زن، انسانی با نقش‌های مهم در جامعه است؛ نقش‌هایی که برای ایفای هر کدام از آن‌ها به بهترین شکل، نیاز به مؤلفه‌ای مهم به نام سلامتی جسمی و روحی دارد. شاید برای شما هم پیش آمده که به خاطر عدم‌دسترسی به پزشک خانم مجبور باشید به آقایان مراجعه کنید، البته کمبود پزشک متخصص خانم در شهرستان‌ها به قدری است که حق انتخاب پزشک خانم برای زنان به یک رؤیا تبدیل شده است؛ کمبودی که پزشکان متخصص زن را نیز در ایفای نقش‌های پراهمیت مادری و همسری دچار مشکل کرده است.
کمبود متخصص زن
مدت زیادی است مشکل دسترسی
ناعادلانه به پزشک متخصص در استان‌های مختلف کشور در حوزه بهداشت و درمان
مطرح است؛ معضلی که عاملی شده است بانوان ایرانی در حدود ۴۱۰ شهرستان کشور
با مشکل دسترسی به پزشک زن روبه‌رو باشند.
بر اساس آمار‌های سازمان
نظام پزشکی، در حال حاضر حدود ۶ هزارو ۱۰۰ متخصص و فوق‌تخصص زنان در کشور
فعالیت دارند. این به معنای آن است که به ازای هر ۷ هزارزن ایرانی، فقط یک
متخصص زنان وجود دارد. نگاهی به نقشه توزیع این متخصصان در کشور نشان‌دهنده
دسترسی پایین تعداد زیادی از شهرستان‌های کشور به پزشک متخصص زنان است. به
عبارت دیگر در حدود ۹۱شهرستان، پزشک متخصص زنان ندارند.
همچنین
متخصصان رشته اورولوژی در زمینه درمان بیماری‌های دستگاه ادراری و کلیه در
مردان و زنان فعالیت دارند. طبق اعلام سازمان نظام پزشکی، در حال حاضر حدود
هزارو ۱۰۰ متخصص اورولوژی در کشور وجود دارد. سرانه پزشکان متخصص اورولوژی
در ایران را به یک‌سوم کشور‌های اروپایی رسانده است. این وضعیت باعث شده
است ۲۳۸شهرستان کشور از داشتن متخصص اورولوژی محروم بمانند.
این رشته
تخصصی نقش مهمی در پیشگیری از ناباروری زنان دارد. به گفته محققان،
عفونت‌های ادراری در زنان، همزمان با مجاری ادراری، دهانه رحم را نیز
می‌تواند درگیر کند. از طرفی در صورت درگیرشدن مادر با این عفونت‌ها انگیزه
و احتمال بارداری سالم و کم‌خطر نیز کاهش می‌یابد.
تجربه‌های ناخوشایند
زهرا زن ۳۴ساله‌ای است که در
مطب یکی از سونوگرافی‌های مرد نشسته و منتظر است نوبتش برسد. او می‌گوید:
«سونوی داخلی دارم، اما به علت اینکه نتوانستم از مطب سونوگرافیست‌های زن
نوبت بگیرم و قول دو ماه آینده را به من دادند، مجبور شدم به پزشک آقا
مراجعه کنم.»
نازیلا یکی دیگر از زنان یاسوجی است که سونوی دیگری داشت،
از سختی‌های دوران زایمانش می‌گفت که مجبور شده بود به مطب پزشکان مرد
مراجعه کند و به دلیل کمبود سونوگرافیست‌های زن در یاسوج سونوی خود را در
مطب یک پزشک مرد انجام داده بود.
نازیلا ادامه داد: «در برخی از این
مطب‌ها پزشکان مرد دستیار خانم هم دارند، اما لحظه رویارویی با پزشک مرد
خجالت می‌کشیم و بسیاری از زنان ترجیح می‌دهند کمتر سونو انجام دهند.»
تعداد
خانم‌هایی که در یاسوج برای انجام سونوگرافی به مطب‌ها و مراکز درمانگاهی
مراجعه می‌کنند، بسیار زیاد است، در عین حال پزشک سونوگرافیست در یاسوج کم
است و مراجعه‌کنندگان زن یا از انجام سونوگرافی صرف‌نظر می‌کنند یا به سختی
راضی می‌شوند یک پزشک مرد آن‌ها را سونوگرافی کند.
این در حالی است که
بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت در پاسخ به پرسشی درباره انجام سونوگرافی
زنان از سوی پزشکان مرد توضیح داده بود که در بیمارستان‌های دولتی
بیمارستان‌ها موظف شده‌اند «قانون انطباق» رعایت شود و خدمات خانم‌ها تا
جای ممکن از سوی خانم‌ها ارائه شود.
اما سؤال این است که آیا زمینه‌های اجرای «قانون انطباق» و رعایت بدیهی‌ترین حقوق زنان در حوزه بهداشت و درمان فراهم است؟
حق نادیده‌گرفته‌شده سلامت زنان
«همانگونه که
مستحضرید در حال حاضر برخی آقایان در برخی مراکز درمانی به عنوان کادر
تخصصی یا غیرتخصصی (اعم از پزشک متخصص یا دستیار و کارورز، پرستار،
تکنیسین، خدمه) در بخش‌های مرتبط با امور زنان و زایمان مشغول کار هستند.
این موضوع، علاوه بر مغایرت با موازین شرع و اخلاق، مشکلات و سختی‌هایی را
برای بانوان محترم و خانواده‌های آنان به وجود آورده و در مواردی به ورود
آسیب‌های روحی و روانی منجر شده است.» این بخشی از نامه انتقادی غلامعباس
ترکی در خصوص حقوق بهداشتی زنان، خطاب به وزیر بهداشت است.
معاون حقوق
عامه دادستان کل کشور در بخش دیگری از این نامه می‌افزاید: «بر این اساس و
با عنایت به احکام و ارزش‌های مسلم دینی و مؤلفه‌های اخلاقی حاکم بر فرهنگ و
هویت ایرانی- اسلامی و با توجه به لزوم رعایت هنجار‌های اجتماعی و
خانوادگی در جامعه- و در اجرای ماده۲۹۰ «قانون آیین دادرسی کیفری» و تکالیف
نظارتی و قانونی دادستانی کل کشور در امر صیانت از حقوق عامه و به منظور
حفظ حرمت و حریم خصوصی بانوان محترم کشور و صیانت از حقوق شهروندی، دستور
فرمایید.»
دسترسی ناعادلانه بانوان به پزشک زن
«در برخی
رشته‌ها مثل پزشکی در برخی نقاط کشور مخصوصاً شهرستان‌ها و مناطق محروم
کمبود پزشک داریم و در برخی مناطق محروم شاهد هستیم پزشک متخصص زن در
تخصص‌هایی مثل اورولوژی و رادیولوژی برای خدمات‌رسانی به بانوان وجود
ندارد، در حالی که حتماً باید از پزشک متخصص زن در آن رشته برای بانوان
استفاده شود.» این اظهارات مجتبی یوسفی، نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و
کارون در مجلس شورای اسلامی در گلایه از دسترسی ناعادلانه بانوان به پزشک
خانم است.
فشار کاری بالا، مانع تحصیل تخصص‌های پزشکی
«در عین
نیاز مبرم نظام سلامت به جنس لطیف و شفیق و کارآمد زن، گویا توجهی به
ساختار وجودی و خلقت او، نقش و حق همسری و مادری او و در یک کلام،
خانواده‌محوری نمی‌شود. با این اوصاف بانویی که به دنبال حفظ و تشکیل
خانواده و فرزندآوری است، عملاً از چرخه رقابت این عرصه و کرسی‌های هیئت
علمی باز می‌ماند.» این بخشی از سخنان خانم دکتر زهرا موحدنیا، یکی از
هزاران مادر پزشکی است که مصائب شغلی پزشکی را همزمان با ایفای نقش همسری و
مادری متحمل شده‌اند و اکنون به دنبال اصلاح ریشه‌های این تعارض و تبعات
آن هستند.
فشار کاری بالای دستیاران پزشکی (رزیدنت‌ها) را می‌توان
مهم‌ترین عامل کاهش محبوبیت تحصیل در رشته‌های تخصص پزشکی برشمرد؛ فشاری که
تحمل آن برای بانوان دستیار سنگین‌تر از مردان است. این فشار کاری که خود
ناشی از کمبود پزشک است، باعث تشدید کمبود در این حوزه، به ویژه در بخش
پزشکان متخصص زن می‌شود.
این چرخه معیوب با ساعات کاری بالا باعث شده
است اگر خانمی قصد ادامه تحصیل در رشته‌ای تخصصی داشته باشد، بین فعالیت
اجتماعی درمانی خود و نقش همسری و مادری یکی را انتخاب کند و اگر هم بخواهد
هر دو را انتخاب کند، هزینه گزافی بپردازد و در برخی موارد نیز متأسفانه
تا مرز افسردگی و خودکشی نیز پیش برود.
برای مثال در رشته‌های تخصصی
مهم و مادری مانند جراحی و ارتوپدی، دستیاران پزشکی باید حدود ۵۴۰ساعت در
ماه در بیمارستان حضور داشته باشند و بار اصلی درمان بیماران را به دوش
بکشند، آن هم در شرایطی که باز به علت کمبود پزشک استادان بخش در بیمارستان
و بر بالین بیماران حضور ندارند.
این ساعات کار بالا در رشته اختصاصی
بانوان، یعنی زنان و زایمان به طور متوسط به ۴۴۵ساعت در یک ماه می‌رسد. این
ساعات کاری بالا و عدم‌انعطاف باعث شده است در شرایطی که کشور به پزشک
نیاز دارد، تمایل به تحصیل در این رشته‌ها کاهش یابد.
«وزارت بهداشت» مسئول اصلی کمبود‌ها
پس از انقلاب
اسلامی با ادغام وزارت بهداری در دانشکده‌های پزشکی و تشکیل «وزارت بهداشت،
درمان و آموزش پزشکی» زمینه افزایش تربیت پزشکان ایران فراهم شد، با وجود
این ظرفیت‌های پذیرش دانشجویان دختر در رشته‌پزشکی متناسب با جمعیت و نیز
شرایط جسمی و روانی زنان کشور و متقاضیان دختر توسعه کمی و کیفی داده نشده
است.
با توجه به سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری، تولیت
نظام سلامت شامل سیاستگذاری‌های اجرایی، برنامه‌ریزی‌های راهبردی، ارزشیابی
و نظارت باید از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام گیرد. از
طرفی وزارت بهداشت خود بزرگ‌ترین ارائه دهنده خدمات بهداشتی-درمانی و از
طرف دیگر نیز بزرگ‌ترین تأمین‌و تربیت‌کننده نیروی انسانی ارائه‌کننده این
خدمات است. بر همین اساس آشکار است که متولی احقاق حق دسترسی بانوان به
پزشک زن تکلیف قانونی این وزارتخانه است؛ تکلیفی قانونی و شرعی که وزارت
بهداشت با عدم‌برنامه‌ریزی صحیح، از تأمین و توسعه زیرساخت‌های آموزشی
متناسب با رشد جمعیت و نیز سالمندی آن نتوانسته است آن را به طور عادلانه
اجرایی کند و با تولید چرخه‌ای معیوب همین شرایط فعلی تربیت پزشکان زن را
نیز با مشکلات عدیده روبه‌رو کرده است؛ مشکلاتی که اگر با جذب کافی استاد و
دانشجو به ویژه در آموزش پزشکان زن مورد توجه قرار نگیرد، نمی‌توان ساعت
کاری مناسب و انعطاف‌پذیر از نظام آموزش پزشکی کشور انتظار داشت و این چرخه
معیوب همچنان مانعی بر سر راه احقاق حقوق بهداشتی- درمانی زنان جامعه
اسلامی ایران خواهد بود./جوان
