پایتخت رکورددار فرونشست زمین

شفا آنلاین>سلامت>فرونشست زمین در ایران از بحران‌های زیست‌محیطی مهم چندسال اخیر است که مهم‌ترین علل آن در حال حاضر بحران آب است.

به گزارش شفا آنلاین:ایران جزو کشورهایی با بیشترین فرونشست زمین است، به حدی که میزان فرونشست زمین در ایران ۱۰۰ برابر میانگین کشورهای توسعه یافته است. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ دشت ایران دچار این بحران هستند. در برخی از دشت‌های ایران شرایط از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچاله‌ها شده است. از مناطق با شرایط بحرانی می‌توان به دشت کبودرآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین اشاره کرد. با این حال ۱۵ اردیبهشت ماه سال جاری زلزله‌ای ۴ ریشتری در عمق ۸ کیلومتری صفادشت ملارد به وقوع پیوست؛ زمین‌لرزه‌ای که در استان البرز و پایتخت کشور نیز احساس شد. برخی کارشناسان علت این زمین‌لرزه را نشست زمین در این مناطق اعلام کرده‌اند. به گفته آنها دشت کرج یکی از دشت‌های با نرخ بالای فرونشست زمین محسوب می‌شود که عدم توجه به محدوده‌های قرار گرفته در معرض این پدیده، اثرات زیانباری را برای ساکنان این مناطق در پی خواهد داشت.

این‌گونه به ‌نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین دلایل فرونشست زمین در کشور عدم‌مدیریت صحیح آب‌های زیرزمینی و برداشت بی‌رویه آب از آنها است که نیاز به بررسی و نظارت کارشناسانه و اورژانسی و پرداختن به این مهم از سوی مسوولان دارد. دیروز «محمدحسن نامی» رییس سازمان مدیریت بحران کشور نیز اعلام کرد: ۶۰۲ دشت کشور در معرض فرونشست است و گروه‌های متخصص در دشت‌های مختلف جهت تحقیق مستقر شده‌اند و اقدامات خود را با همکاری دستگاه‌های مختلف آغاز کرده‌اند؛ به‌طور مثال با کمک سازمان نقشه‌برداری و با بهره‌برداری از تجهیزات مختلف همچون GPS پیشرفته وضعیت این دشت‌ها را رصد می‌کنند. وی تاکید کرد: «وزیر کشور دستور داده علاوه بر استفاده از ظرفیت دانشمندان و متخصصان داخلی و زبده کشور در حوزه زمین‌شناختی، از ظرفیت و تجارب چند گروه متخصص خارج از کشور هم در این زمینه استفاده شود، چرا که معتقد هستیم برای مقابله با این فرونشست‌ها باید از راهکارهای کاملا علمی استفاده شود.» نامی بیان کرد: «یکی از راه‌های مقابله با فرونشست دشت، آبخیزداری است و تاکنون در ۳۳ میلیون هکتار از زمین‌های کشور آبخیزداری انجام شده و ۹۰ تا ۹۳ میلیون هکتار دیگر باقی مانده است.» وزیر کشور معتقد است که اگر بخواهد با همین روند پیش برود سال‌ها طول خواهد کشید و در همین راستا به این نتیجه رسیدیم که به‌صورت جداگانه برای مقابله با فرونشست در هر استان به‌صورت مستقل موضوع آبخیزداری را شروع کنیم. وزارت نیرو در حال بررسی راهکاری است که برداشت آب در چاه‌های حفرشده در کشور (چاه‌های مجاز و غیرمجاز) برای مدت زمان مشخصی (مثلا یک یا دو سال) متوقف شود.» با این حال به عقیده برخی از کارشناسان فرونشست زمین یکی از اتفاقاتی است که در چند سال اخیر بسیاری از نقاط ایران را تهدید می‌کند. این پدیده عوامل متعددی از جمله برداشت و استخراج مواد معدنی، ریزش سازه‌های زیرزمینی مانند تونل‌ها، ایجاد حفره در اثر انحلال، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و… دارد. نفت و گاز هم می‌توانند از عوامل موثر در ایجاد این پدیده باشند، اما در ایران، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی (آبخوان‌)، عامل اصلی ایجاد فرونشست در بیشتر دشت‌هاست. بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فروریزش یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین گفته می‌شود. عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شوند. بنابراین فرونشست زمین بیشتر روی شرایط کشاورزی و محیط‌زیست تاثیرگذار است. نشست زمین مثلا در تهران سبب آسیب به حاصلخیزی خاک می‌شود و باعث خواهد شد در آینده دورتر بخش‌هایی از دشت تهران تبدیل به بیابان شود و این جدی‌ترین خطر فرونشست است. با این روند فرونشست، ۴۰ تا ۵۰ سال دیگر در تهران و حوالی آن بیابان‌هایی خواهیم داشت که مردم را در تامین آب، مواد کشاورزی و کیفیت زندگی دچار مشکل می‌کند. بنابراین پیشگیری و مقابله با فرونشست زمین حائزاهمیت است و همه دستگاه‌های مربوطه باید با همکاری هم اقدامات لازم را در این راستا انجام دهند. از آنجا که طبق گزارش‌های رسمی تهران رکورددار فرونشست زمین در جهان است، توقف روند رو به رشد مصرف و برداشت آب و دادن فرصت تجدیدشوندگی برای احیای آبخوان‌ها، صرفه‌جویی در مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی با بهره بردن از روش آبیاری مدرن، تزریق آب‌های مازاد روی سطح زمین به سفره‌های زیرزمینی، استفاده صحیح و کارآمد از منابع آبی، ممنوعیت استفاده بیش از حد از حوضه‌های آب‌های زیرزمینی، تصفیه آب‌های شهری و استفاده مجدد از آن در کارخانه‌ها، احداث چاه جذبی را می‌توان از جمله راهکارهای برون‌رفت از فرونشست و اختصاصا مدیریت در کلانشهرهای کشور نام برد که عدم توجه و رسیدگی به آن از سوی مسوولان امر تبعات جبران‌ناپذیری برای کشور و مردم در پی خواهد داشت.

وی با اشاره به اینکه وضعیت بارش‌ها در کشور مناسب نیست، گفت: متاسفانه در برخی نقاط کشور هم که بارندگی داریم آب هدر می‌رود و رییس‌جمهوری هم بر همین مبنا تصویب و اجرای لایحه جامع آبخیزداری را تاکید و پیگیری کرد. نجات اصلی کشور در بحث فرونشست و تغذیه سفره آب زیرزمینی استفاده از علوم جدید آبخیزداری است.

البته حسن وحید معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری در اسفند ۱۴۰۱ گفت: لایحه آبخیزداری به مراحل خوبی رسیده، کلیات آن در کمیسیون زیربنایی دولت مصوب شده که موضوع مهم آن تاکید بر آمایش سرزمین حوزه‌ای است.

به گفته این مسوول ۶۰۹ دشت در کشور داریم که ۴۱۰ دشت ممنوعه و تقریبا بیلان آبی در کل کشور منفی است. با فرسایش خاک، افت آب‌های زیرزمینی و ریزگرد مواجه بودیم و اکنون با فرونشست سرزمین نیز مواجه شده‌ایم.

در همین حال «محمد درویش» کارشناس حوزه آب با اشاره به مصرف بی‌رویه و برداشت‌های انسانی  گفت: برخلاف تصورات آنچه مسلم است، مصرف بی‌رویه و برداشت‌های انسانی منجر به تشدید فرونشست زمین شده است. براساس گزارش‌های وزارت نیرو ایرانی‌ها از ابتدای پیروزی انقلاب تا به امروز ۱۴۳ میلیارد مترمکعب بیشتر از آن چیزی که وارد سفره‌های آب زیرزمینی شده برداشت آب داشته‌اند، بنابراین مهم‌ترین عامل ایجاد فرونشست در ایران برداشت‌های انسانی است. از اوایل دهه ۸۰ اولین گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی در زمینه وقوع فرونشست در کشور منتشر شد و برای اولین بار با گزارش رسمی روبه‌رو شدیم که نشان می‌داد فرونشست زمین در حال رخ دادن است و این مساله جدی شد. آن زمان در دشت فامنین در کبودرآهنگ همدان ۱۱ فروچاله ثبت شد، همچنین فرونشست در منطقه شهریار، جنوب غربی تهران و معین‌آباد در ورامین در آغاز سال‌های دهه ۸۰ رخ داد و بحران را گسترده کرد و اکنون نزدیک دو دهه است که خطر فرونشست خیلی جدی مطرح می‌شود.

این کارشناس حوزه آب و محیط‌زیست بیان کرد: در حال حاضر بدترین شرایط را استان‌های اصفهان و بعد خراسان رضوی، یزد، کرمان و فارس دارند. در جنوب غربی و جنوب شرقی استان تهران نیز وضعیت نگران‌کننده است، همچنین در بخش‌هایی از هرمزگان در قلمرو شهرستان میناب شاهد فرونشست‌هایی مخاطره‌آمیز هستیم. اکنون پروژه‌هایی در قالب طرح تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی معرفی شده و راه آن حمایت همه‌جانبه همه ارکان حاکمیت از طرح تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی است. اگر این طرح اجرا شود و بتوانیم دوباره تغذیه را با برداشت یکسان کنیم آن زمان این امید وجود دارد در بخشی از سرزمین که دچار فرونشست می‌شود بیش از این گسترش پیدا نکند.