شفاآنلاین-جمعیت به عنوان یکی از مولفه های تاثیرگذار بر قدرت ملی فقط زمانی از کارایی لازم برخوردار خواهد بود که ضمن رشد کمی، رشدی کیفی را نیز تجربه کرده باشد. در غیر این صورت این عنصر در افزایش قدرت و اعتبار بین المللی یک کشور کارکردی معکوس خواهد داشت.
به گزارش شفا آنلاین،یکی از موضوع هایی که در سال های گذشته محل بحث، بررسی و ارایه نظرها و
نقدهای کارشناسان و صاحب نظران بوده، مساله افزایش یا کنترل جمعیت بوده
است.
در این سال ها، برخی افزایش انواع فرصت های پیش روی افراد جامعه، کاهش هزینه ها و بار مسوولیت دولت در برابر شهروندان، افزایش سطح رفاه اجتماعی و ... را از جمله دلایل و بایسته های سیاست کنترل جمعیت قلمداد کرده اند.
در برابر، کاهش شمار جوانان و نیروهای مولد و پویای جامعه، افزایش شمار سالمندان و نیز هزینه های رفاه و سلامت عمومی و ارتباط مستقیم روند کاهش رشد جمعیت با رشد قدرت ملی از دلایل تشویق به افزایش جمعیت بر شمرده شده است.
اجرای برنامه ی تنظیم خانواده و کاهش جمعیت از سال های پایانی دهه ی 1360 موجب کاهش میزان باوری و تولد در ایران شد، تا جایی که در سال های نخستین دهه ی 1390، نرخ رشد جمعیت با سیری نزولی به 1.3 درصد رسید.
ادامه ی این روند باعث شد تا زنگ هشدار پیری جمعیت در سال های آینده از طرف کارشناسان جمعیتی به صدا درآید، ولی تغییر سیاست های جمعیتی در کشور برنامه یی نبود که فقط با پیشنهاد چند کارشناس حوزه ی جمعیتی در دستور کار مسوولان قرار گیرد.
رهبر انقلاب بارها ضمن تاکید بر آسیب های برنامه ی کنترل جمعیت، از روند رشد پیری جمعیت ابراز نگرانی کرده است.
همانطور که در ابلاغیه ی 14 بندی رهبری به سران قوای سه گانه و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام مبنی بر فراهم کردن زمینه های لازم در جامعه برای افزایش جمعیت مشهود است، فقط نباید مسوولان بر سیاست های مبتنی بر افزایش جمعیت متمرکز باشند، بلکه افزایش جمعیت کارآمد و توانمند باید در دستور کار مسوولان قرار گیرد؛ جمعیتی که بتواند در آینده به عنوان نیروهای مولد و توانمند راه پیشرفت و توسعه ی این مرز و بوم را هموار کند؛ این مهم نیازمند فراهم کردن بسترهای لازم برای کیفیت بخشی به جمعیت است؛ مسایلی چون ساماندهی و مدیریت بهینه ی عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه یی که در آن زندگی می کنیم.
***بسترهای لازم برای افزایش جمعیت کارآمد
نخستین شرط اساسی برای افزایش جمعیت، فراهم کردن زمینه های لازم برای تشکیل خانواده است. کارشناسان افزایش سن و کاهش تمایل جوانان به ازدواج در سال های گذشته را به عنوان یکی از مهمترین دلایل کُند شدن نرخ رشد جمعیت عنوان می کنند.
در سال های گذشته فراهم نبودن شرایط لازم برای تشکیل خانواده بویژه از نظر اقتصادی تمایل جوانان برای ازدواج را به حداقل رسانده است. نرخ بالای بیکاری و نبود درآمد همواره به عنوان یکی از مهمترین دلایل کاهش نرخ ازدواج مطرح می شود.
درآمد از شاخص های مهم رفاهی و توسعه ی هر جامعه یی محسوب می شود. تا زمانی که جامعه از سطح پایینی از درآمد و رشد اقتصادی برخوردار باشد، نمی توان طرح های تشویقی را برای افزایش جمعیت در آن به اجرا درآورد و حتی در صورت افزایش جمعیت نمی توان کیفیت آن را نیز ارتقا داد.
«سید محمد سید میرزایی» جمعیت شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: افزایش جمعیت کنونی کشور نیازمند بهبود شرایط اقتصادی است. ریشه کن کردن بیکاری باید در اولویت برنامه های تمامی مسوولان و دستگاه های اجرایی قرار گیرد.
«سعید معید فر» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز برطرف کردن مشکل بیکاری و اشتغال را زمینه ساز اجرای طرح افزایش جمعیت دانست.
اجرای طرح های متمرکز بر افزایش جمعیت بدون ساماندهی وضعیت اقتصادی و رفع مشکل بیکاری آسیب های اجتماعی زیادی به همراه خواهد داشت؛ آسیب هایی که نه تنها از تاثیر مثبت جمعیت زیاد بر عنصر قدرت ملی می کاهد، بلکه باری بر دوش قدرت ملی خواهد شد.
بیکاری نه تنها مانعی بر سر راه شکل گرفتن کانون خانواده است، بلکه در بسیاری از موارد موجبات فروپاشی این کانون را نیز فراهم می آورد. بر اساس آمارهای منتشر شده از دادگاه های خانواده، بسیاری از موارد اختلاف و طلاق زوج های جوان در سال های نخست زندگی، از نداشتن درآمد و شغل مناسب ناشی می شود.
معیدفر در ادامه ی گفت و گوی خود تاکید کرد که تا زمانی که برای معضل بیکاری چاره یی اندیشده نشود، اجرای طرح یا برنامه های متمرکز بر ازدواج با چالش های جدی رو به رو خواهد بود.
یکی دیگر از مهمترین لازمه ها و پیش شرط های افزایش جمعیت، توجه به تغذیه و تامین مواد غذایی برای افراد جامعه است؛ مساله یی اساسی که بی توجهی به آن می تواند افزایش جمعیت را با چالشی جدی برای کشورمان در آینده یی نه چندان دور مواجه کند.
براساس نظریه «توماس رابرت مالتوس» اندیشمند و جمعیت شناس انگلیسی، جمعیت با نرخ تصاعد هندسی افزایش پیدا می کند و مواد غذایی با نرخ تصاعد حسابی؛ در این شرایط اگر دولت ها نتوانند نیاز شهروندان خود را به بهترین شکل تامین کنند، ممکن است در جامعه «تنازع برای بقا» شکل گیرد.
سیدمیرزایی در ادامه ی گفت و گو به رغم اینکه نظریه ی مالتوس را متعلق به سال های خیلی دور دانست، اما بر کارایی آن در جوامعی که از نرخ رفاه پایینی برخوردارند صحه گذاشت.
معیدفر نیز با اشاره به این نکته که پیشرفت های علمی باعث کنترل مرگ و میر در سنین مختلف شده است، افزایش جمعیت بدون برنامه ریزی را موجب کمبود منابع و شکل گیری تنش های احتمالی آتی در جامعه دانست.
به عنوان نمونه بحران آب یکی از مهمترین مشکلاتی که ممکن است در 30 سال آینده به مساله یی چالش زا در کشورمان تبدیل شود؛ مساله یی که در صورت نیاندیشیدن تدبیری برای آن به همراه افزایش جمعیت ابعاد گسترده تری خواهد یافت. براساس گزارش «بنیاد توسعه ی سازمان ملل متحد» ایران از جمله کشورهایی است که ممکن است در 30 سال آینده دچار بحران آب شود.
با توجه به این هشدار و در حالی که امروزه برای تامین آب نزدیک به 80 میلیون تن دچار مشکل هستیم در چند سال آینده چگونه ممکن است نیاز به آب نزدیک به 150 میلیون تن را تامین کرده و حقابه طبیعت را نیز رعایت کنیم؟
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه ی گفت و گوی خود با اشاره به احتمال روی دادن بحران منابع تجدید ناپذیر در ایران گفت: آب یکی از این منابع است که در ایران به مرز هشدار رسیده است، زیرا سدها و منابع آبی برای جمعیتی کمتر از جمعیت کنونی ایران طراحی شده اند.
در این پیوند معید فر نیز نظری نزدیک به عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی دارد. وی با اشاره به کمبود و بحران آبی موجود کشور گفت: از آنجا که بر اساس برآوردها آب و منابع ذخیره آبی ایران برای 45 میلیون تن پیش بینی شده است، حتی امروز هم برای تامین آب مورد نیاز جمعیت کنونی دچار مشکل هستیم.
بحث تامین مسکن یکی دیگر از مشکلاتی است که باید از سر راه اجرای سیاست های افزایش جمعیت برداشته شود. یکی از مشکلاتی که امروزه بسیاری از خانواده های ایرانی با آن مواجه هستند تامین مسکن برای خود و فرزندانشان است.
یکی دیگر از مهمترین مسایلی که در کنار افزایش جمعیت باید مورد توجه ویژه ی مسوولان قرار گیرد، مساله ی کیفیت آموزش و تحصیلات افراد جامعه است.
افزایش جمعیت تنها در صورت تربیت نیروهای جوان مولدی که در آینده بتوانند با درک روشن از توانمندی ها و محذورات و برخورداری از فن و تخصص، علاوه بر حرکت چرخ های اقتصادی، عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور را به بهترین شکل اداره کنند، می تواند در ارتقای قدرت ملی موثر واقع شود.
*** پایان سخن
با توجه به روند رو به پیری جمعیت و آسیب های ناشی از آن، می توان گفت اجرای سیاست های افزایش جمعیت یکی از نیازهای روز کشور است.
در این پیوند لازم است مسوولان ارشد نظام با ارایه برنامه های کارشناسی شده و به دور از هیاهوهای زودگذر، تصمیم هایی را عملی کنند که در آینده ی نزدیک، ضمن رفع دغدغه های جمعیتی، با افزایش سطح رفاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کیفیت جمعیت را نیز ارتقا دهد.
تجربه ی نه چندان مطلوب اعمال سیاست های متمرکز بر افزایش جمعیت بدون فراهم کردن زیرساخت های لازم در دهه ی 1360، لزوم توجه به نظرهای کارشناسی در این حوزه را دوچندان می کند؛ چرا که تجربه ی رشد جمعیت در دهه ی یادشده نشان می دهد صرف افزایش جمعیت نه تنها نمی تواند مشکلات کشور را حل کند، بلکه ممکن است در آینده خود زمینه ساز بسیاری از آسیب های اجتماعی باشد.
لازم به ذکر است طرح هایی که در زمینه ی افزایش جمعیت در کشور باید اجرا شود همچنین باید متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی باشد تا به سرنوشت طرحی مانند «پس انداز آتیه ی کودکان» در دولت احمدی نژاد دچار نشود.
سیدمیرزایی در ادامه ی گفت و گو با اشاره به برنامه هایی که در آینده باید برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شود گفت: ما تنها نمی توانیم به شعار متکی باشیم بلکه باید شرایطی را فراهم کنیم که مردم خود به خود به طرف افزایش جمعیت گرایش پیدا کنند. در این زمینه معید فر نیز بر این باور است که ما نباید در اجرای برنامه های افزایش جمعیت احساسی برخورد کنیم زیرا این برخورد موجب می شود برنامه ها به دور از نظریه های کارشناسی شده در کشور اجرا شوند.
ایرنا
در این سال ها، برخی افزایش انواع فرصت های پیش روی افراد جامعه، کاهش هزینه ها و بار مسوولیت دولت در برابر شهروندان، افزایش سطح رفاه اجتماعی و ... را از جمله دلایل و بایسته های سیاست کنترل جمعیت قلمداد کرده اند.
در برابر، کاهش شمار جوانان و نیروهای مولد و پویای جامعه، افزایش شمار سالمندان و نیز هزینه های رفاه و سلامت عمومی و ارتباط مستقیم روند کاهش رشد جمعیت با رشد قدرت ملی از دلایل تشویق به افزایش جمعیت بر شمرده شده است.
اجرای برنامه ی تنظیم خانواده و کاهش جمعیت از سال های پایانی دهه ی 1360 موجب کاهش میزان باوری و تولد در ایران شد، تا جایی که در سال های نخستین دهه ی 1390، نرخ رشد جمعیت با سیری نزولی به 1.3 درصد رسید.
ادامه ی این روند باعث شد تا زنگ هشدار پیری جمعیت در سال های آینده از طرف کارشناسان جمعیتی به صدا درآید، ولی تغییر سیاست های جمعیتی در کشور برنامه یی نبود که فقط با پیشنهاد چند کارشناس حوزه ی جمعیتی در دستور کار مسوولان قرار گیرد.
رهبر انقلاب بارها ضمن تاکید بر آسیب های برنامه ی کنترل جمعیت، از روند رشد پیری جمعیت ابراز نگرانی کرده است.
همانطور که در ابلاغیه ی 14 بندی رهبری به سران قوای سه گانه و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام مبنی بر فراهم کردن زمینه های لازم در جامعه برای افزایش جمعیت مشهود است، فقط نباید مسوولان بر سیاست های مبتنی بر افزایش جمعیت متمرکز باشند، بلکه افزایش جمعیت کارآمد و توانمند باید در دستور کار مسوولان قرار گیرد؛ جمعیتی که بتواند در آینده به عنوان نیروهای مولد و توانمند راه پیشرفت و توسعه ی این مرز و بوم را هموار کند؛ این مهم نیازمند فراهم کردن بسترهای لازم برای کیفیت بخشی به جمعیت است؛ مسایلی چون ساماندهی و مدیریت بهینه ی عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه یی که در آن زندگی می کنیم.
***بسترهای لازم برای افزایش جمعیت کارآمد
نخستین شرط اساسی برای افزایش جمعیت، فراهم کردن زمینه های لازم برای تشکیل خانواده است. کارشناسان افزایش سن و کاهش تمایل جوانان به ازدواج در سال های گذشته را به عنوان یکی از مهمترین دلایل کُند شدن نرخ رشد جمعیت عنوان می کنند.
در سال های گذشته فراهم نبودن شرایط لازم برای تشکیل خانواده بویژه از نظر اقتصادی تمایل جوانان برای ازدواج را به حداقل رسانده است. نرخ بالای بیکاری و نبود درآمد همواره به عنوان یکی از مهمترین دلایل کاهش نرخ ازدواج مطرح می شود.
درآمد از شاخص های مهم رفاهی و توسعه ی هر جامعه یی محسوب می شود. تا زمانی که جامعه از سطح پایینی از درآمد و رشد اقتصادی برخوردار باشد، نمی توان طرح های تشویقی را برای افزایش جمعیت در آن به اجرا درآورد و حتی در صورت افزایش جمعیت نمی توان کیفیت آن را نیز ارتقا داد.
«سید محمد سید میرزایی» جمعیت شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: افزایش جمعیت کنونی کشور نیازمند بهبود شرایط اقتصادی است. ریشه کن کردن بیکاری باید در اولویت برنامه های تمامی مسوولان و دستگاه های اجرایی قرار گیرد.
«سعید معید فر» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز برطرف کردن مشکل بیکاری و اشتغال را زمینه ساز اجرای طرح افزایش جمعیت دانست.
اجرای طرح های متمرکز بر افزایش جمعیت بدون ساماندهی وضعیت اقتصادی و رفع مشکل بیکاری آسیب های اجتماعی زیادی به همراه خواهد داشت؛ آسیب هایی که نه تنها از تاثیر مثبت جمعیت زیاد بر عنصر قدرت ملی می کاهد، بلکه باری بر دوش قدرت ملی خواهد شد.
بیکاری نه تنها مانعی بر سر راه شکل گرفتن کانون خانواده است، بلکه در بسیاری از موارد موجبات فروپاشی این کانون را نیز فراهم می آورد. بر اساس آمارهای منتشر شده از دادگاه های خانواده، بسیاری از موارد اختلاف و طلاق زوج های جوان در سال های نخست زندگی، از نداشتن درآمد و شغل مناسب ناشی می شود.
معیدفر در ادامه ی گفت و گوی خود تاکید کرد که تا زمانی که برای معضل بیکاری چاره یی اندیشده نشود، اجرای طرح یا برنامه های متمرکز بر ازدواج با چالش های جدی رو به رو خواهد بود.
یکی دیگر از مهمترین لازمه ها و پیش شرط های افزایش جمعیت، توجه به تغذیه و تامین مواد غذایی برای افراد جامعه است؛ مساله یی اساسی که بی توجهی به آن می تواند افزایش جمعیت را با چالشی جدی برای کشورمان در آینده یی نه چندان دور مواجه کند.
براساس نظریه «توماس رابرت مالتوس» اندیشمند و جمعیت شناس انگلیسی، جمعیت با نرخ تصاعد هندسی افزایش پیدا می کند و مواد غذایی با نرخ تصاعد حسابی؛ در این شرایط اگر دولت ها نتوانند نیاز شهروندان خود را به بهترین شکل تامین کنند، ممکن است در جامعه «تنازع برای بقا» شکل گیرد.
سیدمیرزایی در ادامه ی گفت و گو به رغم اینکه نظریه ی مالتوس را متعلق به سال های خیلی دور دانست، اما بر کارایی آن در جوامعی که از نرخ رفاه پایینی برخوردارند صحه گذاشت.
معیدفر نیز با اشاره به این نکته که پیشرفت های علمی باعث کنترل مرگ و میر در سنین مختلف شده است، افزایش جمعیت بدون برنامه ریزی را موجب کمبود منابع و شکل گیری تنش های احتمالی آتی در جامعه دانست.
به عنوان نمونه بحران آب یکی از مهمترین مشکلاتی که ممکن است در 30 سال آینده به مساله یی چالش زا در کشورمان تبدیل شود؛ مساله یی که در صورت نیاندیشیدن تدبیری برای آن به همراه افزایش جمعیت ابعاد گسترده تری خواهد یافت. براساس گزارش «بنیاد توسعه ی سازمان ملل متحد» ایران از جمله کشورهایی است که ممکن است در 30 سال آینده دچار بحران آب شود.
با توجه به این هشدار و در حالی که امروزه برای تامین آب نزدیک به 80 میلیون تن دچار مشکل هستیم در چند سال آینده چگونه ممکن است نیاز به آب نزدیک به 150 میلیون تن را تامین کرده و حقابه طبیعت را نیز رعایت کنیم؟
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه ی گفت و گوی خود با اشاره به احتمال روی دادن بحران منابع تجدید ناپذیر در ایران گفت: آب یکی از این منابع است که در ایران به مرز هشدار رسیده است، زیرا سدها و منابع آبی برای جمعیتی کمتر از جمعیت کنونی ایران طراحی شده اند.
در این پیوند معید فر نیز نظری نزدیک به عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی دارد. وی با اشاره به کمبود و بحران آبی موجود کشور گفت: از آنجا که بر اساس برآوردها آب و منابع ذخیره آبی ایران برای 45 میلیون تن پیش بینی شده است، حتی امروز هم برای تامین آب مورد نیاز جمعیت کنونی دچار مشکل هستیم.
بحث تامین مسکن یکی دیگر از مشکلاتی است که باید از سر راه اجرای سیاست های افزایش جمعیت برداشته شود. یکی از مشکلاتی که امروزه بسیاری از خانواده های ایرانی با آن مواجه هستند تامین مسکن برای خود و فرزندانشان است.
یکی دیگر از مهمترین مسایلی که در کنار افزایش جمعیت باید مورد توجه ویژه ی مسوولان قرار گیرد، مساله ی کیفیت آموزش و تحصیلات افراد جامعه است.
افزایش جمعیت تنها در صورت تربیت نیروهای جوان مولدی که در آینده بتوانند با درک روشن از توانمندی ها و محذورات و برخورداری از فن و تخصص، علاوه بر حرکت چرخ های اقتصادی، عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور را به بهترین شکل اداره کنند، می تواند در ارتقای قدرت ملی موثر واقع شود.
*** پایان سخن
با توجه به روند رو به پیری جمعیت و آسیب های ناشی از آن، می توان گفت اجرای سیاست های افزایش جمعیت یکی از نیازهای روز کشور است.
در این پیوند لازم است مسوولان ارشد نظام با ارایه برنامه های کارشناسی شده و به دور از هیاهوهای زودگذر، تصمیم هایی را عملی کنند که در آینده ی نزدیک، ضمن رفع دغدغه های جمعیتی، با افزایش سطح رفاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کیفیت جمعیت را نیز ارتقا دهد.
تجربه ی نه چندان مطلوب اعمال سیاست های متمرکز بر افزایش جمعیت بدون فراهم کردن زیرساخت های لازم در دهه ی 1360، لزوم توجه به نظرهای کارشناسی در این حوزه را دوچندان می کند؛ چرا که تجربه ی رشد جمعیت در دهه ی یادشده نشان می دهد صرف افزایش جمعیت نه تنها نمی تواند مشکلات کشور را حل کند، بلکه ممکن است در آینده خود زمینه ساز بسیاری از آسیب های اجتماعی باشد.
لازم به ذکر است طرح هایی که در زمینه ی افزایش جمعیت در کشور باید اجرا شود همچنین باید متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی باشد تا به سرنوشت طرحی مانند «پس انداز آتیه ی کودکان» در دولت احمدی نژاد دچار نشود.
سیدمیرزایی در ادامه ی گفت و گو با اشاره به برنامه هایی که در آینده باید برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شود گفت: ما تنها نمی توانیم به شعار متکی باشیم بلکه باید شرایطی را فراهم کنیم که مردم خود به خود به طرف افزایش جمعیت گرایش پیدا کنند. در این زمینه معید فر نیز بر این باور است که ما نباید در اجرای برنامه های افزایش جمعیت احساسی برخورد کنیم زیرا این برخورد موجب می شود برنامه ها به دور از نظریه های کارشناسی شده در کشور اجرا شوند.
ایرنا
نظرشما
آخرین اخبار