مرگ‌های مرموز

با اینکه در یکی، دو سال اخیر خبرهایی مبنی‌بر خودکشی رزیدنت‌ها را کمتر کسی است که نشنیده باشد، اما پیگیری‌ای برای آن نشده است. توجیه‌ها زیاد است، یک روز می‌گویند رزیدنت‌ها به دلیل فشارهای کاری زیاد یا سخت بودن دروس خودکشی کرده‌اند و روز دیگر می‌گویند پرداختی رزیدنت‌ها کم است و هیچ آینده روشنی پس از فارغ‌التحصیلی پیش‌روی‌شان نیست و خودکشی تنها راه باقی‌مانده برای این پزشکان جوان است. در این میان وزارت بهداشت نه‌تنها راهکاری برای این معضل پیش‌بینی نکرده، بلکه به گفته برخی از پزشکان حتی واکنشی هم به خودکشی رزیدنت‌ها و شرایط سخت دستیاران نشان نداده و هر روز اوضاع را سخت‌تر می‌کند.
اوایل مرداد خودکشی یک رزیدنت جوان باعث شد کارزاری برای بهبود شرایط رزیدنت‌ها به راه بیفتد که حتی متن آن مستقیما به دست رییس‌جمهوری رسانده شد، اما پاسخی به این نامه داده نشد. شهریور سال جاری جمعی از روانپزشکان در نامه‌ای به وزیر بهداشت شیوع بالای خودکشی رزیدنت‌ها را اعلام کردند و آن را نگران‌کننده خواندند، با این حال همچنان وزارت بهداشت هیچ واکنشی نسبت به این اعلام خطر نشان نداده است.
زجرهای رزیدنتی
مرگ‌ها همچنان ادامه دارد. یک روز دندانپزشکی به زندگی خود پایان می‌دهد، یک روز روانپزشک و حالا مرگ خودخواسته دکتر پگاه طلایی‌زاده؛ رزیدنت چشم‌پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز. پیام یکی از نزدیکترین دوستانش که به «جهان‌صنعت» ارسال کرده را با هم می‌خوانیم: «‌پگاه طلایی‌زاده، دوست نزدیک من از ابتدای دوره عمومی بود. زجرهایی که از شروع رزیدنتی بهش وارد شد بماند و اینکه تا این اواخر با مشکلات زیادی درگیر بود که همگی عواقب جو رزیدنتی بود. او باید سال سوم می‌شد ولی برخی اساتید بی‌رحم اهواز در سال دوم او را نگه داشتند (حتی با توجه به اینکه یک بار خودکشی ناموفق داشت و می‌دانستند) و اجازه ورود به جراحی را به او ندادند. همین اتفاق کلی از انگیزه‌اش را از بین برد.»
او ادامه داد: «‌پس از مدتی انصراف داد، اما در نهایت باید نزدیک به ۷۰۰ میلیون تومان هزینه انصراف پرداخت می‌کرد، اما توانایی آن را نداشت. همین موضوع منجر به شدت افسردگی در پگاه شد. به دلیل عدم پرداخت هزینه انصراف دانشنامه‌اش را آزاد نکردند. خیلی دوست داشت از یک نقطه جدیدی شروع کند، حتی تغییر دانشگاه که البته اجازه ندادند. می‌خواست برای ادامه کار به کشورهای عربی برود، اما دانشنامه‌اش آزاد نبود. می‌توانم بگویم خیلی بی‌صدا نا‌امید شد و هیچ‌کس فروپاشیاش را ندید. چیزی که دردآور است این است که پگاه فقط یک تیتر کوتاه شد، هیچ کجا به درستی ازش یاد نشد.»
رزیدنت کیست؟
رزیدنت یا دستیاران پزشکی چه کسانی هستند و چه مسوولیت‌هایی دارند؟ وقتی بیماران وارد اورژانس بیمارستان می‌شوند، معمولا می‌بینند که جوانانی در اورژانس حضور دارند و اطرافیان می‌گویند «اینها دانشجو هستند، بگویید استاد بیاید». اما واقعیت این است که این افراد، پزشکانی هستند که درس آنها به پایان رسیده و در حال گذراندن دوره‌ای برای اخذ مدرک تخصص هستند. دوره‌های رزیدنتی در رشته‌های مختلف متفاوت و از ۴ تا ۵ سال است. به ‌طور مثال دوره رزیدنتی برای رشته‌هایی مانند ارتوپدی، داخلی و جراحی، چهار سال است. این رزیدنت‌ها به بیمارانی در حوزه تخصص خود و زیر نظر استادان یا سال‌بالایی‌ها رسیدگی می‌کنند. در بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی- درمانی، خبری از استاد نیست و سلسله‌مراتب در نهایت به رزیدنت سال‌بالایی می‌رسد، آن هم با ارتباط شکسته و بسته از طریق ارسال مدارک بیمار به وسیله نرم‌افزارهای فیلترشده‌ای مانند واتساپ و تلگرام. در بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی- درمانی خبری از استاد نیست و سلسله‌مراتب نهایتا به رزیدنت سال‌بالایی می‌رسد، بنابراین رزیدنت پزشکی است که دوره پزشکی عمومی خود را تمام کرده و در حال حاضر دوره تخصص خود را می‌گذراند. به‌طور مثال ممکن است در بیمارستانی مانند امیر‌اعلم تهران، رزیدنت‌هایی را ببینیم که دوره تخصصی گوش و حلق و بینی را می‌گذرانند. به پزشکانی که متخصص شده‌ و در حال گذراندن دوره فوق‌تخصصی هستند نیز فلوشیپ گفته می‌شود.
انترن نیز دانشجوی مراحل پایانی پزشکی عمومی است که می‌تواند زیر نظر استاد یا متخصص در بیمارستان‌ها، طبابت کند و بعد از گذراندن این دوره عملی که ۱۸ ماه است، فارغ‌التحصیل محسوب می‌شود. بنابراین ۱۸ ماه پایانی دوره ۷ ساله پزشکی، دوره انترنی است. پیش از آن نیز به دانشجویان پزشکی که یک سال در بیمارستان حضور دارند، اما اجازه طبابت ندارند، استاجر گفته می‌شود.
۹ تا ۱۱ میلیون تومان، حقوق رزیدنت‌ها
دکتر «ایرج خسرونیا» فوق‌تخصص گوارش و کبد و رییس انجمن متخصصان داخلی ایران به «جهان‌صنعت» گفت: خودکشی سریالی رزیدنت‌ها علل و عوامل متفاوتی دارد. چندین عامل باعث می‌شود تا جوانان از جان خود سیر شوند و دست به خودکشی بزنند. یکی از مهم‌ترین آنها انتظاری است که از طبابت داشتند، اما به آن نرسیدند. در اصل قبلا امید به آینده وجود داشت. امید به آینده لزوما جنبه اقتصادی ندارد. امید به آینده می‌تواند اقتصادی، اجتماعی و معنوی باشد. نداشتن امید به آینده یکی از مهم‌ترین عواملی است که موجب شده دستیاران ما اقدام به خودکشی کنند. این موضوع ضربه مهلکی به جامعه پزشکی و به خصوص پزشکان جوان است، زیرا آنها بعد از سال‌ها تلاش و درس خواندن وقتی به آن جایگاه اجتماعی که می‌خواستند، نرسیدند، دچار افسردگی می‌شوند، چرا که در این راه نه مسوولان و نه جامعه احترامی برای پزشکان و رزیدنت‌ها قائل نیستند.
وی افزود: دستیاران ما هفت سال پزشکی می‌خوانند. بعد از آن اگر استریت نباشند باید دو سال طرح بگذرانند. در بهترین حالت بعد از ۹ سال باید چهار سال هم دوره تخصص را طی کنند، یعنی وارد دوران دستیاری پزشکی می‌شوند. دستیاران پزشکی به صورت تمام وقت در بیمارستان کار می‌کنند. سقف کشیک خود را باید پر کنند. طبق قانون هر ۳۶ ساعت تنها ۱۲ ساعت استراحت هستند. گاهی هم بعد از کشیک مجبور می‌شوند در محل کار خود بمانند تا به امور بیماران رسیدگی کنند. در همین حال، اجازه کار در جای دیگری هم ندارند، البته عملا فرصتی هم پیدا نمی‌کنند که جای دیگری همزمان مشغول به کار شوند.
دکتر خسرونیا با اشاره به مشکلات معیشتی رزیدنت‌ها بیان کرد: متاسفانه درآمد دستیاران پزشکی کفاف اجاره‌خانه آنها را نمی‌دهد. دستمزدی که به رزیدنت‌ها داده می‌شود، هیچ تناسبی با وضعیت اقتصادی ندارد. آنها تنها هشت تا یازده میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند. با این میزان حقوق چطور باید زندگی خود را بگذراند؟ حداقل حقوق کارگری را دریافت می‌کنند. حالا فرض کنید این مبلغ در شهرهای بزرگی مثل تهران، چه مشکلی از فرد حل می‌کند و حتی هزینه رفت‌و‌آمد و تاکسی اینترنتی هم نمی‌شود. وقتی زندگی دیگر پزشکان را می‌بینند دلسرد می‌شوند و دست به خودکشی می‌زنند، زیرا آنها می‌بینند که حتی بعد از فارغ‌التحصیلی هم شاید نتوانند زندگی آبرومندانه‌ای با توجه به رشته تحصیلی خود فراهم کنند، زیرا بسیاری از افراد بعد از فارغ‌التحصیلی هم مشکلات فراوان اقتصادی دارند. این فرد به خودش می‌گوید که زمان زیادی برای درس خواندن و کار در بیمارستان گذاشته، اما حالا نمی‌تواند یک خانه یا اتومبیل بخرد، به همین دلیل آینده شغلی و زندگی نامعلومی را برای خود متصور می‌شوند و از نظر روانی تحت فشار شدید قرار می‌گیرند.
رییس انجمن متخصصان داخلی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به این موضوع اشاره می‌کند که از همان ابتدا و درست در زمان ثبت‌نام دوره رزیدنتی یک متن بلندبالا جلوی آنها گذاشته می‌شود به نام تعهد محضری؛ در این تعهدنامه آمده است که رزیدنت‌ها باید متعهد شوند که نیم تا دو برابر دوره تحصیلشان را هر جایی که وزارت بهداشت برای‌شان مشخص کرد انجام وظیفه کنند. البته در حال حاضر وزارت بهداشت نصف دوره تخصص را اجرا می‌کند، یعنی اگر فردی دوره تخصصش ۴ سال باشد دوره طرح او ۲ سال می‌شود، اما تعهد را از رزیدنت می‌گیرند که دست ما باز است اگر پزشک کم بود یا اتفاقی افتاد ما می‌توانیم از پزشکان بخواهیم تا دو برابر دوره تحصیل طبق خواست وزارت بهداشت فعالیت کنند.
وی افزود: حالا اگر یک پزشک این تعهد را نداد ثبت‌نام نمی‌شود و اگر تعهداتش را پس از فارغ‌التحصیلی انجام ندهد، نه تنها مدرک به اسم فرد داده نمی‌شود بلکه ضمانت‌های او برای اجرا فرستاده می‌شود و باید هزینه‌ها و جریمه پرداخت کند. این تعهد البته شرایط خاصی هم دارد. مثلا دو نفر ضامن فرد باید کارمند رسمی دولت باشند، سابقه کاری زیر ۲۰ سال داشته‌ باشند و در صورتی که فرد نتواند ضامن پیدا کند وثیقه بانکی و ملکی هم می‌تواند، گذاشته شود. اگر به هر دلیلی رزیدنت نتواند دوره تحصیلش را به اتمام برساند یا پس از پایان تحصیل به محل طرح خود نرود که حتی فوت هم شامل آن می‌شود، ضامن فراخوانده شده و باید جریمه را پرداخت کند. طبق نامه‌ای که ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ از طرف دکتر باقری‌فرد معاون آموزش وزارت بهداشت آمده صراحتا نوشته شده است که از رزیدنت‌ها تعهد ملکی گرفته شود و این ضمانت یا وثیقه ملکی برای سهمیه مناطق محروم به ارزش یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان و برای سهمیه آزاد ۹۴۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. سوال اینجاست که یک پزشک عمومی جوان چقدر درآمد دارد؟ متوسط پرداختی یک پزشک عمومی ۱۵ تا ۲۰ میلیون است. حالا اگر پزشک متخصص در دوره طرح کمتر از ۲۳ شبانه‌روز در منطقه محروم ماندگار بماند در پایان، مدت طرح او افزایش می‌یابد؛ ۲۳ شبانه‌روزی که هر شب ممکن است تا صبح بیدار بماند.
۳ میلیارد جریمه برای انصراف از دوره رزیدنتی!
اگر به هر دلیل یک رزیدنت از ادامه تحصیل منصرف شد، براساس جدیدترین قوانین باید مبلغ زیادی به حساب دولت واریز کند. خسرونیا گفت: ۷۵۰ میلیون تومان مبلغی است که وزارت بهداشت برای هر سال از رزیدنتی که از تحصیل منصرف شده، دریافت می‌کند. یعنی رزیدنت سال چهارم در صورت انصراف از تحصیل باید حدود ۳ میلیارد تومان جریمه پرداخت کند. این عدد از کجا می‌آید؟
براساس یک فرمول مشخص شده که شامل سال‌هایی است که فرد تحصیلکرده و به عنوان جریمه فرصت و هزینه از دست رفته برابر با سرانه سالانه‌ای که آن سال توسط سازمان برنامه بودجه تعیین کرده از فرد گرفته می‌شود؛ به علاوه هزینه سرانه‌ای که برای فرد اختصاص داده شده و امسال ۳۱۲ میلیون و ۴۰۰ مشخص شده است، همچنین کمک‌هزینه‌هایی که دانشجو دریافت کرده که تقریبا ماهی ۱۰ میلیون تومان می‌شود.
کاری تمام‌وقت که نه شغل است و نه درآمد دارد
تمام این موضوعات در حالی مطرح شده که در ایران رزیدنتی شغل محسوب نمی‌شود. یعنی بر خلاف سایر کشورها که رزیدنتی به عنوان سابقه کاری یک پزشک لحاظ می‌شود، حقوق، بیمه و سایر مزایا را دارد، در ایران تنها دوره‌ای از تحصیل است که با کمترین میزان پرداختی و بیشترین زمان کاری و مسوولیت بالا گذرانده می‌شود. همان‌طور که می‌دانیم بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی با رزیدنت‌ها سرپا ایستادهاند، با این حال به رزیدنت‌های مجرد ماهانه ۹ میلیون تومان و به رزیدنت‌های متاهل ۱۱ میلیون تومان پرداختی تعلق می‌گیرد، آن هم با اعتراض و درخواست‌های مکرر. پرداختی به رزیدنت پایین است، خوابگاه به بسیاری از دانشجوها نمی‌دهند، اجازه کار در ساعات غیرموظف هم به رزیدنت نمی‌دهند و اگر به عنوان پزشک عمومی در درمانگاهی مشغول به کار شود با او برخورد می‌کنند.
خودکشی، راهی برای فرار
در یک سال گذشته ۱۴ – ۱۳ نفر و در یک هفته اخیر تنها ۳ تن از رزیدنت‌ها خودکشی کردند. البته این تعداد، افراد فوت‌شده‌ای است که خبرش به ما رسیده، ممکن است ما از برخی مطلع نشده باشیم و چندین نفر هم نجات پیدا کرده باشند، اما مساله این است که وزارت بهداشت نه تنها آمار دقیق را اعلام نمی‌کند، بلکه هیچ واکنشی هم به این خودکشی‌ها نشان نمی‌دهد. فشار روانی رزیدنت‌ها زیاد است و براساس همان تعهدی که داده‌اند یا باید پول بدهند یا انصراف دادن غیرممکن است. این بن‌بست است. یک نفر که پول دارد با خیال راحت انصراف می‌دهد و بیرون می‌آید، اما کسی که پول ندارد و نمی‌تواند به ضامن‌ها هم بگوید مجبور است راه دیگری را انتخاب کند. باید فرآیندی تعریف شود تا در موارد ضروری رزیدنت بتواند انصراف دهد و از پرداخت جریمه نیز معاف شود.
آمار وحشتناک خطر خودکشی در جامعه پزشکی
رییس انجمن متخصصان داخلی ایران با اشاره به اینکه زنگ خطر به صدا درآمده و دولت باید به قضیه خودکشی‌های سریالی رزیدنت‌ها ورود کند، اظهار کرد: هر آنچه به آن اشاره شد حالت هشدار دارد؛ هشدار فوریتی و حتی دوفوریتی. نگران آینده نظام سلامت کشور و سلامت تک‌تک ایرانیان در سال‌های آینده هستیم. لطفا همین حالا و به ‌جدیت، نهادهای مسوول نه با تشکیل کارگروه و قرارگاه، بلکه به شکل ماموریت مرگ و زندگی، مشکلات را پیگیری و حل کنند. وزارت بهداشت سکوت اختیار کرده است. این در حالی است که براساس آمار میزان خودکشی که در جامعه پزشکی وجود دارد از افراد عادی بسیار بیشتر است. از هر ۱۰۰ هزار پزشک سالانه ۱۰ تن از آنها خودکشی می‌کنند که نسبت این آمار به کل جامعه بسیار بیشتر است. خودکشی در پزشکان حدود ۷۳ درصد گزارش شده و از سایر مشاغل بالاتر است، بنابراین چنین موضوعی نگران‌کننده است.
رزیدنت‌ها را نجات دهید!
تاکنون ۶ کارزار اینترنتی از سوی دستیاران پزشکی و پزشکان طرحی در اعتراض به شرایط کاری به جریان افتاده است. در آخرین کارزار (مردادماه امسال) خطاب به ابراهیم رییسی نوشته‌اند: «آقای رییس‌جمهوری، رزیدنت‌ها را نجات دهید!» این کارزار بعد از خودکشی یکی از رزیدنت‌های اطفال در کرمانشاه که باردار هم بود، به جریان افتاد و بیش از ۶ هزار امضا برای آن جمع‌آوری شد. در بخشی از این کارزار آمده که با توجه به وضعیت بحرانی پزشکان جوان در دوره رزیدنتی و لزوم بررسی این وضعیت، در جهت جلوگیری از وقوع فاجعه‌های اینچنینی گام موثری بردارید. با این حال اگر افکار خودکشی دارید یا در اطرافتان فردی را می‌شناسید که افکار یا اقدام به خودکشی دارد، با شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی تماس بگیرید./جهان صنعت