کمبود دارو و انکار مسئولان!

شفا آنلاین>سلامت>بیش از دو دهه است که مسئولان وزارت بهداشت از تولید ۹۸ درصد داروهای مورد نیاز مردم در کشور سخن می‌گویند. اما این آمار تا چه اندازه درست است و چرا با وجود چنین ادعایی کمبود دارو و انکار آن از سوی مسئولان تیتر پر تکرار رسانه‌هاست.

به گزارش شفا آنلاین:داروها انواع مختلفی دارند. در یک تقسیم بندی ساده داروها در اشکال مختلفی به صورت قرص، کپسول، شربت، آمپول و … تولید و توزیع می‌شوند بنابراین یک قرص ساده مثلا استامینوفن با یک آمپول نوترکیب گرانقیمت مثلا  IVIG قابل مقایسه نیست.

در هیچ جای دنیا نیز این دو نوع دارو را با هم مقایسه نمی کنند و یک قرص و آمپول را با هم جمع نمی‌بندند. گر چه یک قرص با یک آمپول گرانقیمت هر کدام یک قلم دارو هستند اما ارزش و جایگاه آنها به هیچ وجه یکسان نیست. اما در ایران در یک شعبده بازی آماری تمام داروها را مثلا تعداد قرص، آمپول، شربت، کپسول و… را جمع می زنند و با تعیین سهم تعداد عددی داروهای داخلی و خارجی اعلام می‌کنند که مثلا ۹۸ درصد داروهای مصرفی کشور تولید داخل است.

تعداد کل داروهای کشور اعم از قرص، کپسول، شربت، آمپول و … عددی در حدود ۵۰ میلیارد است، در این جمع بندی یک قرص استامینوفن با یک داروی گرانقیمت وارداتی برای یک بیماری صعب العلاج ارزش واحدی دارد. در حالی که چنین محاسبه‌ای اصلا درست نیست.

قطعا ارزش یک آمپول با یک قرص یا یک شربت که برای یک دوره مثلا هفت روزه مصرف می‌شود برابر نیست اما در آمار وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو ارزش این اقلام برابر دانسته شده و بر این اساس می گویند ۹۸ درصد داروهای مصرفی در کشور تولید داخل است.

بازی آماری با دارو

در این بازی آماری به طور طبیعی چون تیراژ قرص‌ها و داروهای تولید داخل بیشتر است سهم داروهای تولید داخل در بازار دارویی بیشتر لحاظ می‌شود و به رقمی در حدود ۹۸ درصد می‌رسد و سهم داروهای وارداتی گرانقیمت از نظر تعداد و کمیت به حدود دو درصد و گاه حتی کمتر می‌رسد. طبیعتا تیراژ داروهای تولید داخل بالاتر است چون بسیاری از قرص‌های ساده و پر مصرف تولید داخل هستند.

اما از نظر ریالی سهم داروهای وارداتی در کل بازار دارویی کشور بسیار بیشتر است. سهم داروهای وارداتی در بازار دارویی ایران از نظر ریالی حدود ۳۰ درصد است و در سالهای اخیر به علت تحریم ها، مشکلات ارزی، سخت شدن و کاهش واردات به حدود ۲۰ درصد رسیده است. بخشی از این تفاوت آماری همان کمبودی است که بیماران صعب العلاج را آزار می‌دهد.

درآمد ارزی کشور برای وارادت کافی نیست به همین علت سهم واردات دارو کمتر شده است. داروهای نسل جدید وارداتی که در سالهای قبل بیشتر وارد می شدند مثل داروهای بایوتکنولوژی و نانوتکنولوژی در سالهای اخیر در مواردی در داخل تولید می شوند و در مواردی نیز به علت نبود واردات با کمبود مواجه هستند بنابراین سهم واردات کمتر شده است. بنابراین سهم داروهای وارداتی از نظر ریالی نسبت به داروهای تولید داخل اکنون حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است و سهم داروهای تولید داخل در این بازار حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد است.

اگر واردات داروهای مورد نیاز مردم به راحتی انجام شود سهم داروهای خارجی در شرایط نرمال عددی در حدود ۳۰ درصد است بنابراین سهم داروهای تولید داخل در بازار ایران عددی بین ۷۰ تا ۸۰ درصد است.

قرص با آمپول برابر نیست

با این حال مسئولان این محاسبات را به صورت عددی و جمع جبری انجام می‌دهند و با برابر دانستن ارزش و سهم یک قرص استامینوفن با یک داروی بایوتکنولوژی خارجی از نظر عددی سهم داروهای تولید داخل را حدود ۹۸ درصد و سهم داروهای خارجی را حدود ۲ درصد اعلام می‌کنند.

اما از نظر ارزبری این محاسبات باز هم متفاوت می‌شود زیرا حتی داروهای تولید داخل نیز برای تامین مواد اولیه به واردات مواد و تجهیزات خارجی وابسته هستند، به این ترتیب از نظر ارزبری سهم داروهای تولید داخل و وارداتی برابر است. میزان ارزبری داروهای وارداتی حدود یک میلیارد دلار است و صنعت داروسازی هم حدود یک میلیارد دلار ارزبری دارد.

ارزی که صنعت دارو استفاده می کند برای واردات مواد اولیه، مواد بسته بندی، مواد واسطه و شیمیایی است و ارز واردات داروهای خارجی هم صرف داروهای آماده و ساخته شده خارجی می شود. در واقع وابستگی ارزی دارو در ایران حدود دو میلیارد دلار است که نصف آن برای واردات داروهای آماده خارجی و نصف آن برای واردات مواد اولیه صنعت داروی کشور است. البته سهم هر یک از این بخشها در سالهای مختلف ممکن است اندکی نوسان داشته باشد اما در کل در همین حدود است.

در چنین شرایطی بیان تولید ۹۸ درصدی دارو در کشور سخنی است که می تواند فریبنده باشد زیرا فقط تعداد عددی را در نظر می‌گیرد و ارزش یک قرص ساده و ارزان را با یک داروی گران خارجی برابر می داند. داروهایی که کمبود آنها به علل مختلف جان بیماران را خطر می‌اندازد.

علت کمبود دارو در ایران

کمبود دارو دلایل مختلفی دارد. گاهی ممکن است کمبود دارو به علت مشکل در تامین مواد اولیه، تامین نشدن ارز، کمبود نقدینگی و حتی به صرفه نبودن قیمت گذاری داروی ایرانی باشد که موجب توقف تولید و کمبود داروی تولید داخل شود. بخشی نیز ناشی از سخت شدن واردات و تامین نشدن ارز برای واردات است.

مقاومت سازمان غذا و دارو و مسئولان دولتی برای قیمت گذاری واقعی داروهای تولید داخل در سالهای اخیر عامل مهمی در بروز کمبود دارو بوده است زیرا برخی مسئولان در یک نگاه کلی معتقدند دارو در ایران ارزان است و همین امر باعث مصرف بالا و غیرمنطقی دارو می شود و به همین علت جزو بزرگترین مصرف کنندگان دارو در دنیا هستیم. بخشی از این تحلیل مسئولان ناشی از ضعف بیمه‌ها و کمبود بودجه‌های دولتی است زیرا خریدار عمده داروهای داخلی خود وزارت بهداشت است که باعث اختلال در چرخه تولید دارو و در نهایتا کمبود می شود.

وقتی تولید یک دارو صرف نکند تولید کننده تولید نمی‌کند. به زور هم نمی شود آنها را وادار به تولید کرد و معمولا نتیجه سختگیری غیرمنطقی در قیمت گذاری در بازار غیررقابتی کشور کاهش تولید و کمبود است. در چنین شرایطی سازمان غذا و دارو برای پایین نگه داشتن قیمت به واردات فوریتی رو می آورد. تصمیمی که گاه به افت کیفیت و عوارض بعدی و در مواردی جمع آوری داروهای وارداتی منجر می‌شود.

بازار دارو مدیریت می‌خواهد

همه این مشکلات به مدیریت یا سوء مدیریت وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو به عنوان متولی تامین دارو و ثبات بازار دارویی کشور بر می‌گردد. مدیریت این حوزه کار ساده‌ای نیست. بخشی از این مشکلات به علت تحریم‌ها یا تامین ارز توسط بانک مرکزی یا قیمت گذاری در بیمه‌هاست که در مواردی خارج از اختیار وزارت بهداشت است.مساله ای که خود نوعی سوء مدیریت و اختلال در نظام تصمیم گیری در اداره نظام دارویی را نشان می‌دهد. بخشی نیز ناشی از سختگیری‌هایی است که به کمبود دارو منجر می‌شود.

اینکه مدام سهم ۹۸ درصدی تولید داخل در بازار داروی کشور از سوی مسئولان تکرار می شود با وجود جنبه تبلیغاتی آن مسئولان را از نگاه واقع بینانه به مشکلات دور می‌کند و بر تصمیمات آنها تاثیر می گذارد.

مسئولان وزارت بهداشت در مقابل گلایه‌های عموم مردم از کمبود دارو مدام از کمبودهای زیر ۱۰۰ قلم سخن می‌گویند اما سال بعد می‌گویند پارسال کمبود دارو حدود ۴۰۰ قلم بود و توانستیم با مدیریت آن را مثلا به ۷۰ قلم کاهش دهیم در حالی که سال قبل کمبود ۴۰۰ قلم دارو را تکذیب می‌کردند.

در چنین شرایطی تیتر رسانه‌ها بازار دارویی را با ثبات و با کمترین مشکل نشان می‌دهد اما بیماران مختلف در این چرخه معیوب برای تامین ساده‌ترین داروها سرگردان می‌شوند. سرگردانی بیهوده‌ای که در بسیاری موارد به نتیجه نمی‌رسد. حل مشکل دارویی کشور فقط با افزایش سهم ارزی دارو و آمارهای فریبنده حل نمی‌شود، تدبیر می‌خواهد. / ساعت سلامت