهای اسناد بالادستی که در ارتباط با طرح‌های شهری است، بازنگری و اصلاح شود و در فرایند اجرا هم یک مراقبت شدید، تأمل و تعامل بهتری در این حوزه انجام داد که البته در تمامی این موارد نیاز به فرهنگ‌سازی، تبلیغات و جریان‌سازی دارد.

این شهرساز با اشاره به اینکه جامعه ایران به سمت جامعه سالمندگرا پیش می‌رود، می‌گوید: حضور سالمندان و افراد خاص در فضای شهری تا چه حد ممکن است و این فضا تا چه اندازه توانسته این امکان را مهیا کند. بنابراین بازنگری در ضوابط و معیارها یک اصل ضروری است.

او در پاسخ به این‌ سؤال که آیا نبود ضوابط و کمبود بودجه در این امر تأثیری دارد یا نبود مدیران متخصص و ریزبین هم بی‌تأثیر نبوده؟ تأکید می‌کند: حق شهر یکی از مسائل بسیار مهم است چراکه شهر یک موجود زنده است و همه اجزا و اندام‌های جامعه شهری را در برمی‌گیرد. اما در نهایت نبود برخی ضوابط و البته اهمال مدیریت شهری در اجرای قوانین موجود، در مناسب‌سازی فضای شهری تأثیر دارد و در حقیقت نبود اعتبار یا بودجه بیشتر بهانه است تا مشکل.

مریم محمدی، شهرساز هم معتقد است فضای نامناسب شهری علاوه بر آسیب‌های جسمی باعث ایجاد آسیب روحی نیز می‌‍‌شود چراکه در این شرایط بخش اعظمی از جامعه خانه‌نشین و منزوی می‌شود. بنابراین دغدغه مدیران شهری برای حل مسئله بسیار مهم است. مدیریت شهری عامل دومی محسوب می‌شود که در بروز این مشکل تأثیر دارد و مسائل اقتصادی درصد کمی را به خود اختصاص می‌دهد. در حقیقت اگر نشاط اجتماعی ایجاد شود، بسیاری از آلام روحی و روانی را مرتفع می‌کند. او یادآوری می‌کند: وقتی صحبت از مدیریت شهری می‌شود باید با عنوان مدیریت یکپارچه از آن یاد کرد و نباید صرفا شهرداری را هدف قرار داد. البته شهرداری رکن رکین این قضیه است اما عدم هماهنگی سازمان‌های مرتبط از جمله سالمندان، بهزیستی و... هم تأثیرگذار است یا بحث شهرهای هوشمند که به معلولان خوب توجه کرده است؛ اقشاری که در جریان حذف از محیط شهری قرار گرفته‌اند./شرق