با این اوصاف مردم برای حق طبیعی خود یعنی دسترسی آزاد به اینترنت ناچارند هزینه‌های گزافی پرداخت کنند؛ تا جایی که بر اساس بعضی آمار‌ها گردش مالی سالانه بازار فیلترشکن‌ها در سال گذشته به ۳۰هزار میلیارد تومان رسید. این در حالی است که بعضی کارشناسان گردش سالانه فیلترینگ در سال جاری را حدود ۵۰ تا ۶۰ همت اعلام کرده‌اند که رقمی بیش از مجموع درآمد دو اپراتور بزرگ موبایل کشور است.
دو‌سوم ایرانی‌ها از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند
مرداد امسال بود که کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی گزارشی از وضعیت اینترنت منتشر کرد که در آن آمار جالبی از میزان استفاده مردم از انواع وی‌پی‌ان ارائه شد. بر اساس این گزارش، نظرسنجی‌های معتبر حاکی از آن است که حدود ۶۴ درصد از کاربران از ابزار‌های فیلترشکن یا وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند و همچنین سهم پهنای باند ناشناس در شبکه بین‌الملل در سال گذشته کمتر از ۵ درصد بوده و اکنون به ۲۵ درصد رسیده است.
غلامرضا نوری‌قزلجه، رئیس فراکسیون مستقلین مجلس، در جریان ارائه گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس، به آمار استفاده ۶۴ درصدی مردم از فیلترشکن اشاره کرد و گفته بود که برخی از مراکز علمی تا ۹۶ درصد استفاده از فیلترشکن را هم گزارش کردند.
یکتانت هم در گزارش مستقلی به افزایش میزان استفاده از وی‌پی‌ان در میان مردم اشاره و اعلام کرد که گردش مالی سالانه خرید و فروش وی‌پی‌ان در سال گذشته بین ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. بر اساس این گزارش، ۶۳ درصد از کاربران ایرانی با تحصیلات ابتدایی از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند؛ یعنی از هر سه کاربر، دو نفر از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند.
گزارش سالانه تاکید می‌کند که گردش مالی وی‌پی‌ان در سال گذشته تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است و ۸۰ درصد مردم در گروه‌های سنی و تحصیلی مختلف در سال ۱۴۰۱ برای ورود به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها از وی‌پی‌ان استفاده کردند.
اختلالات؛ عامل اصلی گرانی فیلترشکن‌ها
مسدود شدن مکرر وی‌پی‌ان‌های رایگان موجب شده است تا کاربران ناچار به خرید فیلترشکن‌های پولی شوند. مرضیه ادهم، کارشناس علوم ارتباطات و کنشگر فضای مجازی، در این مورد به «دنیای اقتصاد» گفت: «دلیل افزایش قیمت وی‌پی‌ان‌ها این است که فیلترشکن‌هایی که طراحی می‌شوند، به‌طور مداوم مسدود شده و باید مجددا ایجاد شده و در اختیار کاربران قرار بگیرند. از سوی دیگر، قیمت ابزار تولید و فرآیند تولید وی‌پی‌ان‌ها هم بسیار گران است.»
او در ادامه افزود: «یکی از عوامل اصلی گرانی وی‌پی‌ان‌ها، اختلالاتی است که در آن‌ها ایجاد می‌شود. دلیل دیگر نیز هزینه‌های سرور‌ها و زیرساخت‌هایی است که فیلترشکن‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، قوانین سخت‌گیرانه برای آپلود و دانلود فایل‌ها و تحریم‌های بین‌المللی و شرایط دشوار استفاده از اینترنت بین‌الملل موجب شده است هزینه ایجاد و استفاده از وی‌پی‌ان‌ها به‌شدت افزایش یابد.»
ادهم با اشاره به تخلف بودن خرید و فروش وی‌پی‌ان‌ها تاکید کرد: «قیمت نگهداری سرور‌ها نیز بیشتر شده و ایجاد و فروش وی‌پی‌ان‌ها نیز جرم است. همین امر موجب شده قیمت فیلترشکن‌ها افزایش یابد. اگرچه هنوز نهاد ناظر بر خریدوفروش وی‌پی‌ان‌ها مشخص نیست، اما بار‌ها به‌طور غیررسمی بر جرم بودن ارائه و فروش فیلترشکن‌ها تاکید شده است.
مشتریان نیز برای خرید وی‌پی‌ان‌ها با مشکلات بسیاری از جمله یافتن راه‌های ارتباطی با فروشندگان و مشکلاتی که بعد از خرید وی‌پی‌ان‌ها ایجاد می‌شود، مواجه هستند. در نهایت اگر سر مشتری کلاه گذاشته شود، به هیچ نهادی نمی‌تواند مراجعه کند.»
ادهم درباره علت افزایش روی آوردن مردم به خرید وی‌پی‌ان‌های پولی به «دنیای اقتصاد» گفت: «به‌طور کلی خلاقیت بالایی در ایجاد اختلال و فیلتر کردن داریم؛ به‌طوری که بیشتر وی‌پی‌ان‌های رایگان اکنون فیلتر شده و از کار افتاده‌اند. لیست فیلترینگ فیلترشکن‌ها همواره در حال به‌روزرسانی است.
سال گذشته بیشتر مردم، شرایط را موقتی می‌انگاشتند و تصور می‌کردند بعد از مدتی فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ رفع خواهد شد. به همین روی از راهکار‌های کوتاه‌مدت استفاده می‌کردند. همچنین تعداد فیلترشکن‌های رایگان در سال گذشته بیشتر بود و بسیاری از آن‌ها هنوز قابل استفاده بودند، اما امسال همان‌ها هم کاملا مسدود شده‌اند.»
او افزود: «اکنون جریان ساختارمند و سازمان‌دهی شده است و به‌طور مداوم فیلترشکن‌ها از کار می‌افتند. در نتیجه کیفیت وی‌پی‌ان‌های رایگان به حدی کاهش یافته که قابل استفاده نیستند. بسیاری از افرادی هم که به تولید وی‌پی‌ان‌ها می‌پرداختند، دیگر آن‌ها را به رایگان در اختیار عموم قرار نمی‌دهند.»
هزینه‌های پنهان
با این همه هزینه‌های پنهان وی‌پی‌ان‌ها بسیار بیشتر از هزینه‌های مستقیم آنهاست؛ چراکه زمان، انرژی و تخصصی که باید صرف تولید و نوآوری شود، برای اتصال به وی‌پی‌ان‌ها صرف می‌شود. حامد بیدی، کنشگر حوزه اینترنت، گفت: «وی‌پی‌ان‌ها علاوه بر هزینه مستقیمی که برای شهروندان دارند، هزینه‌های غیرمستقیم و پنهانی هم برای مردم و هم حاکمیت دارند که کمتر از آن سخن به میان می‌آید.
یکی از این هزینه‌های پنهان، زمانی است که شهروندان برای پیدا کردن وی‌پی‌ان‌های مختلف یا برای اتصال وی‌پی‌ان‌ها صرف می‌کنند. کندی اینترنت نیز زمان زیادی از شهروندان را تلف می‌کند.»
او همچنین افزود: «یافتن وی‌پی‌ان‌های جایگزین نیز زمان بسیاری را از کاربران می‌گیرد. این امر به ویژه برای متخصصان فناوری بسیار خسارت‌بار است. اختلاف تعرفه بین ترافیک داخلی و ترافیک بین‌المللی که نقض بی‌طرفی نیز محسوب می‌شود و گران‌تر بودن ترافیک بین‌المللی نوعی تبعیض آشکار است. از سوی دیگر، کاربران ناچارند وی‌پی‌ان‌ها را مداوم روشن نگه دارند و حتی سرویس‌های داخلی نیز از مسیر وی‌پی‌ان‌ها رد شده و هزینه چند برابری را به کاربران تحمیل کند.»
بیدی درباره دیگر هزینه‌های پنهان استفاده فراگیر وی‌پی‌ان‌ها به دلیل فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی گفت: «اختلالات فراگیر روی شبکه از دیگر هزینه‌های پنهان وی‌پی‌ان‌ها است که بخش بالایی از آن به دلیل ترافیک ناشناسی است که از مرز‌های کشور خارج می‌شود و بخشی دیگر نیز به واسطه اختلالاتی است که برای جلوگیری از استفاده از وی‌پی‌ان‌ها ایجاد می‌شود. این در نهایت موجب می‌شود اینترنت پراختلال‌تری را تجربه کنیم.»
او افزود: «هزینه پنهان دیگر آن، زمانی است که متخصصان برای تامین وی‌پی‌ان صرف می‌کنند، به جای اینکه روی محصولات مفیدتر و کاربردی‌تر وقت بگذارند. بخش دیگری از هزینه‌ها مربوط به کاهش امنیت سایبری است که به خاطر استفاده گسترده از وی‌پی‌ان‌ها رخ می‌دهد؛ چه در گوشی‌های موبایل که به بدافزار‌های مختلف آلوده می‌شوند و چه در شبکه که آلوده و ناامن شده است. نتیجه این ناامنی شبکه در نفوذ‌ها و هک‌های مختلف چه در مقیاس گسترده و چه فردی رخ می‌دهد.»
قیمت‌های گزاف و بازار بی‌سروسامان
بازار سیاه وی‌پی‌ان‌ها هیچ سامان‌دهی منطقی ندارد و فروشنده هر قیمتی را که می‌خواهد برای وی‌پی‌ان‌ها تعیین می‌کند. یک فروشنده وی‌پی‌ان به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: «آخرین افزایش قیمت ۴ ماه قبل رخ داد و دلیل آن نیز افزایش قیمت توسط دیتاسنتر بوده است. در نتیجه ما هم ناچار به افزایش قیمت شدیم.
قیمت‌ها از حدود ۸۰ هزار تومان به حدود ۱۰۰ هزار تومان برای حجم ۵۰گیگابایت افزایش یافت. برای حجم ۸۰گیگابایت نیز قیمت‌ها از حدود ۱۳۰ هزار تومان به حدود ۱۵۰هزار تومان رسید.» یک فروشنده دیگر، اما معتقد است طی ماه‌های گذشته، وی‌پی‌ان‌ها اصلا افزایش قیمت نداشته‌اند.
یک فروشنده وی‌پی‌ان در غرب پایتخت معتقد است به دلیل مسدود شدن مداوم پراکسی‌ها، هزینه تولید و عرضه وی‌پی‌ان‌ها به‌طور مداوم در حال افزایش بوده و او هم چاره‌ای به جز افزایش هزینه ندارد. او البته معتقد است که مردم مشکلی با افزایش هزینه ندارند و از سراسر کشور از او وی‌پی‌ان خریداری می‌کنند؛ چراکه از کیفیت و سرعت اینترنت راضی هستند.
این فروشنده فیلترشکن گران‌فروش، قیمت وی‌پی‌ان‌های ۵۰ گیگابایتی خود را
از ۲۷۰ هزار تومان به ۳۰۰ هزار تومان رسانده است. با تمام اینها، اما
شهروندان برای دسترسی به اینترنت آزاد و شبکه‌های اجتماعی پرکاربر خارجی
ناچارند هزینه‌های نامتعارف و رو به‌افزایش وی‌پی‌ان‌ها را هم به هزینه‌های
جاری خود افزوده و جای ثابتی در سبد خانوار برای آن در نظر بگیرند. / دنیای اقتصاد
