مهاجرت درون شغلی پزشکان شایع‌تر از مهاجرت جغرافیایی

شفا آنلاین>سلامت>مهاجرت به‌عنوان پدیده‌ای فراگیر که با زمان، فرهنگ و شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد در ارتباط است، فی‌النفسه نه اشتباه است و نه نگران‌کننده اما زمانی که نیروهای متخصص یک کشور با این ذهنیت که شرایط زندگی در کشوری دیگر بهتر است، اقدام به مهاجرت کنند، تبدیل به مسأله می‌شود. مثل بحث مهاجرت پزشکان و کادر درمان در ایران که مدت‌هاست به دغدغه‌ای مهم برای جامعه و مسئولان امر بدل شده است. به همین بهانه و برای پی بردن به آنچه در کشور در ارتباط با مهاجرت پزشکان در حال رخ دادن است، در گفت‌وگویی با محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی و رضا لاری‌پور، سخنگوی این سازمان و براساس اظهارات سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت، ابعاد متفاوت این موضوع بررسی شده است.

اعلام آمار دقیق مهاجرت پزشکان، سودی برای جامعه ندارد
به گزارش شفا آنلاین:بحث مهاجرت نیروهای متخصص از ایران، طی سال‌های اخیر به‌ویژه پس از همه‌گیری جهانی بیماری کرونا با شدت بیشتری در کشور مطرح شده و پیش از این، منابع متفاوت رسمی و غیررسمی، آمارهای مختلفی را برای آن اعلام کردند. آمارهایی که به جای روشن کردن ابعاد ماجرا به ابهام و نگرانی بیشتر منجر شده و به احساس ناامنی شغلی برای سایر افراد جامعه نیز دامن زده است. شاید به‌دلیل تبعات همین تفاوت آماری است که به‌تازگی منابع رسمی از ارائه آمار خودداری می‌کنند و ترجیح می‌دهند از زوایای مختلف، بحث مهاجرت نیروهای متخصص را آسیب‌شناسی کنند. 

در ارتباط با موضوع مهاجرت پزشکان نیز محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی،  با اشاره به اینکه سازمان نظام پزشکی، آمار مهاجرت پزشکان را در اختیار دارد، با رد آمار منتشرشده در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها که حاکی از خروج سالانه چند هزار پزشک از کشور است، درباره دلیل عدم‌تمایل این سازمان به اعلام آمار دقیق می‌گوید: «بحث درباره آن، سودی برای جامعه پزشکی و کشور ندارد و فقط زمینه‌های سوءاستفاده را برای عده‌ای باز می‌کند» و ادامه می‌دهد: «خیلی فرق نمی‌کند آمار چقدر باشد چراکه حتی خروج یک پزشک از کشور درحالی‌که جامعه به او نیاز دارد، برای ما نگران‌کننده و برای کشور خُسران است زیرا این افراد نیروهای بسیار کیفی در دنیا بوده و موردنیاز کشور هم هستند.»

مشکل مهاجرت درون شغلی پزشکان مهم‌تر از مهاجرت جغرافیایی‌ است
رئیس سازمان نظام پزشکی، با تأکید بر این نکته که مهاجرت، یک پدیده شناخته شده است و در بهترین شرایط هر کشور هم عده‌ای اهل مهاجرت هستند، ادامه می‌دهد: «مشکل و نگرانی آنجاست که کسی اهل مهاجرت نیست، اما به دلایل متعدد اجتماعی یا معیشتی با این ذهنیت که شرایط زندگی در کشوری دیگر بهتر است، مجبور به مهاجرت شود، این جای نگرانی دارد و متأسفانه در گوشه‌وکنار کشور نیز دیده می‌شود.»
او مشکل بزرگ‌تر را مهاجرت شغلی پزشکان می‌داند و می‌گوید: «بدتر از مهاجرت جغرافیایی، ما هم‌اکنون با مهاجرت شغلی پزشکان مواجه هستیم. درحالی‌که افراد با پول این مردم و به هزینه بیت‌المال در زمینه‌ای تخصصی تحصیل کرده تا در آن حوزه به مردم خدمت کنند، اما به‌دلیل نامساعد بودن شرایط معیشتی، به ناچار از حوزه تخصصی خود به حوزه‌ای دیگر کوچ می‌کنند. به این معنا که یا حوزه پزشکی را به‌طور کلی کنار می‌گذارند یا در حوزه پزشکی، کار تخصصی خود را رها و به حوزه‌ای غیرضروری مثل حوزه زیبایی ورود می‌کنند. به این دلیل که ما شرایط منطقی و مناسبی را برای جامعه پزشکی ایجاد نکرده‌ایم، هم غفلت کردیم، هم قانون را به درستی اجرا نکرده‌ایم و هم درباره شرایط پزشکان، قضاوت نادرست داشته‌ایم.»

نگرانیم ایران به محل کشت فراسرزمینی نیروهای تخصصی تبدیل شود
رئیس‌زاده، افزایش مهاجرت پزشکان در سال‌های اخیر را تأیید می‌کند و ادامه می‌دهد: «اما عدد مطلق، عدد خیلی بالایی نیست، در همه مشاغل و اقشار جامعه نیز وجود دارد و فقط مختص جامعه پزشکی نیست. دلیل آن هم این است که براساس مطالعات انجام شده جهانی، تا سال ٢٠٣٠دنیا با کمبود ١٨میلیون کادر تخصصی پزشکی مواجه خواهد شد. به همین دلیل، بسیاری از کشورها برای تسهیل سیاست‌های جذب خود تلاش کرده و می‌کنند. از آنجا هم که در کشور ما کیفیت فارغ‌التحصیلان پزشکی بسیار بالاست، به یکی از محل‌های صید و طمع کشورها تبدیل شده است.» او می‌گوید: «نگرانی ما این است که کشور ما تبدیل به محل کشت یا تربیت فراسرزمینی نیروهای تخصصی پزشکی برای دیگر کشورها شود. به این معنا که جوانان ما با پول این مردم و با کیفیت پزشکی این کشور درس بخوانند، سپس، مهاجرت کرده و نیروهای تخصصی کشورهای دیگر را تامین کنند. این خُسران بزرگی است که مسئولان امر باید هرچه زودتر برای آن تدبیری بیندیشند.»
رئیس سازمان نظام پزشکی، معتقد است تا‌کنون برای جلوگیری از افزایش مهاجرت پزشکان اقدامات عملی مؤثری انجام نشده و اضافه می‌کند: «با وجود پیگیری‌های رئیس‌جمهوری و تلاش‌های ما در سازمان تا این لحظه، دستگاه‌های متولی نه‌تنها اقدام مؤثری انجام نداده‌اند بلکه در یکی از مولفه‌های بسیار مهم در ارتباط با این موضوع که بحث تعرفه‌هاست، امسال دو ماه از سال‌گذشته یعنی سال ١٤٠١عقب‌تر هستیم. سال‌گذشته آبان ماه، تعرفه‌ها در شورای‌عالی بیمه مصوب شد، به سازمان برنامه و بودجه رفت که در مرحله بعد به هیأت دولت ارائه شود، اما در نهایت، ششم فروردین با پیگیری رئیس‌جمهوری و سازمان نظام پزشکی، هیأت دولت تعرفه‌ها را ابلاغ کرد. هرچند که ما به آن عدد هم ایراد داشتیم، اما هم‌اکنون که آبان و آذر گذشته و در اواسط دی ماه هستیم، هنوز جلسه شورای‌عالی بیمه برای تعیین خدمات بهداشت و درمان برگزار نشده است. شما این سهل‌انگاری را در کنار تأکیدات رئیس‌جمهوری برای عملیاتی شدن این موارد بگذارید. نه‌تنها توصیه رئیس‌جمهوری و تأکید ایشان درباره اینکه پیشنهادات جلسات مربوط به مهاجرت ملموس و عملیاتی شود، عملی نشد بلکه ما در بحث تعرفه‌ها نسبت به سال گذشته هم دو ماه عقب افتاده‌ایم و لازم است مسئولان مربوطه درباره این موضوع پاسخگو باشند.»
رئیس سازمان نظام پزشکی، همچنین به آسیب‌های مهاجرت پزشکان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «درحالی‌که ما هم‌اکنون به پزشک و دندانپزشک نیاز داریم، آنها از کشور خارج می‌شوند. این نیاز ممکن است در آینده تشدید شود و جامعه ما با کمبود دسترسی به متخصص، آن هم متخصصان باکیفیت مواجه شود.»

کشورهای مقصد نیروهای ارزان کشورهای مبدا را به راحتی می‌پذیرند
رضا لاری‌پور، سخنگوی سازمان نظام پزشکی، نیز با بیان اینکه مهاجرت فی‌النفسه پدیده اشتباه و بدی نیست، می‌گوید: «در همه دنیا، افراد مهاجرت می‌کنند، اما کار سخت و دشواری است. هیچ‌کس دوست ندارد از موطن خود دور شده و به کشوری با فرهنگ، زبان و شرایط متفاوت برود، اما از آنجا که رشته‌های حوزه بهداشت و درمان، رشته‌های مهمی بوده و با حوزه سلامت و مردم سروکار دارند، طبیعتا طرفداران زیادی دارند و بیشتر کشورهای مقصد نیز نیروهای ارزان کشورهای مبدا را به راحتی می‌پذیرند.»

مسائل اقتصادی و معیشتی مهم‌ترین دلیل مهاجرت پزشکان ایرانی است
سخنگوی سازمان نظام پزشکی نیز مهم‌ترین عامل مهاجرت پزشکان را مسائل معیشتی و اقتصادی می‌داند و می‌گوید: «وقتی که درآمد ویزیت یک پزشک یا ماما از قیمت یک کنسرو ماهی کمتر است و ارزش کاری که این افراد انجام می‌دهند، بسیار پایین است، طبیعتا هر عقل سلیمی مهاجرت را می‌پذیرد. در کشورهای همسایه ما مثل پاکستان، افغانستان و هند تعرفه‌های پزشکی ٨تا ١٠برابر، در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ٢٥برابر و در کشورهایی مثل عراق و ترکیه تقریبا ١٨برابر ماست. پس این طبیعی است که افراد برای گذران زندگی خود دست به کاری بزنند که درآمد بیشتری داشته باشد.»
او بر عدم‌شایسته‌سالاری به‌عنوان نکته بسیار مهم بعدی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «وقتی فردی که تحصیلات پزشکی دارد و سال‌های عمر خود را صرف علم‌اندوزی کرده و در بالای ٣٠سالگی فارغ‌التحصیل شده، آینده‌ای را برای خود متصور نیست، زیرا نه با این هزینه‌های گزاف اقتصادی می‌تواند مطب بزند، نه پروانه طبابت به او داده می‌شود، نه در بخش خصوصی جایگاه ویژه‌ای دارد و نه در بخش اداری-اجتماعی حوزه سلامت خیلی دیده می‌شود، به تبع، ارج و قرب اجتماعی او هم پایین می‌آید و دچار نارضایتی می‌شود. هجمه‌های نادرست فراگیر رسانه‌ای که متأسفانه گاه و بیگاه به نظام پزشکی می‌شود نیز این قشر را که از مرجعیت اجتماعی برخوردار است، دچار مشکل می‌کند و بنابراین، افراد ترجیح می‌دهند که از این حوزه خارج شوند.»
سخنگوی سازمان نظام پزشکی نیز بر اهمیت مهاجرت درون شغلی تأکید می‌کند و می‌گوید: «ما اگرچه نگران مهاجرت جغرافیایی هستیم اما هم‌اکنون مهم‌تر از آن موضوع مهاجرت درون شغلی و داخلی است. به این معنا که افراد از حرفه‌های پزشکی به حرفه‌های دیگر مهاجرت می‌کنند و این بسیار آسیب‌زننده و ناراحت‌کننده است.» او تغییر نگاه حکمرانی سلامت برای همه مسئولان را بسیار بااهمیت تلقی می‌کند و معتقد است مسئولان امر باید «نه با نگاه پیشگیرانه بلکه با نگاه حل مسئله به این موضوع بپردازند.»

بسته‌های تشویقی برای ماندگاری جوان‌پزشکان تنظیم و تثبیت شود
لاری‌پور، با بیان اینکه مهاجرت هر شغل و هر حرفه سبب عدم‌دسترسی مردم به آنها می‌شود، می‌گوید: «از آنجایی که سلامت، نیاز پایه‌ای جامعه است، در آینده نه چندان دور ممکن است برای یک فرآیند درمانی بسیار ساده مجبور شویم بیماران را با هزینه‌های بسیار زیاد به خارج از کشور اعزام کنیم، جایی که احتمالا پزشکان ایرانی، آنها را درمان خواهند کرد.»
سخنگوی سازمان نظام پزشکی، در ارتباط با اقدامات انجام شده برای توقف این روند، می‌گوید: «هشدارهای لازم به تمامی قسمت‌های مهم، تأثیرگذار و تصمیم‌گیر حوزه سلامت و غیرحوزه سلامت اعلام شده است. به همین دلیل هم جلسه ریاست محترم جمهوری توسط رئیس سازمان نظام پزشکی برگزار و این مطالب عنوان شده است. رئیس‌جمهوری نیز دستورات خوبی داده‌اند، اما اینکه این دستورات تا چه حد اجرا شوند، موضوع دیگری است.» او، توجه به قانون‌های بالادستی مثل سند ابلاغی سیاست‌های کلی سلامت توسط مقام معظم رهبری که طبق آن، سهم سلامت از جی‌دی‌پی باید افزایش پیدا کند و همچنین، برنامه‌ریزی‌های وزارت بهداشت برای تنظیم و تثبیت بسته‌های تشویقی برای ماندگاری جوان‌پزشکان را موضوعات مهم دیگری می‌داند که از نظر او «هم مقامات کشور اطلاعاتی در این‌باره دارند و هم تولیت نظام سلامت باید پیگیر آنها باشد.»

درباره آمار مهاجرت پزشکان در فضای مجازی بزرگ‌نمایی می‌شود
گرچه پیگیری‌های ما برای تماس با سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت برای تکمیل این گزارش نتیجه‌ای نداشت، اما او نیز در گفت‌وگویی که اواخر آبان ماه با «خانه ملت» داشته با اشاره به اینکه مهاجرت کادر درمان در کل دنیا بعد از کرونا افزایش پیدا کرده، آمار مهاجرت کادر درمان در فضای مجازی را غیرواقعی دانسته و گفته است: «کادر درمان نیز مانند هر قشر دیگری مهاجرت می‌کنند؛ اما شاهد بزرگ‌نمایی‌هایی در فضای مجازی در مورد مهاجرت آنها هستیم و عمده آماری که مطرح می‌شود براساس دریافت گواهی عدم سوءسابقه و سوءپیشینه توسط کادر درمان است و این موضوع را معادل مهاجرت می‌گیرند. درحالی‌که وزارت خارجه در جریان آمار کادر درمانی که ویزا گرفته‌اند و به کشور بازنگشته‌اند قرار دارد، در این رابطه ممکن است افرادی به نظام پزشکی مراجعه کرده و سابقه کار خوب و عدم‌وجود سوءپیشینه را دریافت کرده باشند، اما این موضوع دال بر مهاجرت آنها نیست و ممکن است پس از مدت زمان کوتاهی هم به کشور بازگردند.»
کریمی، با اشاره به مباحث معیشتی، امنیت شغلی، امید به آینده، وضعیت خانوادگی، مسائل شخصی و نگرش‌های افراد به‌عنوان دلایل مؤثر بر مهاجرت کادر درمان، گفته که: «هم‌اکنون تعرفه ویزیت پزشکان متخصص در بخش دولتی ۳۷ هزار تومان، اما در کشوری مانند عمان ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است. چگونه انتظار داریم با چنین اختلاف قیمتی انگیزه برای مهاجرت ایجاد نشود!»
معاون درمان وزارت بهداشت با بیان اینکه مباحث معیشتی وابسته به تعرفه‌های پرستاری و پزشکی است و تفاوت فاحش قیمت خدمات در داخل و خارج از کشور انگیزه افراد را برای مهاجرت فراهم می‌کند، بر تبحر و توانایی پزشکان و پرستاران ایرانی تأکید کرده و گفته است: «کادر درمان ما بسیار کاربلد هستند و کشورهای دیگر چون در جریان این موضوع هستند برای جذب آنها تلاش می‌کنند. بنابراین، نباید خودمان زمینه را برای مهاجرت آنها فراهم کنیم. توجه به معیشت کادر درمان راهکاری فوری و مهم برای جلوگیری از مهاجرت آنهاست.»

وزارت بهداشت افزایش تعرفه‌های پزشکی را مدنظر دارد
کریمی، همچنین، دوشنبه (چهارم دی ماه) در همایش «خدمت ماندگار» که در هتل قلب برگزار شد، اخباری تلویحی از افزایش تعرفه‌های پزشکی منتشر کرده و گفته که وزارت بهداشت این موضوع را مدنظر دارد. او ضمن تشبیه تعرفه‌های پزشکی به پاشنه‌آشیل تأکید کرده که عدم‌اصلاح تعرفه‌ها می‌تواند معضل ایجاد کند.
معاون درمان وزارت بهداشت همچنین، چهارشنبه (ششم دی ماه) در گفت‌وگویی با «ایسنا» از ناهمخوانی تعرفه‌های پزشکی با هزینه‌ها و همچنین لزوم تقویت بیمه‌ها جهت پوشش تعرفه‌ها، انتقاد کرده و گفته که «برای سال آینده حدود ۴۵ یا ۴۶ درصد افزایش تعرفه پزشکی را مدنظر داریم، اما باید منتظر برگزاری جلسات مرتبط باشیم تا عدد نهایی اعلام شود.»
سعید کریمی درباره تعرفه‌های پزشکی سال ۱۴۰۳ هم توضیح داده که «احتمالا همین روزها جلسه شورای‌عالی بیمه در این زمینه برگزار شود تا درصدی که در شورای معینِ آنها بررسی شده است، اعلام شود تا اگر تصویب شد به سازمان برنامه و بودجه ارائه شود که البته امیدواریم تعرفه مصوب در شورای‌عالی بیمه، کمتر نشود.» او با اشاره به اینکه از تعرفه مصوب در شورای‌عالی بیمه سال قبل، نهایتا ۱۵ درصد حذف شده بود، گفته که «درواقع سال قبل ۴۰ درصد افزایش تعرفه درنظر گرفته شده بود که تنها ۲۵ درصد آن در سازمان برنامه و بودجه و در نهایت هیأت وزیران تصویب شد.» و اضافه کرده که «با توجه به تورم امسال و آن ۱۵ درصد حذف شده سال قبل، به‌نظر می‌رسد افزایش تعرفه اعلامی سال بعد نباید کمتر از ۴۰ درصد تعرفه سال قبل باشد.»

پیشنهاد وزارت بهداشت، افزایش ۴۵ درصدی تعرفه پزشکی است
معاون وزیر بهداشت، با تأکید بر لزوم تقویت بیمه‌ها جهت پوشش تعرفه‌ها و هزینه‌های درمانی، گفته: «ما حدود ۴۵ یا ۴۶ درصد افزایش تعرفه پزشکی را برای سال آتی مدنظر داریم، اما باید منتظر برگزاری جلسات مرتبط باشیم تا عدد نهایی اعلام شود.» او با اشاره به ناچیز بودن تعرفه‌های پزشکی و بالا بودن هزینه‌های درمانی تأکید کرده که «ناهمخوانی این دو عامل با یکدیگر، سبب تضعیف تدریجی خدمت می‌شود. همه درآمد ما از بحث تعرفه و بیمه است و اگر اصلاح نشود؛ اقتصاد نمی‌چرخد، خدمات کم‌کم تحلیل می‌رود و پزشکان هم ممکن است به کار‌های دیگر گرایش پیدا کنند بنابراین، اگر تعرفه‌ها اصلاح نشود و بیمه‌ها خوش‌حساب نشوند آسیب آن به درمان وارد می‌شود» و در توضیح این وضعیت گفته که «هم‌اکنون، ویزیت یک متخصص قلب در یک مرکز فوق‌تخصصی ۳۷ هزار تومان است که ۳۰ درصد این مبلغ نیز برای بیمارستان است و با احتساب مالیات، ۲۰هزار و خرده‌ای به پزشک متخصص می‌رسد که آن هم با تأخیرهای چند ماهه بیمه‌ها روبه‌رو است.»/شهروند