داروی ایرانی روی سکوی افتخار

اولین تولیدکننده داروهای بیوسیمیلار در منطقه
ایران در حوزه داروهای بیوسیمیلار وارد عرصه بین‌المللی شده و بازارهای دارویی ترکیه و روسیه شاهد حضور این داروهای ایرانی هستند. بیوسیمیلار به داروهایی گفته می‌شود که کاملا مشابه با داروهای بیولوژیک تولید می‌شود که سازنده اولیه برای نخستین بار روش تولید آن را ابداع کرده‌ است. سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو درباره تولید این داروها به همشهری می‌گوید: «در حوزه دارو خودکفا شده‌ایم و تنها برخی داروهای معدود که تولید یا میزان مصرف آنها کم است، در کشور تولید نمی‌شوند. تفاهمنامه‌های زیادی بین شرکت‌های ایرانی و خارجی برای صادرات یا واردات دارو و مواداولیه منعقد شده و در میان کشورهای منطقه هم نخستین تولیدکننده داروهای بیوسیمیلار هستیم. تلاش می‌کنیم تکنولوژی تولید این داروها را به کشورهای همسایه بفروشیم یا در تولید آنها سرمایه‌گذاری کنیم.»

دومین تولیدکننده جهانی داروی درمان سکته مغزی
ایران دومین کشور تولیدکننده تنها داروی درمان سکته مغزی ایسکمیک حاد است. تولید این داروی راهبردی و حیاتی، پیش از این در انحصار یک شرکت آمریکایی بود اما اکنون ایران دومین کشور جهان است که به فناوری تولید آن دست پیدا کرده و از این پس می‌تواند این محصول را با قیمت پایین‌تر به بازار سلامت ایران و بازارهای بین‌المللی عرضه کند. این دارو مانع بروز بسیاری از عوارض و معلولیت‌های ناشی از سکته مغزی می‌شود و در مواردی همچون درمان ترومبولیک سکته حاد قلبی جهت کاهش میزان مرگ‌ومیر نارسایی قلبی و درمان ترومبولیک آمبولی حاد ریوی وسیع به همراه ناپایداری همودینامیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ظرفیت ویژه در تولید داروهای ضدسرطان
«ایران در خاورمیانه جزو معدود کشورهایی است‌ که 75داروی ضدسرطان تنها در یک شرکت دارویی آن تولید می‌شود و این عدد در مجموع کل کشور، عدد قابل‌توجهی است.» این مطلب را سیدمحمد کشاورز، مسئول فنی یکی از داروخانه‌های وابسته به ستاداجرایی فرمان امام(ره) به همشهری اعلام می‌کند و در توضیح بیشتر عنوان می‌کند: «رقیب ما در منطقه ترکیه است که صنعت داروسازی خوبی دارد اما هنوز ما از لحاظ دارویی نسبت به آنها مسلط‌تر هستیم و رقابت در بازار داروهای ضدسرطان در کشورهای عراق، افغانستان و سوریه دست ماست.» او به تولید داروی بورتزومیب، داروی وابسته به سرطان‌های گوارشی اشاره می‌کند و می‌گوید: «زمانی که این دارو از تولیدکننده آمریکایی خریداری می‌شود، هر ویال آن 518دلار است اما ویالی که در ایران تولید می‌شود، نهایتا 120دلار است. مواداولیه این دارو در گذشته از هند و یک منبع اروپایی وارد می‌شد اما اکنون متوقف شده و تولید مواداولیه این دارو در کشور انجام می‌شود.»‌

موفق در تولید نانوداروها و نوترکیب‌ها
تولید نخستین نانو‌داروی ضد‌سالک دنیا، شکستن انحصار داروهای نوترکیب از سوی متخصصان ایرانی، تولید انبوه داروی ضدسرطان به نام «دوکسوروبیسین لیپوزومال» با فناوری نانو و تولید انسولین قلمی برای نخستین‌بار در دنیا، در زمره مهم‌ترین دستاوردهای جدید کشور در حوزه‌ صنعت داروسازی است. کارشناسان حوزه دارو معتقدند که تولید این داروها، منجر به صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجه برای کشور شده است؛ نمونه آن اینکه کشورهای دارای جمعیت مشابه ایران یا ترکیه در همسایگی ایران، سالانه حدود 20میلیارد‌دلار نیاز ارزی برای تامین دارو دارند، اما در ایران برای تامین این داروها تنها چیزی حدود 3.5 تا 4.5میلیارد‌دلار برای کل حوزه بهداشت و درمان و سلامت هزینه می‌شود و دلیل آن هم تولید انواع داروهای مورد نیاز کشور از سوی تولیدکنندگان بومی است. این در حالی است که با تولید دیگر داروهای بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج هم این صرفه‌جویی ارزی بیشتر خواهد شد. همین حالا داروی بیماران SMA با هزینه بسیار بالا وارد کشور می‌شود اما تحقیقات دانشمندان ایرانی برای تولید این دارو با فناوری پیشرفته در حال انجام است.

رتبه دوم در تولید 15 داروی خاص
«تقریبا هیچ دارویی در دنیا وجود ندارد که ما تولید داخل آن را نداشته باشیم و حتی تکنولوژی تولید داروهایی با فرمولاسیون بسیار پیچیده را در اختیار داریم. دلیل آن هم این است که زیرساخت تولید داروهای های‌تک و بیوتک در کشور به ‌شدت گسترش پیدا کرده است.» هاله حامدی‌فر، رئیس کمیته صادرات سندیکای صاحبان صنایع دارو‌های انسانی با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: « ما عضو wto نیستیم و مسئله پتنت (قانون حق اختراع) هم نداریم؛ به همین دلیل نسبت به کشورهای دیگر در تولید داروهای ژنریک یا بیوسیمیلار جلوتر هستیم. در نتیجه از نظر دانش فنی و توان تولید هیچ مشکلی در کشور وجود ندارد.» او با تأکید بر اینکه جزو کشورهای رده‌بالا در تولید دارو قرار داریم، بیان می‌کند: «برای تولید 15داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج، ایران دومین تولیدکننده جهان است. این داروها را تنها یک شرکت بزرگ چند ملیتی تولید و به کشورهای مختلف صادر می‌کند، اما حالا ایران دومین تولیدکننده، بیوسیمیلار این داروها در جهان است؛ ازجمله پرتوزوماب برای درمان سرطان سینه، اکرلی‌زیماب برای درمان ام‌اس، آلتپلاز برای درمان سکته مغزی، پمبرولیزومب برای درمان انواع سرطان‌ها، اومالیزومب برای بیماران آسم، همچنین داروهایی در حوزه هماتولوژی، نورولوژی، غدد، ناباروری، ایمونولوژی، روماتولوژی و چشم هم که بسیار تخصصی هستند، در کشور تولید می‌شوند.» او با بیان اینکه در ایران، بیماران به این داروها با قیمت ارزان دسترسی دارند، اما در سایر کشورها یا دسترسی به این داروها فراهم نیست یا قیمت آن بسیار گران است، عنوان می‌کند: «در زمینه تولید داروهای بیوسیمیلار با تولید 30دارو، بزرگ‌ترین سبد تولیدی در جهان در اختیار ایران است. تعداد این داروها که در کشور تولید می‌شود، در دنیا  بی نظیر است. شاید حجم تولید ما به‌دلیل اینکه بازار محدودی داریم، کمتر باشد، اما در مقایسه تعداد تولید با دیگر کشورها قابل مقایسه نیست. این عدد در کشوری مثل کره‌جنوبی 5 است.»‌
حامدی‌فر ظرفیت ویژه تولید دارو در کشور را مورد توجه بسیاری از کشورها به صنعت داروسازی ایران می‌داند و عنوان می‌کند: «ما با مشکل جدی تحریم‌های بانکی روبه‌رو هستیم؛ در غیر این‌صورت ظرفیت صادرات واقعی ما مشخص می‌شد. بسیاری از کشورها با وجود اینکه علاقه‌مند به خرید و تأیید کیفیت داروهای ما هستند، اما به‌دلیل اینکه نمی‌توانند تبادلات پولی انجام دهند، قادر به خرید داروهای ما نیستند.» این فعال حوزه دارو، درباره رتبه اصلی ایران در تولید انواع داروها هم بیان می‌کند: «هیچ رتبه‌بندی رسمی در جهان در این‌باره اعلام نشده که به آن استناد کنیم، اما فکر می‌کنم اگر رتبه‌بندی صورت بگیرد از نظر تولید داروهای بیوتیک ما رتبه بسیار خوبی خواهیم داشت و از نظر تنوع تولید هم جزو کشورهای برتر قرار بگیریم.»



برتر در تولید داروی ام‌اس
تنها 5کشور در دنیا داروی «ام‌اس» تولید می‌کردند اما ایران این فهرست را به عدد 6 رساند. حالا این محصول ایرانی علاوه بر بازار داخلی به کشورهای روسیه، ونزوئلا، عراق و ترکیه هم صادر می‌شود. این دارو با نام اینترفرون و با تکنولوژی بسیار بالا در کشور تولید می‌شود اما یک تفاوت عمده دارد؛ تولید با استفاده از تکنولوژی بایوتک به نام پرفیوژن. علی اعتمادرضایی، مدیر مدیکال شرکت دارویی اکتور در این‌باره به همشهری می‌گوید: «این دارو در انحصار کشور خاصی نیست. داروی اصلی آمریکایی است و چند کشور دیگر هم آن را تولید می‌کنند. در برخی کشورها این دارو همچنان با تکنولوژی‌های قدیمی‌تر تولید می‌شود که فرایند تولید با استفاده از سرم حیوانی است اما در داروی ما سرم حیوانی حذف شده است. این تکنولوژی در درازمدت منجر به کاهش هزینه‌ها هم می‌شود. نکته مهم اینجاست که تعداد کشورهایی که این داروهای بایوتک را تولید می‌کنند، به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد.»

حضور در باشگاه واکسن‌سازان برتر جهان
یکی از مهم‌ترین محصولات جدید سلامت‌محور در دنیا را باید واکسن‌های کرونا نامید؛ واکسن‌هایی که توانستند مرگ‌ روزانه هزاران نفر در کشورهای مختلف دنیا را به‌شدت کاهش دهند. دانشمندان‌ایرانی هم آن زمان از قافله تولید واکسن عقب نماندند و همزمان تولید 6واکسن کرونا با پلتفرم‌های مختلف در کشور رقم خورد؛ از فناوری ویروس کشته‌شده تا mRNA و نوترکیب و... این در حالی بود که تنها واکسن استنشاقی جهان هم از سوی مؤسسه رازی در ایران تولید شد. البته واکسن‌سازی‌ ایران، سابقه بیش از یک قرن دارد؛ از واکسن‌های سه‌گانه، سرخک، اوریون و سرخجه تا واکسن فلج‌اطفال و انواع واکسن‌های حیوانات. در سال‌های بعد هم این واکسن‌سازی علاوه بر کرونا به تولید واکسن‌های آنفلوآنزا و اچ‌پی‌وی مجهز شده است. ایران پس از آمریکا دومین کشور موفق دنیا در تولید واکسن نوترکیب آنفلوآنزاست. همین چند روز پیش هم وزیر بهداشت از احداث مرکز تولید واکسن‌های پنوموکوک (پیشگیری از عفونت ریه و مغز) و روتاویروس در کشور خبر داد و گفت: «چنین اقدامی کشور را از واردات این واکسن‌ها بی‌نیاز می‌کند.»‌

اگر تحریم نبودیم چه می‌کردیم؟
فاکتور8، یکی از مهم‌ترین داروهای مورد نیاز بیماران هموفیلی است که ایرانی‌ها همراه با شرکت‌های فایزر و نوونوردیسک، تنها تولیدکنندگان آن در جهان به شمار می‌روند. تقریبا سال91 که تولید این دارو در کشور محقق شد، ایران دومین کشور تولیدکننده آن در دنیا و نخستین کشور در منطقه به شمار می‌رفت. سیداحمد مهاجری، مدیرعامل شرکت ثامن داروی8 در این‌باره به همشهری می‌گوید: «در زمینه داروهای های‌تک ایران دست برتر را دارد و این مسئله همیشه مطرح است که صنعت داروسازی ما اگر با مشکل تحریم مواجه نبود، چه شرایط ویژه‌ای را در دنیا برای خودش رقم می‌زد. تولید این میزان داروی نوترکیب با روش بایوتکنولوژی در ایران ارزش قابل‌توجهی دارد. فاکتور خونی یکی از این داروهاست.» او درباره ارزشمندی تولید داروهای بایوتک که اکنون در کشور فراهم شده، به یک مثال اشاره می‌کند: «این وضعیت مشابه این است که در صنعت خودروسازی بی‌ام‌و و بنز تولید کنیم. صنعت دارویی یک کشور اگر قادر به تولید داروهای بایوتکنولوژی باشد، در خط نهایی تکنولوژی دارویی قرار دارد و این علاوه بر صرفه‌جویی ارزی برای یک کشور افتخار است. همین حالا اگر قرار باشد فاکتور8 وارد‌ شود، باید بخش زیادی از ارز کشور را به آن اختصاص دهیم، اما تولید آن در داخل مزایای قابل‌توجهی برای کشور دارد.»‌