فساد پاستوریزه

از قضا صبح پنجشنبه هفته‌ای که گذشت، یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه مبارزه با فساد اقتصادی اقدام به برگزاری یک همایش سراسری کرد تا مگر از خلال مباحث کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه، تصویری روشن‌تر از وضعیت فساد در ایران و راه و روش مبارزه و مقابله با آن به‌دست دهد. دیده‌بان شفافیت و عدالت که در ۷ سال گذشته، هر ساله با رویکرد کلی مبارزه با مفاسد اقتصادی، شفافیت‌طلبی و عدالت‌خواهی اقدام به برگزاری همایش‌های تخصصی می‌کند، در هشتمین همایش سراسری خود، تصویری از وضعیت فساد و مبارزه با آن ارائه کرده که نشان می‌دهد اوضاع از اساس با آنچه ابراهیم رییسی و دولت انقلابی می‌پندارند، متفاوت است .

احمد توکلی رییس هیات‌مدیره این سازمان مردم‌نهاد در این همایش که با حضور شماری از اعضای ارشد این سازمان مردم‌نهاد و شماری از مدیران ارشد دولتی از جمله سعید عمرانی معاون قضایی دادستان کل کشور، سردارمحمدرضا یزدی رییس دبیرخانه ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی، محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، محمد دهقانی‌نقندر معاون حقوقی رییس دولت انقلابی، حسن درویشیان رییس‌دفتر بازرسی ویژه رییس دولت انقلابی برگزار شد، مراحل پیشرفت و نفوذ فساد در یک سیستم اداری و سیاسی را تشریح کرد و گفت: «فساد ابتدا فردی و اتفاقی است و فرد با ترس‌ولرز انجام می‌دهد و همه از عواقب آن می‌ترسند. در مرحله بعد، فساد سیستمی و شبکه‌ای و پس از آن، فساد قانونی شکل می‌گیرد. حال آنکه سرانجام فساد چنان رشد می‌کند که در مرحله تسخیر دولت یا نخبگان قرار می‌گیرد.»
رییس هیات‌مدیره سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت که معتقد است «امروز در کشور مشکلات بسیار جدی داریم و خطرناک‌ترین آن یأس و ناامیدی است»، ضمن تاکید بر اینکه «نباید مأیوس شویم»، گفت: «از جوانی پرسیدم در انتخابات شرکت می‌کنی؟ گفت شرکت نمی‌کنم! گفتم اگر پدرت مریض شود، او را کجا می‌بری؟! گورستان یا بیمارستان می‌بری! طبیعتا بیمارستان بهتر است؛ بنابراین نباید مشکل را رها کرد!» این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره مجدد به مراحل گسترش فساد که پیش‌تر به اجمال از آن سخن گفته بود، گفت: «تحلیل ما این بود که وقتی دستگاه‌های مسوول مبارزه با فساد، خودشان به درجاتی آلوده می‌شوند، فساد سیستمی است و وقتی هم که یک سیستم فاسد باشد، از خود دفاع نمی‌کند؛ در واقع وقتی دستگاهی فاسد است، نمی‌تواند از کشورش دفاع کند!»
این نماینده ادوار مجلس در ادامه برای توضیح دقیق‌تر درباره چگونگی شکل‌گیری «فساد سیستماتیک»، به تجربه خود در قامت یک نماینده مجلس اشاره کرد و گفت: «در زمانی به‌عنوان شاکی وارد کمیسیون اصل۹۰ شدم؛ کمیسیونی که مسوولیتش مبارزه با فساد است، اما من را به جلسه کمیسیون راه ندادند!» او در ادامه توضیح داد: «وقتی بدن انسان دچار بیماری شود و میکروبی نفوذ کند، گلبول‌های سفید، آن میکروب و عامل نفوذی را دوره می‌کنند و آن را از بین می‌برند، اما زمانی که گلبول‌های سفید، خود آلوده شوند، طبیعتا دیگر نمی‌توانند از بدن دفاع کنند، چراکه خودشان میکروب‌زا شده‌اند و سیستمِ بدن فاسد شده و در نتیجه ناگزیریم از بیرون بدن، عامل مبارزه با میکروب را تزریق کنیم، بنابراین در وضعیت فساد سیستمی، باید مردم از بیرون نظام وارد عمل شوند و آن را اصلاح کنند.»
رییس هیات‌مدیره دیده‌بان شفافیت و عدالت همچنین با اشاره به مرحله پس از فساد سیستمی، گفت: «در این مرحله سازمان‌هایی که جدا جدا دچار فساد سیستمی شده‌اند، با یکدیگر پیوند می‌خورند و شبکه‌ای از سازمان‌های فاسد ایجاد می‌شود و فساد شبکه‌ای شکل می‌گیرد.» او همچنین اضافه کرد: «مرحله بعد، فساد تشکیلاتی است که در آن نه‌تنها خود سیستم آلوده است، بلکه با سیستم‌های دیگر پیوند می‌خورد. در نتیجه وقتی یک فرد از یک بیمارستان انتقاد می‌کند، می‌بیند مثلا از وزارت بهداشت و درمان یا سازمان غذا و دارو علیه او بیانیه می‌دهند که اینها، همان شبکه فساد هستند.» توکلی همچنین با اشاره به تعبیر «فساد قانونی» سخن که به‌گفته او، نخستین‌بار از سوی رهبری مطرح شده، توضیح داد: «فساد قانونی یعنی وقتی مفسدان با به‌ کارگیری شبکه در نهادهای حساس و نفوذ در مجاری تصمیم‌گیری کشور، فرآیندهای فسادزا را قانونی می‌کنند. کار با تخصیص منابع و مناصب انجام می‌شود و در واقع تخصیص منابع و مناصب، به ناحق انجام می‌شود!» او با بیان اینکه در گذشته به‌رغم گسترش فساد در کشور، شاهد این شرایط خاص «فساد قانونی» نبودیم، اما این اواخر با چنین شکلی از فساد نیز مواجه‌ایم، تاکید کرد که پای عواقب بیان این مساله می‌ایستد و گفت: «امروز عده‌ای قانون را برای فاسد کردن سیستم به‌کار می‌گیرند. در این مرحله کار مقابله با فساد سخت است، چراکه درجریان مبارزه با فساد، به ضدیت با قانون متهم می‌شوید. دیگر نوشتن و گفتن کافی نیست، باید مذاکره کرد و حق را گرفت. اینکه ما تلاش کنیم تصمیم‌گیران را قانع کنیم که شما دارید بازی می‌خورید، کار آسانی نیست.»
با این همه، اما به باور توکلی، «فساد قانونی» نیز کماکان واپسین و پیچیده‌ترین مرحله فساد اقتصادی نیست و حتی ممکن است شرایط از این نیز وخیم‌تر شود. او در این رابطه گفته است: «بدتر از فساد قانونی، وقتی است که نوبت به تسخیر نخبگان یا تسخیر دولت می‌رسد؛ یعنی دولتی‌ها مسخر می‌شوند. مسخر کردن هم راه‌های مختلفی دارد و این مرحله، تقریبا مرحله آخر است و ما اکنون وارد آن شده‌ایم. در این مرحله، افراد به ‌شدت و بسیار زیاد مماشات می‌کنند، چراکه تحت تاثیر سلطه مفسدان هستند. در این مرحله دیگر سیستم از خود دفاع نمی‌کند و در ادامه به جایی می‌رسد که خوبان، کارهای بد می‌کنند که در این صورت، دیگر کار با حوزه‌های رسمی جواب نمی‌دهد!»
این استاد بازنشسته اقتصاد همچنین در این یکی، دو دهه گذشته، همواره به دلیل انتقادها و اظهاراتش در ارتباط با وضعیت فساد در جمهوری اسلامی و مشخصا اینکه فساد در ایران امروز، «فساد سیستماتیک» است، با هجمه‌ها و فشارهایی نیز مواجه شده، اما کماکان باتوجه به جایگاهی که به‌عنوان یک چهره اصولگرا در اختیار دارد و نزدیکی به حاکمیت، به‌نحوی تحمل شده و مورد برخورد جدی قرار نگرفته، در ادامه گفت که مخالفت رهبری با اتلاق «فساد سیستماتیک» به نظام، به این معنی است که ایشان مخالف این هستند که «کلیت نظام دچار فساد سیستمی» شده است؛ حال آنکه تاکید توکلی بر اینکه فساد در ایران، «فساد سیستمی» است، به این معناست که مشخصا «دستگاه‌های نظارتی که باید نقش گلبول‌های سفید را ایفا کنند»، فاسد شده‌اند!
این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه برای خنثی‌سازی فساد باید از مجاری قانون‌گذاری وارد شد، خاطرنشان کرد: «وقتی می‌گوییم سیستم و دولت تسخیر شده، به‌ معنای آن است که اگر سروصدا راه بیندازیم و دعوا کنیم، شبکه اجازه نمی‌دهد. در نتیجه راه‌حل مبارزه با فساد در این شرایط رو آوردن به روش «مبارزه گوشه‌ای» است؛ یعنی یک پرونده را شروع و تا انتها پیگیری می‌کنیم، بعد سراغ مرحله دیگر می‌رویم! اگر این کار را نکنیم، آنها ما را می‌زنند! ما اکنون در این شرایط هستیم. کارمان سخت است و به همین دلیل باید همه سرمایه‌ها را وارد میدان کنیم.» رییس دیده‌بان شفافیت و عدالت که در ابتدای سخنانش تاکید کرده بود، بزرگ‌ترین مشکل امروز ایران، گسترش ناامیدی و یأس در میان جامعه است و معتقد است باید با تمام توان به مبارزه با مشکلات پرداخت و ناامید نشد، در پایان بر این مهم تاکید کرد و گفت: «پیروزی واقعی از آن ماست، چون تا آخر رفتیم و هرچه داشتیم به میدان آوردیم. باید به فکر سازماندهی باشیم و تلاش کنیم مشارکت مردم ایجاد شود.» توکلی تصریح کرد: «خدا همه ما را خدمتگزاران آن بیچاره‌هایی قرار دهد که جز خدا کسی را ندارند. در کشور ما عده‌ای هستند که آبرویشان را می‌برن، اما کسی به داد آنها نمی‌رسد. بینوایی و بینوایان بیشتر شده‌اند. بترسید که این افراد با شما مفسدان طرف شوند!» هشداری که اگرچه بسیار تند و تیز است و طبیعتا ممکن است به مذاق بسیاری خوش نیاید، اما دست‌کم توکلی کماکان باور دارد که ممکن است بتواند منجر به هوشیار شدن نظام شده و در نتیجه، زمینه مبارزه با فساد را فراهم کند./جهان صنعت