سم شفا بخش

 از مواردی که میتواند، پاسخ بیمار به دارو را تحت تأثیر قرار دهد، مصرف دارو در جمعیتهای ویژه است. از مهمترین جمعیتهای ویژه  که دارو درمانی متمایزی از سایر گروهها دارند، نوزادان و کودکان هستند. در واقع نوزادان نارس، نوزادان کامل، شیرخواران، خردسالان و کودکان دبستانی هر یک مدلهای متفاوتی هستند که پاسخ به درمان در آنان تمایزات خاصی با دیگر گروهها دارد. متأسفانه در جامعه با این تفکر غلط روبهرو میشویم که همان داروهایی را که بزرگسالان مصرف میکنند، میتوان با مقادیر کمتری به کودکان داد. اما باید گفت بر خلاف این تصور، کودکان مدلهای کوچک شده یا به عبارتی مینیاتور بزرگسالان نیستند بلکه به لحاظ آناتومی و فیزیولوژی، داروهای مصرفی در بزرگسالان هر چند با مقادیر کمتر، آثاری متفاوت از بزرگسالان روی کودکان برجای میگذارد.
 کودکان و داروهای زیانبار
برای مثال برخی عوارض دارویی در کودکان  مانند «تتراسایکلین»ها به صورت فساد و تخریب دندانها بروز مییابد. یا مصرف کورتونها سبب وقفه در رشد قد کودکان میشود که در بزرگسالان به دلیل توقف رشد قدی شاهد بروز این عوارض نیستیم.
پدیده نگرانکننده دیگر استفاده خودسرانه از پمادهای کورتونی برای بهبود سوختگی پای نوزادان و شیرخواران است. پوست بچهها  به دلیل نازک بودن میزان کورتون بیشتری را نسبت به بزرگسالان جذب میکند. جذب موضعی کورتون در بچهها میتواند سبب عوارض سیستمیک گستردهای در این گروه شود.
به دلیل آنکه کودکان بویژه نوزادان و شیرخواران زیر شش ماه و کودکان زیر دو سال در زمینه مصرف دارو به عنوان گروههای در معرض خطر به شمار میروند و همان طور که اشاره شد، نمیتوان اطلاعات به دست آمده از بزرگسالان را به کودکان تعمیم داد، هم اینک سازندگان دارو موظفند بهطور جداگانه عملکرد دارو را در کودکان مورد بررسی قرار دهند. به دلیل ارتقای نظام خدمات بهداشتی - درمانی، افزایش امید به زندگی در بسیاری از کشورهای دنیا و کاهش موالید، جمعیت در بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله کشور ما رو به پیری در حرکت و تعداد سالمندان در جامعه بهطور روز افزون در حال افزایش است.
 سالمندان بخوانند
سالمندان نیز به لحاظ آناتومیک و فیزیولوژیک پاسخهای متفاوتی به درمان میدهند.  از سویی ضعف حافظه، ضعف بینایی و شنوایی در این گروه    میتواند، مصرف خطاهای دارویی را افزایش دهد. بهطور مثال یک دارو را بیش از یکبار در یک روز مصرف کنند که این امر منجر به مسمومیتهای دارویی در این افراد میشود.  بر اساس برخی مطالعات دانشگاهی، عوارض دارویی در سالمندان  35  تا 40 درصد بیش از افراد میانسال و تداخلات دارویی منجر به عوارض ناخواسته در این گروه، 30 درصد بیش از میانسالان است.
 از طرف دیگر سالمندان بیش از سهم جمعیتی خود دارو مصرف میکنند. چون همان طوری که میدانیم گروه جوان و میانسال به عنوان گروه سالم جامعه بجز در موارد خاص دارو مصرف نمیکنند.
اما سالمندان به دلیل کهولت نیاز بیشتری به دارو دارند. از این رو دارو درمانی در  سالمندان جزو مباحث مهم و مطرح در نظام سلامت است تا بتوانیم با اقدامهای انجام شده، عوارض و خطاهای دارویی را در این گروه به حداقل برسانیم.
 دارو، بلای جان زیان باردار
زنان باردار نیز از جمله جمعیتهای ویژه به شمار میروند کهباید، عملکرد داروهای مصرفی را در آنان  و جنینشان مورد بررسی قرار داد. بسیاری از داروها اگر چه از نظر بهداشتی، مشکلی برای زنان باردار ندارد، اما به دلیل عبور از سد جفتی، سبب عوارض نامطلوب روی جنین و آسیب رساندن به او میشود. مانند مصرف داروی «تالیدومید» که جزو داروهای سالهای میانی قرن گذشته بود و در بسیاری از کشورها مصرف این دارو سبب تولد کودکان ناقصالخلقه شد. فاجعهای که آن را پس از فاجعه هیروشیما جزو فجایع ناشی از صنعتی شدن جوامع میدانند.
مادران شیرده هم از دیگر جمعیتهای ویژه شناخته شدهاند. دارو در شیر مادر ترشح و همراه با شیر وارد بدن شیرخوار میشود. در مواردی که مادر شیرده، آنتی بیوتیک یا پنی سیلین مصرف میکند، طفل شیرخوار دچار اسهال یا برفک دهان میشود. استفاده از داروهای خواب آور نیز توسط مادر شیرده موجب پر خوابی مفرط شیرخوار میشود.
علاوه بر این چهار گروه خاص، بیمارانی که دچار اختلالات مادرزادی هستند مانند مبتلایان به فاویسم که برخی داروها را مصرف میکنند یا بیمارانی که پیوند کبد و کلیه کردهاند نیز اجازه مصرف بسیاری از داروها را ندارند.
با توجه به اهمیت این موضوع، انجمن علمی داروسازان ایران که وظیفه خطیر  مشارکت فعال در ارتقای دانش علمی داروسازان و پزشکان را برعهده دارد، موضوع اصلی سیزدهمین همایش خود را که همه ساله مقارن با ۵ شهریور، روز داروساز و زادروز حکیم و داروساز پرآوازه اسلام و ایران محمد بن زکریای رازی برگزار میشود و در سالهای اخیر به صورت بزرگترین تجمع ملی داروسازان کشور در آمده به موضوع دارو درمانی در جمعیتهای ویژه اختصاص داده است.
این همایش سه روزه که تا جمعه 7 شهریور ماه و همزمان با جشن روز دارو ساز به کار خود ادامه میدهد، مهمترین  هدف خود را ارائه آخرین یافتههای علمی در این حوزه به داروسازان  و پزشکان قرار داده است.


 دکتر سید حمید خویی
رئیس انجمن علمی داروسازان ایران