مروری بر مننژیت و چالش‌های آن

شفا آنلاین>سلامت>دکتر علی امیرسوادکوهی - فوق تخصص مراقبت‌های ویژه‪-‬ مننژیت التهاب حاد یا مزمن غشای محافظ پوشاننده مغز و نخاع است که مجموعا مننژ نامیده می‌شود. شایع‌ترین علایم این بیماری تب، سردرد و سفتی گردن است. علائم دیگر این بیماری نیز عبارتند از گیجی یا تغییر هوشیاری، حالت تهوع، استفراغ و ناتوانی در تحمل نور یا صداهای بلند است.

 به گزارش شفا آنلاین:کودکان خردسال اغلب فقط علائم غیر اختصاصی مانند تحریک پذیری، خواب آلودگی یا تغذیه ضعیف را نشان می‌دهند. بثورات غیر سفید‌کننده (بثوراتی که با غلتاندن لیوان روی آن محو نمی‌شوند) نیز ممکن است وجود داشته باشد. التهاب ممکن است در اثر عفونت با ویروس ها، باکتری ها، قارچ‌ها یا انگل‌ها ایجاد شود.

 علل غیر عفونی شامل بدخیمی (سرطان)، خونریزی زیر عنکبوتیه، بیماری التهابی مزمن (سارکوئیدوز) و مصرف داروهای خاص است.

 مننژیت به دلیل نزدیکی التهاب به مغز و نخاع می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد بنابراین، این وضعیت به عنوان یک اورژانس پزشکی طبقه‌بندی می‌شود. پونکسیون کمری، که در آن یک سوزن برای جمع‌آوری نمونه مایع مغزی - نخاعی (CSF) به کانال نخاعی وارد می‌شود، می‌تواند مننژیت را تشخیص داده یا از آن خارج کند. در سال ۲۰۱۹، بیماری مننژیت در حدود ۷.۷ میلیون نفر در سراسر جهان تشخیص داده شد که از این تعداد ۲۳۶۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند که نسبت به ۴۳۳۰۰۰ مرگ در سال ۱۹۹۰ مرگ و میر کاهش یافته است. با درمان مناسب، خطر مرگ در مننژیت باکتریایی کمتر از ۱۵ درصد است. شیوع مننژیت باکتریایی بین دسامبر و ژوئن هر سال در منطقه‌ای از جنوب صحرای آفریقا به نام کمربند مننژیت رخ می‌دهد. شیوع‌های کوچک‌تر نیز ممکن است در مناطق دیگر جهان رخ دهد. کلمه مننژیت از کلمه یونانی «meninx μῆνιγξ» به معنای «غشاء» و پسوند پزشکی -itis- به معنای «التهاب» گرفته شده است. در بزرگسالان، شایع‌ترین علامت مننژیت، سردرد شدید است که تقریبا در ۹۰ درصد موارد در صورت ابتلا به مننژیت باکتریایی رخ می‌دهد و به دنبال آن سفتی گردن (ناتوانی در خم شدن غیرفعال گردن به جلو به دلیل افزایش تون و سفتی عضلات گردن) رخ می‌دهد. سه‌گانه کلاسیک علائم تشخیصی مننژیت شامل سفتی گردن، تب شدید ناگهانی و تغییر وضعیت ذهنی است. با این حال، هر سه ویژگی تنها در ۴۴ الی ۴۶ درصد موارد مننژیت باکتریایی وجود دارد. اگر هیچ یک از این سه علامت وجود نداشته باشد، مننژیت حاد بسیار بعید است. علائم دیگری که معمولا با مننژیت همراه است عبارتند از فتوفوبیا (عدم تحمل به نور شدید) و فونوفوبیا (عدم تحمل به صداهای بلند) البته کودکان کوچک اغلب علائم فوق را نشان نمی‌دهند و فقط ممکن است تحریک‌پذیر و ناخوشایند به نظر برسند. فونتانل (نقطه نرم بالای سر نوزاد) می‌تواند در نوزادان تا ۶ ماهگی به دلیل ابتلا به این بیماری ایجاد برآمدگی کند. سایر ویژگی‌هایی که مننژیت را از بیماری‌های کمتر شدید در کودکان خردسال متمایز می‌کند، درد پا، سردی اندام‌ها و رنگ غیر طبیعی پوست است. سفتی گردن در ۷۰ درصد مننژیت باکتریایی در بزرگسالان رخ می‌دهد. علائم دیگر شامل وجود علامت کرنیگ مثبت یا علامت برودزینسکی است. علامت کرنیگ در حالت خوابیده به پشت، با خم شدن لگن و زانو تا ۹۰ درجه ارزیابی می‌شود. در فردی با علامت کرنیگ مثبت، درد می‌تواند اکستنشن غیرفعال زانو را محدود می‌کند. علامت بروژینسکی مثبت نیز زمانی رخ می‌دهد که خم شدن گردن باعث خم شدن غیرارادی زانو و لگن شود. اگرچه علامت Kernig و علامت Brudzinski هر دو معمولا برای غربالگری مننژیت استفاده می‌شوند، حساسیت این آزمایش‌ها محدود است. با این حال، آن‌ها ویژگی بسیار خوبی برای مننژیت دارند و علائم به ندرت در سایر بیماری‌ها رخ می‌دهد. آزمایش دیگری که به نام «مانور تاکید تکان» شناخته می‌شود به تعیین اینکه آیا مننژیت در افرادی که تب و سردرد را گزارش می‌دهند وجود دارد یا خیر کمک می‌کند. از فرد خواسته می‌شود که سر خود را به سرعت به صورت افقی بچرخاند. اگر این سردرد را بدتر نکند، مننژیت بعید است. سایر مشکلات می‌توانند علایمی مشابه موارد گفته شده ایجاد کنند، اما از دلایل غیر مننژیتی را مننژیسم یا کاذب مننژیت می‌گویند. مننژیت ناشی از باکتری نایسریا مننژیتیدیس (معروف به «مننژیت مننگوکوکی») را می‌توان از مننژیت با علل دیگر با بثورات پتشیال که به سرعت گسترش می‌یابد، متمایز کرد که ممکن است قبل از علایم دیگر باشد. بثورات شامل لکه‌های کوچک و نامنظم بنفش یا قرمز (تشی) روی تنه، اندام‌های تحتانی، غشاهای مخاطی، ملتحمه و گاهی کف دست‌ها یا کف پاها است. بثورات معمولا غیر سفید‌کننده هستند و قرمزی با فشار دادن انگشت یا لیوان شیشه‌ای از بین نمی‌رود. اگرچه این لزوما در مننژیت مننگوکوکی وجود ندارد، اما برای این بیماری نسبتا اختصاصی است. با این حال، گاهی اوقات در مننژیت ناشی از باکتری‌های دیگر رخ می‌دهد. سرنخ‌های دیگر درمورد علت مننژیت ممکن است علائم پوستی بیماری دست، پا و دهان و تبخال تناسلی باشد که هر دو با اشکال مختلف مننژیت ویروسی مرتبط هستند. مشکلات اضافی ممکن است در مراحل اولیه بیماری رخ دهد که اینها ممکن است نیاز به درمان خاصی داشته باشند و گاهی اوقات نشان‌دهنده بیماری شدید یا پیش آگهی بدتر هستند. عفونت ممکن است باعث سپسیس، سندرم پاسخ التهابی سیستمیک، افت فشار خون، ضربان قلب سریع، دمای بالا یا غیرطبیعی پایین و تنفس سریع شود. فشار خون بسیار پایین ممکن است در مراحل اولیه این بیماری اتفاق بیفتد، به ویژه اما نه منحصرا. در مننژیت مننگوکوکی ممکن است منجر به خون‌رسانی ناکافی به سایر اندام‌ها شود. انعقاد داخل عروقی منتشر، فعال شدن بیش از حد لخته شدن خون، ممکن است جریان خون به اندام‌ها را مسدود کند و به طور متناقضی خطر خونریزی را افزایش دهد. گانگرن اندام‌ها می‌تواند در بیماری مننگوکوک رخ دهد. عفونت‌های شدید مننگوکوک و پنوموکوک ممکن است منجر به خونریزی غدد فوق کلیوی شود که منجر به سندرم واترهاوس- فریدریکسن می‌شود که اغلب کشنده است. بافت مغز ممکن است متورم شود، فشار داخل جمجمه ممکن است افزایش یابد و مغز متورم ممکن است از طریق قاعده جمجمه بیرون بزند که این مشکل ممکن است با کاهش سطح هوشیاری، از دست دادن رفلکس نور مردمک و وضعیت غیرعادی تشخیص داده شود. التهاب بافت مغز همچنین ممکن است مانع از جریان طبیعی CSF در اطراف مغز (هیدروسفالی) شود. تشنج ممکن است به دلایل مختلف در مبتلایان به بیماری مننژیت رخ دهد. در کودکان، تشنج در مراحل اولیه مننژیت (در ۳۰ درصد موارد) شایع است و لزوما دلیل زمینه‌ای را نشان نمی‌دهد. تشنج ممکن است ناشی از افزایش فشار در مناطقی از التهاب در بافت مغز باشد. تشنج‌های کانونی (تشنج‌هایی که یک اندام یا بخشی از بدن را درگیر می‌کنند)، تشنج‌های مداوم، تشنج‌های دیررس و آن‌هایی که کنترل آن‌ها با دارو دشوار است، نشان‌دهنده نتیجه ضعیف‌تر درازمدت است. التهاب مننژها ممکن است منجر به ناهنجاری‌های اعصاب جمجمه‌ای شود، گروهی از اعصاب که ازساقه مغز منشاء می‌گیرند و ناحیه سر و گردن را تامین می‌کنند و از جمله عملکردهای دیگر، حرکات چشم، عضلات صورت و شنوایی را کنترل می‌کنند. علائم بینایی و کاهش شنوایی ممکن است پس از یک دوره مننژیت باقی بماند. التهاب مغز (آنسفالیت) یا رگ‌های خونی آن (واسکولیت مغزی) و همچنین تشکیل لخته خون در وریدها (ترومبوز وریدهای مغزی) ممکن است منجر به ضعف، از دست دادن حس، یا حرکت و عملکرد غیر طبیعی بخشی از بدن که توسط ناحیه آسیب دیده مغز تامین می‌شود، گردد. مننژیت باکتریایی درمان نشده تقریبا همیشه کشنده است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، مننژیت باکتریایی دارای نرخ کلی مرگ و میر ۱۶ درصد (با درمان) است. در مقابل، مننژیت ویروسی به طور خود به خود بهبود می‌یابد و به ندرت کشنده است. با درمان، مرگ و میر (خطر مرگ) مننژیت باکتریایی به سن فرد و علت زمینه‌ای بستگی دارد. از نوزادان حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد ممکن است در اثر یک دوره مننژیت باکتریایی بمیرند. این خطر در کودکان بزرگتر که مرگ و میر آن‌ها حدود ۲ درصد است بسیار کمتر است اما در بزرگسالان دوباره این میزان به حدود ۳۷ درصد افزایش می‌یابد. خطر مرگ توسط عوامل مختلفی جدا از سن، مانند پاتوژن و مدت زمانی که طول می‌کشد تا پاتوژن از مایع مغزی - نخاعی پاک شود، شدت بیماری عمومی، کاهش سطح هوشیاری یا تعداد کم غیرطبیعی عوامل بیماری‌زا در این بیماران پیش‌بینی می‌شود. گلبول‌های سفید خون در CSF مننژیت ناشی از «influenzae. H»