راهنمای مصرف دارو در ماه رمضان

شفاآنلاین>سلامت>در بیمارانی که ناچارند در ماه رمضان مصرف دارو ی خود را ادامه دهند ،پزشکان می تواند داروهای طولانی اثرتری تجویز کنند که یک بار مصرف آنها در طول شبانه روز کفایت می کند. طی ماه رمضان که نهمین ماه از تقویم قمری اسلامی است، مسلمانان بالغ موظف هستند در فاصله بین سپیده دم تا غروب آفتاب از خوردن هرگونه غذا، نوشیدنی یا داروهای خوراکی خودداری کنند. ماه رمضان ممکن است در هر یک از چهارفصل سال قرار بگیرد و بر همین اساس ساعاتی که به روزه داری سپری می شود بین ۱۱ تا ۱۸ ساعت در روز متغیر خواهد بود. طی این دوره زمانی، الگوهای مربوط به زندگی و عادت ها در هر کشوری متفاوت از کشور دیگر است. مثلا طی این ماه در مراکش، در یک بازه زمانی کوتاه شبانه، ۲-۳ وعده غذایی صرف می شود.

به گزارش شفاآنلاین: اولین وعده ممکن است بلافاصله پس از غروب آفتاب میل شود (افطار) و وعده دوم حدوداً سه ساعت بعد صرف می شود (شام)؛ آخرین وعده ممکن است به فاصله کوتاهی قبل از سپیده دم خورده شود (سحری.) بنابراین تجویز دوزهای دارو در این ماه مسئله ساده ای نیست و تطبیق آن با الگوهای مربوط به زندگی در ماه رمضان، راحت به نظر نمی رسد. برای بررسی نحوه مصرف دارو توسط بیماران در ماه رمضان، دکتر اسلم و همکارانش، ۸۱ بیمار را مورد بررسی قرار دادند تا مشخص کنند آنها طی دوره روزه داری در ماه رمضان، چه تغییراتی در رژیم های دارویی خود اعمال کرده اند.

آنها دریافتند که ۴۲ درصد از بیماران، همچنان به درمان معمول خود پایبند بوده اند و ۵۸ درصد بیماران الگوی مصرف داروی خود را تغییر داده اند. در گروه دوم، ۳۵ بیمار درمان خود را متوقف کردند، ۸ نفر برنامه تجویز دارو را تغییر دادند و ۴ نفر نیز تمامی دوزهای دارو را یک جا مصرف کرده بودند. در بررسی دیگری که در بیمارستانی در کویت روی ۳۲۵ بیمار سرپایی انجام شد، معلوم شد اکثر این بیماران رژیم های دارویی خود را در ماه رمضان تغییر داده اند.

به این صورت که ۶۴ درصد از بیماران برنامه درمانی خود را طی این ماه تغییر داده بودند و ۱۸ درصد بیماران داروهای روزانه خود را به طور یک جا چه قبل از نخستین وعده (هنگام غروب) و چه مستقیماً پس از آخرین وعده (قبل از سپیده دم) مصرف می کردند.چنین وضعی باعث می شود خطر تداخلا ت دارویی به شدت افزایش یابد، زیرا بیمار تمام داروهای خود را به طور همزمان مصرف می کند. با این وجود عمده مشکلا ت، ناشی از عدم مصرف داروهاست. در یک نمونه، دو هفته پس از شروع ماه رمضان، دو بیمار مبتلا به بیماری تنفسی مزمن در واحد مراقبت های ویژه بستری شدند.

هر دو بیمار اعتراف کردند که طی ساعات روز، داروهای خود از جمله داروهای استنشاقی را مصرف نکرده اند. در یک مطالعه دیگر، فراوانی موارد حمله صرع در ۱۲۴ بیمار مبتلا به صرع، در ماه رمضان مورد ارزیابی قرار گرفت. طی این ماه حملات صرع در ۲۷ بیمار رخ داده بود که ۲۰ نفر از آنها از سپیده دم تا غروب آفتاب از هیچ داروی ضدصرعی استفاده نکرده بودند. پژوهشگران چنین نتیجه گیری کردند که عدم مصرف داروها، مهم ترین عامل عود صرع در ماه رمضان به شمار می رود. البته همه تقصیرها بر گردن بیماران نیست زیرا اکثر بیماران در مورد تغییر دادن درمانشان در ماه رمضان، هیچ اطلاعات خاصی دریافت نکرده بودند.

راه تجویز مصرف دارو

هماهنگی روزه با راه های مختلف تجویز و انتخاب داروها طی ماه رمضان موضوعی است که قضاوت در مورد آن بر عهده خود پزشکان است. به منظور سر و سامان دادن به اختلافات موجود در دیدگاه ها و استاندارد کردن راه های تجویز دارو، در ژوئن ۱۹۹۷ همایشی طبی ـ مذهبی تحت عنوان <بازنگری اسلامی مسائل طبی خاص معاصر> در مراکش برگزار شد. شرکت کنندگان ـ شامل کارشناسان مذهبی و حقوقدانان مسلمان، پزشکان، داروشناسان و متخصصین دیگر علوم در مورد راه های تجویز دارو که به اعتقاد مذاهب مختلف اسلا می باعث ابطال روزه نمی شود بحث کردند. اما آنچه مورد توافق همگان بود این بود که روزه از این راه ها باطل نمی شود:

جدول زمانبندی دوز مصرف دارو

جداول زمانبندی دوزهای داروها را باید در ماه رمضان تغییر داد. در واقع دوزهای دارو را تنها می توان بین زمان غروب تا سپیده دم دریافت کرد. طی ماه رمضان به طور معمول دو نوع مختلف از جداول زمانبندی روز مورد استفاده قرار می گیرند. دوز منفرد روزانه:ساده ترین وضعیت مربوط به بیمارانی است که یک دوز معمول شبانه دریافت می کنند. طرح درمانی این بیماران طی ماه رمضان بدون تغییر باقی می ماند چرا که با روزه داری تداخلی ندارد. اگر به طور معمول دریافت دارو در صبح یا طی روز باشد، پزشک هنگامی که می خواهد دریافت دارو را تا شب به تعویق بیندازد باید مراقب باشد که این امر اثربخشی درمان و تحمل دارو را تغییر ندهد.البته اثربخشی بسیاری از این داروها نیز بسته به زمان تجویز آنها تغییر می کند.

مثلا یک مطالعه انجام شده روی داروی تئوفیلین قبل و طی ماه رمضان، نشان دهنده این بود که مقدار داروی جذب شده برای دوز ساعت ۸ بعدازظهر ۲( ساعت بعد از افطار) در مقایسه با دوز ساعت ۴ صبح (بلافاصله بعد از سحر) به طور معنی داری کاهش یافته است. این نتیجه عمدتاً با تغییرات شبانه روزی PH معده و تغییرات الگو و کیفیت وعده غذایی در ماه رمضان توجیه شد.در مقابل، مطالعات انجام شده روی داروهای ضدپرفشاری خون هیچ تاثیر معنی داری را در اثربخشی این داروها - چه در ارتباط با ریتم زندگی در ماه رمضان و چه در ارتباط با تغییرات جدول تجویز داروها-نشان نداد. به هر حال این مسئله در مورد داروهای مختلف، متفاوت است و پزشک باید به آن دقت کند.دو یا تعداد بیشتری دوز روزانه:طی ماه رمضان، دست یافتن به توزیعی دقیق برای داروهایی که دوبار در روز تجویز می شوند، در فاصله بین باز کردن روزه و شروع روزه دشوار است.

اجتناب از روزه گرفتن در این بیماران بر طبق قوانین اسلامی می تواند چاره بهتری باشد. با این حال بیمارانی که لازم است دو دوز دارو مصرف کنند، می توانند نخستین دوز را هنگام باز کردن روزه و دوز دوم را قبل از آغاز روزه مصرف کنند که در این حال زمان بندی دوزها و بازه زمانی بین دوزها، هر دو تغییر خواهند کرد.

این تغییرات می توانند وضعیت غلظت دارو در خون و در نتیجه اثربخشی و تحمل آن را تحت تاثیر قرار دهند.در یک مطالعه، دکتر داگفوس و همکارانش تاثیر روزه داری را بر عوارض جانبی یک فرآورده تئوفیلین که دوبار در روز مصرف می شود، بررسی کردند. این مطالعه بر روی ۱۲ بیمار مبتلا به آسم پایدار و در دو مرحله انجام شد که اولین مرحله آن طی ماه رمضان و دومین مرحله، ۴ هفته پس از اتمام رمضان بود. در هر دوره بیماران به مدت ۵ روز، دو دوز خوراکی تئوفیلین را، یکی درست قبل از سپیده دم (ساعت ۳ صبح) و دومی در هنگام غروب (ساعت ۷ بعد از ظهر) دریافت می کردند. در خارج از ماه رمضان، تنها ۴ نفر از ۱۲ بیمار، عوارض جانبی را به صورت تهوع خفیف ذکر کردند. ولی طی روزه داری ماه رمضان ۸ نفر از ۱۲ بیمار عوارض جانبی را به صورت درد شکمی و تهوع گزارش کردند.

۶ نفر از آنها دچار استفراغ نیز شدند که به همین خاطر روزه را قطع کردند. بنابراین پژوهشگران نتیجه گیری کردند که مصرف یک فرآورده طولانی اثرتر در یک دوز واحد و ترجیحاً در پایان شب، می تواند در ماه رمضان چاره بهتری برای بیماران مبتلا به آسم باشد. به طور کلی توصیه می شود در صورت وقوع مشکلات درمانی در ماه رمضان، در صورت در دسترس بودن فرمولاسیون های طولانی اثر، تعداد دوزها کاهش داده شده و در فواصل طولانی تری، مثلاً یک بار در روز مصرف شوند. این موضوع در مورد داروهای ضد التهاب غیراستروییدی مورد استفاده در بیماری های مفصلی نظیر آرتریت صادق است:مثلا بیمارانی که برای آنها داروهایی نظیر ایبوپروفن تجویز شده، لازم است برای حفظ غلظتی از دارو در بافت های بدن که برای تسکین کافی درد مناسب باشد، سه یا چهار بار در روز دارو کنند. این داروها را می توان با دوز واحد روزانه پیروکسیکام که برای بیماران روزه دار مناسب تر است، جایگزین کرد.

تداخل با مصرف دارو با غذا

به طور معمول تداخلات دارو با غذا می توانند باعث کاهش، افزایش یا تاخیر در رسیدن دارو به غلظت مناسب آن در خون شوند. شدت تداخل و این که آیا اثر آن بر جذب دارو مثبت است یا منفی، به عوامل چندی نظیر ماهیت فیزیکی و شیمیایی دارو، فرمولاسیون، نوع غذا، و فاصله زمانی بین خوردن غذا و مصرف دارو بستگی دارد. دو عامل آخر می توانند در طی ماه رمضان که الگو و ترکیب غذاها تغییر می کنند، اثر افزایش یافته ای داشته باشند.بنابراین هنگام تجویز داروهایی نظیر فورسماید، ریفامپیسین و اریترومایسین که باید با معده خالی مصرف شوند باید بسیار مراقب بود. کیفیت غذایی که در هنگام بازکردن روزه خورده می شود نیز بر جذب برخی داروها تاثیر می گذارد. نوشیدنی هایی نظیر چای، قهوه و آب پرتقال می توانند اسیدی بودن معده را افزایش دهند و باعث افزایش جذب اسیدهای ضعیفی همچون سالیسیلات ها، سولفامیدها و برخی آنتی بیوتیک ها و داروهای خواب آور شوند؛ در مقابل ممکن است عملکرد پتیدین، آمی تریپتیلین و آنتی هیستامین ها مهار شود. وقوع چنین تغییراتی می تواند بر غلظت پلاسمایی یک دارو، تاثیر چشمگیری داشته باشد و باعث کاهش اثربخشی یا افزایش اثرات جانبی آن شود.