پیش‌بینی سازمان هواشناسی رخ دادن یکی از قوی‌ترین پدیده‌های گرمایشی زمین در ۳۰سال گذشته در سال‌جاری است؛ پدیده‌ای که به تشدید خشکسالی در ایران، داغ‌شدن تابستان و آغاز زودهنگام بارش‌های پاییزی منجر خواهد شد
شفا آنلاین>سلامت> سال گذشته تنش‌های آبی متعددی را در گوشه و کنار کشور تجربه کردیم و به برخی شهرها با تانکر آب‌رسانی شد.
به گزارش شفا آنلاین:حال این روزها سایه کمبود آب و خشکسالی روی سر پایتخت‌نشین‌ها هم افتاده است و حتی در چند هفته گذشته برخی از مسوولان درخصوص اینکه تهران تنها ۱۰۰ روز آب دارد سخن گفتند و موضوع جیره‌بندی نیز مطرح شد. در هر صورت سایه شوم تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین در سراسر کشور مشهود است. در حالی تغییرات اقلیمی در ایران سرعت گرفته که در ۸ ماهه گذشته ۶ استان کشور ۱۰۰ درصد بارش سال آبی خود را دریافت کرده‌اند اما به عقیده کارشناسان این حوزه، تابستان داغ برای آنها هم در پیش است.
پیش‌بینی سازمان هواشناسی رخ دادن یکی از قوی‌ترین پدیده‌های گرمایشی زمین در ۳۰سال گذشته در سال‌جاری است؛ پدیده‌ای که به تشدید خشکسالی در ایران، داغ‌شدن تابستان و آغاز زودهنگام بارش‌های پاییزی منجر خواهد شد. این اتفاق در شرایطی رخ خواهد داد که ایران با تنش‌های آبی دست و پنجه نرم می‌کند. گستره بیابان‌زایی در ایران افزایش یافته و برخی سدها خالی از آب شده و برخی رودخانه‌ها نیز خشکیده‌اند. بدین‌ترتیب تابستان داغ ایران شرایط زیست را در مناطق گرمسیر کشور دشوارتر از گذشته خواهد کرد و در مناطق شمالی نیز گستره خشکسالی و تنش آبی افزایش خواهد یافت. ایران هم‌اکنون در حال خارج‌شدن از شرایط فاز سرد یعنی لانینا، با دوره حاکمیت ۳ساله در منطقه و در حال ورود به شرایط فاز گرم ال‌نینو است که هر ۲ تا ۷سال یک‌بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگ در وضعیت آب و هوایی جهان می‌شود؛ ناهنجاری‌هایی که به وقوع سیلاب‌های ناگهانی، بروز و تشدید خشکسالی، وقوع قحطی و گسترش اپیدمی در برخی مناطق منجر می‌شود. بدین‌ترتیب ورود ایران به فاز ال‌نینو، به‌معنای دمای بالا در تابستان، افزایش و شروع زودهنگام بارش در فصل پاییز است؛ پدیده‌ای که به پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور یکی از قوی‌ترین پدیده‌های جوی در ۳۰سال گذشته برای ایران خواهد بود. سازمان هواشناسی فعلا پیش‌بینی کرده ایران در فصل پاییز با بارش‌های زودهنگام و در تابستان با گرمای بالا مواجه شود. با این حال، ممکن است هشدار ورود ایران به گرم‌ترین فصل خود در ۳۰سال گذشته با توجه به آخرین تغییرات مدل‌های پیش‌بینی فصلی تغییر کند. اگر چنین شود، تحمل گرما در تابستان برای ایرانی‌ها اندکی آسان‌تر خواهد شد.
آثار خشکسالی و نبود مدیریت مناسب در کشور تنها به قطعی آب محدود نمی‌شود. تسلسل اشتباهات در مدیریت منابع آب رشته نامتناهی از بحران‌ها را با خود به همراه آورده است که فرونشست زمین، گسترش بیابان‌ها، تشدید آتش‌سوزی‌ها، مهاجرت و غیره تنها بخشی از آثار این بحران‌هاست.
طبق گزارش‌ها اطلاعات بارش تجمعی از ابتدای مهر ماه سال ۱۴۰۱ تا تاریخ ۲۹ اردیبهشت ماه سال جاری ارائه‌شده توسط مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد که در ۲۶ استان کشور کم‌بارشی قابل توجه و به‌خصوص در استان‌های خراسان‌رضوی، قزوین، سمنان، سیستان‌و‌بلوچستان و تهران کم‌بارشی بسیار شدید نسبت به متوسط بلندمدت گزارش شده است. در میان ۵ استان دیگر تنها استان بوشهر افزایش قابل توجه نسبت به متوسط درازمدت داشته است و در ۴ استان کهگیلویه‌وبویراحمد، خوزستان، یزد و کردستان افزایش جزئی بارش نسبت به متوسط درازمدت رخ داده است. میزان بارش در کل پهنه کشور از ابتدای مهر ماه سال ۱۴۰۱ تا تاریخ ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲، بیش از ۲۱ درصد در مقایسه با متوسط بلندمدت بارش کاهش داشته است.
همچنین شاخص‌های خشکسالی مانند SPI و SPEI 3 ماهه تا ۳۶ ماهه نشان‌دهنده تداوم خشکسالی متوسط تا بسیار شدید در غالب مناطق کشور است. تشدید و تداوم کم‌بارشی و خشکسالی و همچنین افزایش فراوانی این پدیده مخرب در دهه‌های اخیر موجب کاهش رطوبت خاک و رخداد تمام مراحل خشکسالی هواشناسی، کشاورزی و هیدرولوژی در غالب مناطق کشور شده و اثرات آن سبب بروز مسائل اجتماعی گسترده مانند کاهش معیشت و درآمد کشاورزان، افزایش فقر و مهاجرت اقلیمی و اثرات مخرب محیط‌زیستی مانند کاهش دبی رودخانه‌ها، کاهش سرانه آب قابل دسترس و بروز تنش‌های آبی، کاهش آب یا خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و تخریب محیط‌زیست شده است. با این حال اطلاعات منتشرشده توسط دفتر اطلاعات و داده‌های آب شرکت مدیریت منابع آب ایران نشانگر کاهش حدود ۵۰ درصدی ورودی به سدهای کشور به خصوص در حوضه‌های آبریز فلات مرکزی و شرقی کشور و سفید رودبزرگ نسبت به متوسط ۵ سالهای اخیر است. همچنین در حوضه آبریز شمال غرب کشور شامل ارس و دریاچه ارومیه، حدود ۲۵ درصد و در حوضه‌های آبریز کرخه و مرزی غرب نیز ۳۵ درصد کاهش ورودی به سدها نسبت به متوسط ۵ سال اخیر گزارش شده است.
با توجه به تداوم خشکسالی هواشناسی در عمده مساحت کشور، حجم ورودی و ذخیره سدها نسبت به متوسط ۵ ساله اخیر، در مناطق پهناوری از کشور به خصوص در استان‌های تهران، خراسان‌رضوی، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان‌غربی، هرمزگان، خراسان شمالی، همدان، گلستان، سیستان‌و‌بلوچستان، مازندران، گیلان، کرمان و مرکزی کاهش قابل ملاحظه‌ای یافته است. در گزارش اخیر مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران درباره ملاحظات شهری محورهایی مشخص شده است، که از این قرار است: «انتظار می‌رود استان‌هایی که در آنها حجم ورودی و ذخیره سدها کاهش قابل ملاحظه داشته است از نظر تامین آب شرب شهری با چالش‌های اساسی روبه‌رو شوند. لذا، مشارکت گسترده مردمی برای همکاری در کاهش مصرف آب شرب و اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف نظیر توزیع اقلام کاهنده مصرف آب، کنترل فشار و استفاده از ابزارهای تشویقی و تنبیهی اقتصادی به خصوص در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها برای عبور از تابستان سال جاری ضروری است. این امر مستلزم هم‌افزایی سمن‌ها، شهرداری‌ها، رسانه‌ها، دستگاه‌های مختلف دولتی و سایر قوا برای تقویت اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف آب شرب است.» البته اعمال مدیریت کاهش قابل‌ملاحظه مصرف آب فضای سبز هم از منظر کاهش برداشت آب و هم از منظر جلب مشارکت شهروندان ضروری است. همچنین به عقیده کارشناسان این حوزه باید به جای حفر چاه‌های جدید برای تامین آب شرب در مناطقی که سدها از ذخیره کافی برخوردار نیستند تا حد امکان از چاه‌های موجود کشاورزی کمک گرفته شود. اگرچه در این دوران سخت همگی بر این باورند که در مناطق مرزی به خصوص نوار مرزی شرق، استفاده از تمام ظرفیت‌های دیپلماسی فعال بر مبنای منافع مشترک برای تحقق حق‌آبه ایران از منابع آب مشترک ضروری است.
محورهای ملاحظات آب کشاورزی نیز بسیار حائز اهمیت است؛ به‌گونه‌ای که توصیه می‌شود مشوق‌هایی برای جلوگیری از انجام کشت تابستانه محصولات پر آب‌بر در مناطق دارای خشکسالی هواشناسی شدید و بسیار شدید در تابستان ۱۴۰۲ تعریف و اجرایی شود. همچنین به جای پرداخت خسارت خشکسالی به کشاورزان آسیب‌دیده از کم‌بارشی‌ها بعد از وقوع خشکسالی، از رویکرد پرداخت برای خدمات اکوسیستمی به صورت پیشگیرانه استفاده‌شده و قبل از وقوع خشکسالی، همکاری کشاورزان آسیب‌پذیرتر در برنامه‌های حفاظت از منابع آب و خاک جلب شود. از ظرفیت‌های شبکه ترویج در بخش کشاورزی برای آگاهی‌بخشی به کشاورزان در مورد وضعیت وخیم منابع آب استفاده شود.
جلوگیری از هرگونه افزایش مصرف آب (تبخیر و تعرق) در قالب برنامه‌های توسعه ضروری است. در این مورد لازم است بخش آب دولت به صورت شفاف و در حضور افکار عمومی در خصوص زیانبار بودن این‌گونه برنامه‌ها اطلاع‌رسانی کند.
در این گزارش محورهای ملاحظات حکمرانی آب نیز از این قرار است. پیشی گرفتن کاهش حجم ذخیره سدها نسبت به کاهش بارش متوسط حوضه‌ها نشان‌دهنده افزایش روزافزون برداشت‌های مستقیم آب از رودخانه در حوضه‌های بالادست سدهاست. اقدام عاجل در مورد ساماندهی حق‌آبه‌های آب سطحی و صدور پروانه بهره‌برداری و تفکیک بهره‌برداران مجاز و غیرمجاز آب سطحی ضروری است. شایان ذکر است که وزارت نیرو از سال ۱۳۶۱ تاکنون براساس قوانین و مصوبه‌های مختلف موظف به صدور پروانه برای بهره‌برداران از آب سطحی بوده است که این امر به عنوان اولین پیش‌نیاز حکمرانی بر منابع آب سطحی (به عنوان مصداقی پیچیده از مشترکات) هنوز محقق نشده است
نظرشما
آخرین اخبار