غربالگری، بایدها و نبایدها

شفا آنلاین>سلامت>احتمالا برای تمام بانوان به‌خصوص مادران یکی از حساس‌ترین دوران زندگی دوران بارداری است. در این ایام آنها به طور طبیعی نگران جنین هستند و وضعیت سلامت آن یکی از دغدغه‌های اصلی آنهاست؛ بنابراین در تلاش هستند تا با توصیه پزشکان و به کمک آزمایش‌های غربالگری از وضعیت سلامت و احتمال ابتلای آن به بیماری‌های مادرزادی و نواقص احتمالی مطلع شوند.

به گزارش شفا آنلاین:اما چند صباحی است یک نگرانی در این‌خصوص به وجود آمده و آن احتمال حذف غربالگری‌های دوران بارداری در کشور است. حال سوال این است که غربالگری جنین در دوران بارداری چه فایده‌ای دارد و آیا حذف آن می‌تواند تبعاتی جبران‌ناپذیری برای کشور و خانواده‌ها داشته باشد؟

از این‌رو در ادامه گزارش به مرور روند شکل‌گیری این طرح در مجلس و دیدگاه‌ها درباره آن می‌پردازیم و در پایان نظر چند کارشناس را در‌خصوص ضرورت ادامه خدمات غربالگری مرور می‌کنیم.

طرح «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده»؛ در اواخر دوره هشتم مجلس و در ۲۸ خردادماه ۱۳۹۲با هدف افزایش نرخ باروری به حداقل ۲.۵ فرزند به ازای هر زن با ۵۰ ماده از سوی نمایندگان تهیه و اعلام وصول شد. این طرح در دورهای بعدی به دلایل مختلف ازجمله داشتن بار مالی طبق اصل ۷۵ قانون اساسی مورد تایید مجلس قرار نگرفت تا اینکه طرح در اواخر اسفندماه ۹۹ پس از 7 سال از نخستین زمان اعلام وصول با ۱۶۱ رای موافق در صحن علنی مجلس یازدهم تصویب شد.

البته طرح در صحن رای‌گیری نشد بلکه نمایندگان تصویب کردند که طبق اصل ۸۵ قانون اساسی طرح به جای بررسی در صحن علنی مجلس در کمیسیون مشترک بررسی، تصویب و مستقیم به شورای نگهبان ارسال شود، اما آنچه در این طرح بحث‌برانگیز شده حذف اجباری بودن غربالگری جنین است.

توییت جنجالی

اما ماجرا با یک توییت آغاز شد که از حذف «غربالگری‌های اجباری جنین» حکایت داشت؛ توییتی که چند ساعت بیشتر عمر نداشت و حذف شد اما موجی از انتقادها و اظهارنظرها را به راه انداخت.

توییت کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده در شورای عالی انقلاب فرهنگی، ساعت 12:46 پنجشنبه با این محتوا منتشر شد: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت. بالاخره با تلاش برخی نمایندگان انقلابی مجلس، اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی(که باعث قتل جنین می‌شود) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست.» این توییت خیلی زود حذف شد، اما واکنش‌هایی را به همراه داشت که تقریبا همه آنها در انتقاد از آن بود.

موضع وزارت بهداشت

گسترده شدن دامنه واکنش‌ها، راهی جز این باقی نگذاشت که وزارت بهداشت هم موضع خود را درباره این موضوع اعلام کند. از این‌رو کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در رشته توییتی نوشت: «وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت در قبال تولد کودکان سالم و سلامت نسل آینده، خود را مسوول می‌داند. غربالگری بیماری‌های ژنتیکی که برپایه شواهد علمی و فناوری‌های موجود، پیشگیری از آن میسر باشد، سیاستی در راستای ارتقای سلامت عمومی است، همزمان وزارت بهداشت خود را در قبال سیاست‌های کلان جمعیت و مقابله با پدیده سقط غیرقانونی و غیرعلمی نیز متعهد می‌داند... غربالگری بیماری‌های ژنتیکی جنین هیچ‌گاه اجباری نیست و دستورالعمل وزارت بهداشت در این‌باره با مشارکت آگاهانه والدین، عملی شده و البته نقش موثری در کاهش موارد تولید بیماری‌های ژنتیکی از جمله سندروم داون و... داشته و خواهد داشت. همه در قبال جمعیت و سلامت جمعیت در چارچوب دستاوردهای دانش نوین بشری مسوولیم، نه یک کلمه بیش و نه یک کلمه کم.»

ناهید خداکرمی، عضو شورای عالی سازمان نظام پزشکی و رئیس انجمن مامایی هم در توئیتی به این خبر واکنش نشان داد و نوشت: «پزشکان و متخصصان باید بگویند غربالگری باشد یا نه. پزشک و ماما به مادر مشاوره می‌دهند اما مادر می‌تواند این کار را نکند اما گاهی دیده شده مادر با به دنیا آوردن نوزاد معلول طرح شکایت کرده و می‌گوید چرا اجبار نکردید و بسیاری از پزشکان در مراجع قضایی محکوم شده‌اند.»

احتمال افزایش تولد کودکان ناقص‌الخلقه

پس از موضع‌گیری مقامات وزارت بهداشت و کارشناسان حوزه جمعیت، حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس هم در گفت‌وگوی با خبرگزاری ایرنا درباره طرح حذف غربالگری اظهار داشت: «غربالگری زنان باردار یک ضرورت است و باید انجام شود و کمیسیون بهداشت مجلس نیز از ابتدا با حذف کامل غربالگری مخالف بوده است.»

وی افزود: «‌شاید مصلحت نبود که این طرح بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی در کمیسیون مشترک بررسی و تصویب شود و بهتر بود که نمایندگان موافق و مخالف در صحن علنی نظرات خود درباره این طرح بیان کرده و در صحن رای‌گیری می‌شد، اما به علت عجله‌ای که نمایندگان جوان مجلس انقلابی درباره جمعیت و تعالی خانواده داشتند، خیلی سریع بر اساس اصل ۸۵ طرح را برای بررسی و تصویب به کمیسیون مشترک ارجاع دادند.»

نماینده مردم زاهدان در مجلس درباره اینکه در صورت تایید این طرح در شورای نگهبان چه عوارض و پیامدهایی ممکن است برای جامعه و زنان کشور ایجاد شود، عنوان کرد: «با حذف اجبار غربالگری در طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، قطعا شاهد تولد نوزادان ناقص الخله خواهیم بود؛ در حالی که پیش از این طبق فتوای رهبر معظم انقلاب و سایر مراجع اگر بر اساس غربالگری تشخیص داده شود که جنین برای سلامت مادر مشکل‌ساز خواهد شد یا امکان تولد فرزند معلول و ناقص وجود دارد، ‌باید سقط جنین انجام شود.»

وی خاطرنشان کرد: «سالانه حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر در کشور اقدام به سقط غیرقانونی جنین می‌کنند، ولی سقط قانونی جنین در سال گذشته حدود ۱۲ هزار مورد بوده است. به عبارتی مشکل در سقط غیرقانونی است که باید مراقبت شود و این به حذف غربالگری ارتباطی ندارد.»

تولد سالانه 35 هزار کودک معلول در کشور

گفتنی است بر اساس آمار سازمان بهزیستی سالانه 29 تا 35 هزار کودک معلول در کشور متولد می‌شوند که نیمی از آنها حاصل اختلالات ژنتیکی هستند و بررسی‌های علمی نشان می‌دهند می‌توان با علت یابی ژنتیکی، معلول‌زایی را کاهش داد. به گفته وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور در سال 98 با سقط‌درمانی و با مجوز پزشکی قانونی از تولد 1444 نوزاد دارای معلولیت جلوگیری شده است.

حال در پایان نظر پدر علم ژنتیک و یک متخصص زنان و زایمان را در‌خصوص تبعات حذف غربالگری‌های دوران بارداری مرور می‌کنیم و قضاوت را بر عهده مخاطبان می‌گذاریم.

طرح منع غربالگری جنین اخلاقی نیست

پروفسور داریوش فرهود، پدر علم ژنتیک ایران هم در گفت و گو با ایسنا با اشاره به طرح منع غربالگری جنین و جلوگیری از سقط‌های قانونی و شرعی، گفت: «تصویب این طرح از نظر اصول اخلاقی پذیرفته نیست و اجرای آن آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی به جامعه خواهد زد.» وی با اشاره به مفاد طرحی که به مجلس ارائه شده است، اظهار داشت: «براساس این طرح گویا قرار است هیچگونه توصیه‌ای برای غربالگری به مادران باردار حتی مادران با سنین بالا و سابقه تولد فرزند معلول ارائه نشود.»

پرفسور فرهود به ماده واحده قانون سقط‌درمانی که دهم خرداد ماه ۱۳۸۴ در مجلس تصویب و به تایید شورای نگهبان رسید اشاره و تصریح کرد: «براساس این قانون سقط‌درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن و نیز موجب حرج مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی او توام باشد قبل از ولوج روح (4 ماه) با رضایت زن مجاز است و مجازات و مسوولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود.»

پدر علم ژنتیک ایران افزود: «براساس این قانون در موارد یاد شده اجازه سقط جنین داده و این قانون به خوبی انجام می‌شد و اثرات بسیار خوب پزشکی و اجتماعی داشت، اما متاسفانه می‌خواهند مانع انجام این کار شوند.» این متخصص علم ژنتیک به مشکلات روانی و جسمی که این فرزند برای والدین خود به وجود می‌آورد اشاره و تصریح کرد: «تولد چنین فرزندی همه اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر یک چرخه ۱۰ تا ۱۵ نفری را درگیر می‌کند؛ بنابراین تبعات این قانون خلاف فرمایش مقام معظم رهبری است و خود یک مانع در روند تولید محسوب می‌شود.»

غربالگری باید توسط متخصصان ضابطه‌مند شود

شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان در گفت‌وگو با ایرناپلاس با بیان اینکه غربالگی نزدیک به ۱۷ سال است در کشور ما و همه دنیا انجام می‌شود، گفت: «تعداد موارد سقطی که به دلیل غربالگری انجام می‌شود کمتر از نیم درصد و کمتر از سقط طبیعی بارداری است که مادر هیچ مراجعه‌ای به پزشک نداشته.»

وی با بیان اینکه ضابطه‌مند کردند غربالگری در کشور باید با نظر افراد متخصص انجام شود که مجهز به علم روز در زمینه زنان و زایمان هستند، تصریح کرد:‌ «نباید اجازه اظهارنظر به افرادی داده شود که تخصصی در این زمینه ندارند. این موضوعی علمی بوده و نیازمند بحث و بررسی علمی است.»
نیرومنش با بیان اینکه این روزها مباحثی در جامعه مطرح می‌شود که همه سقط‌های انجام شده در کشور نتیجه غربالگری است، افزود: «بیشتر سقط‌های کشور خودخواسته است و مادران به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی علاقه مند به نگهداری فرزند خود نیستند و اصلا اجازه رسیدن جنین به مرحله غربالگری را نمی‌دهند. البته با کمل تعجب ما با افرادی مواجه می‌شویم که برخلاف ظاهر و تفکرات خود به راحتی 2 یا 3 جنین خود را سقط می‌کنند. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار‌گیرد این است که متاسفانه داروی سقط به راحتی از محل‌هایی همچون ناصرخسرو تهیه می‌شود و افرادی وجود دارند که داروی سقط را به‌راحتی به در منازل متقاضیان ارسال می‌کنند و جنین پیش از اینکه به مرحله غربالگری برسد، سقط می‌شود و همین موضوع سبب افزایش آمار سقط جنین در کشور شده است.»

نیرومنش ادامه داد: «غربالگری یک سونوگرافی و آزمایش است؛ خود غربالگری منجر به سقط نمی‌شود بلکه آگاهی به پزشک و والدین داده می‌شود که آیا جنین در آینده احتمال اختلال کرموزومی و نقص بدن دارد یا نه. در این میان هستند والدینی که معتقدند در صورت نقص جنین نیز نمی‌خواهند آن را سقط کنند که نظر آنها هم قابل احترام است. در واقع خانواده تصمیم‌گیرنده نهایی بوده و ما فقط به عنوان پزشک به آنها مشاوره می‌دهیم.»

وی با تاکید بر اینکه همه سقط‌هایی که در کشور به دلیل مسائل اجتماعی و اقتصادی انجام می‌شود نباید به نام غربالگری نوشت، ادامه داد: «در بسیاری از کشورها غربالگری جنین رایگان است یا بخش قابل ملاحظه‌ای از هزینه‌های آن را دولت پرداخت می‌کند. برای مثال کشورهای اروپایی و آمریکایی و بسیاری از کشورهای آسیایی سال‌هاست غربالگری را انجام می‌دهند و هرساله کنفرانس‌های متعددی در این زمینه برگزار می‌کنند و پیشرفت‌های علمی به سمتی رفته است که بیماری‌های جنین پیش از تولد تشخیص داده شود. ضمنا در حال حاضر قادر به تشخیص بعضی بیماری‌های کلیوی در جنین هستیم که در حالت عادی در سن ۴۰ تا ۵۰ سالگی تشخیص داده می‌شود. با این تشخیص بعد از به دنیا آمدن کودک می‌توان با پیشگیری و مراقبت‌های لازم مانع از دست رفتن کلیه در بزرگسالی شد.»

وی در پایان گفت: «اینها راه‌حل مناسب برای افزایش جمعیت نیست. جمعیت سالم که از نظر جسمی و ذهنی سالم باشند می‌تواند به سرمایه ملی جامعه تبدیل شده و تولید علم و ثروت کنند. در حال حاضر شرایطی وجود دارد که سرمایه‌های ملی به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند؛ بنابراین باید برای این مسائل باید فکری شود. باید شرایط اقتصادی، اجتماعی و رفاه جامعه ارتقا یابد تا مردم به فرزندآوری و تولد فرزندان سالم ترغیب شوند.» / هفته نامه سلامت