مصائب آزمایشگاه‌های پزشکی

شفا آنلاین>سلامت>گرانی مواد مصرفی، متناسب نبودن تعرفه‌ها و هزینه‌بر شدن استفاده از کیت‌های بی‌کیفیت، منجر به تعطیلی و کاهش خدمات شده است


متناسب‌نشدن تعرفه‌ها به ضرر مردم است
شهروز همتی، رئیس انجمن دکتری علوم آزمایشگاهی تشخیص پزشکی ایران با انتقاد از کمبود کیت‌های آزمایشگاهی می‌گوید: «کیت‌ها در دسترس نیست؛ چون ارز ترجیحی برداشته شده و قیمت آنها هم 3تا 4برابر افزایش پیدا کرده است. با تعرفه موجود آزمایشگاه توان خرید این کیت‌ها را ندارد؛ بنابراین آنچه در نهایت شاهد خواهیم بود تعطیلی آزمایشگاه‌ها به‌ویژه مراکز کوچک در شهرستان‌های دورافتاده و مناطق محروم است. همین حالا هم برخی کیت‌های مورد نیاز دستگاه‌ها تامین نیست و این امر ارائه خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی و انجام تست‌های آزمایشگاهی را با مشکل مواجه کرده و ضرر آن متوجه مردم و بیماران است.» همتی معتقد است که سیاست دولت برای جلوگیری از افزایش تعرفه‌های خدمات سلامت به بهانه حمایت از اقشار آسیب‌پذیر درست نیست؛ چون تنها بیمه‌ها هستند که پرداختی کمتری دارند و ضرری نمی‌کنند، اما دسترسی مردم به این خدمات با مشکل مواجه شده است: «درخواست برای افزایش تعرفه‌ها به‌معنای افزایش پرداخت از جیب مردم نیست، بلکه باید پوشش بیمه‌ای افزایش پیدا کند. باید به این مسئله توجه داشت که بخش دولتی و خصوصی علوم آزمایشگاهی دارای تفاوت‌هایی هستند. حدود 80درصد سیستم‌های اتوماتیک و تجهیزات پیشرفته در بخش خصوصی وجود دارد و 70درصد خدمات فوق‌تخصصی را هم خصوصی‌ها ارائه می‌کنند. تعرفه این بخش در سال 1401 با دلار 24هزار تومانی بسته شده و در 1402 با دلار حدود 50هزار تومانی هنوز هیچ تعرفه جدیدی ابلاغ نشده است. سال گذشته هم شرکت‌های تجهیزاتی 3تا 4 برابر قیمت کیت‌ها و تجهیزات‌شان را افزایش دادند، اما اداره کل تجهیزات و ملزومات پزشکی وزارت بهداشت به‌عنوان متولی این حوزه نظارتی بر این موضوع نداشت. آزمایشگاه‌ها مجبور به خرید این تجهیزات و کیت‌های گران‌تر هستند بدون اینکه تعرفه‌هایشان افزایش پیدا کرده باشد یا درآمدهایشان متناسب با چنین گرانی‌هایی شود.» او درباره اینکه آیا این گرانی‌ها منجر به گرایش مراکز به خرید کیت‌های بی‌کیفیت شده است هم می‌گوید: «افزایش قیمت باعث شده که آزمایشگاه‌داران تمایلی به خرید نداشته باشند؛ چون در حال حاضر قیمت انجام آزمایش و تست بیشتر از تعرفه‌ای است که دولت تعیین کرده است. آزمایشگاه‌ها در تمام این مدت سعی کرده‌اند که خدمات ارائه کنند و در برخی موارد هم که مجبور به استفاده از کیت‌های غیرمعتبر هستند، مجبور به تکرار چند باره آزمایش‌ها می‌شوند که هزینه‌بر است.» رئیس چهاردهمین کنگره بین‌المللی و بیستمین کنگره کشوری ارتقای کیفیت خدمات آزمایشگاهی تشخیص پزشکی ایران درباره گلایه‌های مردم از مناسب نبودن کیفیت آزمایش‌های در مراکز دولتی و بیمارستانی هم عنوان می‌کند: «اینکه می‌گوییم به‌دلیل مشکلات موجود کیفیت دچار صدمه می‌شود هم شامل بخش دولتی است و هم خصوصی. اما چون 80درصد تجهیزات پیشرفته در آزمایشگاه‌های خصوصی است، آزمایشگاه‌های دولتی از این تجهیزات بهره کمتری برده‌اند و به همین دلیل کیفیت آزمایشگاه‌های دولتی و خصوصی قطعا فرق دارد. البته آزمایشگاه‌های بیمارستان‌ها به هیچ عنوان برای این ساخته نشده‌اند که از بیرون بیماران سرپایی پذیرش کنند. کار آنها منحصرا ارائه خدمات به بیماران بستری و بیماران درمانگاه خودشان است، اما برای افزایش درآمد از بیرون هم پذیرش دارند. البته هیچ زمانی نمی‌توان گفت که جواب یک آزمایش 100درصد درست یا غلط باشد؛ به‌عنوان مثال یک آزمایش قند در آزمایشگاهی 150 و تکرار آن در جای دیگر به زیر 100می‌رسد. به‌طور کلی هیچ‌کدام از نتایج به‌صورت 100درصدی درست یا غلط نیست، بلکه نکته مهم اینجاست که در شرایط انجام آزمایش برخی شرایط خود بیمار تحت عنوان «شرایط پیش از آزمایش» اثرگذار است. درباره آزمایش قند خون تنها 40مورد شرایط پیش از آزمایش وجود دارد.»

تفاوت کیفیت خدمات در بخش دولتی و خصوصی
«طی چند سال اخیر مشکلات تهیه کیت و تجهیزات آزمایشگاه بیشتر شده و زنجیره تامین را با اختلال مواجه کرده است. این اختلال چه در بحث تخصیص ارز و چه در بحث گرانی خودش را نشان داده است.» این نکته را هم غلامرضا حمزه‌لو، دبیر انجمن اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: «تعرفه خدمات آزمایشگاهی از سوی دولت تعیین می‌شود، اما خرید کیت و تجهیزات از بازار آزاد صورت می‌گیرد. سهمیه ارزی هم که تخصیص می‌دهند برای همه موارد مصرفی کافی نیست و این مسئله در ارائه خدمات آزمایشگاهی تأثیرگذار است. این در حالی است که تا چند سال پیش تجهیزات آزمایشگاهی مشمول ارز حمایتی بود، اما در حال حاضر حذف شده و با توجه به افزایش نرخ ارز، قیمت ‌بسیاری از این تجهیزات و دستگاه‌ها که عمدتا اتوماتیک و گران‌قیمت هستند، و هزینه‌های پشتیبانی قطعات آنها چندین برابر شده است. این مسئله آزمایشگاه‌ها را در بازسازی و نوسازی محدود کرده و آنها مشکلات زیادی در این‌باره دارند. این موضوع در بخش دولتی بیشتر است؛ چراکه محدودیت منابع دارند و یکی از عوامل محدودکننده ارائه خدمات مناسب آزمایشگاهی است.» او درباره کاهش کیفیت خدمات آزمایشگاهی هم توضیح می‌دهد: «کیت و تجهیزاتی که در بخش دولتی و خصوصی مصرف می‌شود همه از یک جنس هستند، اما پوشش خدمات متفاوت است و خدماتی که در بخش دولتی ارائه می‌شود تنوع کمتری دارد. به‌دلیل مشکلات اقتصادی، مراجعه مردم به مراکز دولتی افزایش پیدا کرده و این مسئله می‌تواند در کیفیت تأثیرگذار باشد. در آزمایشگاه‌ها چند عامل باعث می‌شود که با وجود فشارهای اقتصادی وارد بحث استفاده از مواد تقلبی و کم‌کیفیت نشوند؛ ازجمله اعتباربخشی و استانداردسازی که در بخش آزمایشگاه‌ها وجود دارد و ناظر آن هم وزارت بهداشت است.» به‌گفته حمزه‌لو در حال حاضر کیت‌ها از مجاری غیررسمی و کشورهای همسایه هم وارد و توزیع می‌شوند، اما مشابه همان‌هایی هستند که از مسیر قانونی وارد می‌شوند؛ هر چند که قیمت گران‌تری دارند و آزمایشگاه‌ها در زمان کمبود مجبور به خرید و استفاده از آنها می‌شوند. او ادامه می‌دهد: «تنها ممکن است 5تا 10درصد کیت‌های ورودی به کشور بی‌کیفیت باشند، اما به‌دلیل تعدد آزمایشگاه‌ها این عاقلانه نیست که کیفیت خدمات خود را با استفاده از کیت‌های بی‌کیفیت زیر سؤال ببرند و بازار رقابت را از دست بدهند. کیفیت، یک موضوع عمومی است و خیلی از مسائل دیگر هم باید برای آن لحاظ کرد.»

ضرورت توجه به حوزه علوم آزمایشگاهی
امیرحسن زرنانی، دبیر علمی چهاردهمین کنگره بین‌المللی و بیستمین کنگره کشوری ارتقای کیفیت خدمات آزمایشگاهی تشخیص پزشکی ایران درباره ضرورت توجه به حوزه علوم آزمایشگاهی می‌گوید: «بیماری‌های غیرواگیر (شامل قلبی و عروقی، ریه، دیابت و سرطان) مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر است و سازمان جهانی بهداشت عمده تمرکز را روی این بیماری‌ها گذاشته است. تشخیص به‌موقع و زودهنگام آزمایشگاهی این بیماری‌ها میزان موفقیت درمان را افزایش می‌دهد و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی نقش مهمی را در این خصوص ایفا می‌کنند.»‌

70 درصد از خطاهای آزمایشگاهی و نتیجه متفاوت ناشی از تکرار آزمایش، مربوط به شرایط پیش از آزمایش است

80درصد تجهیزات آزمایشگاهی وابستگی ارزی دارند و با حذف ارز حمایتی قیمت‌ها 3 تا 6 برابر افزایش داشته‌اند

20 آزمایشگاه در تهران به دلیل مشکلات اقتصادی و برخی آزمایشگاه‌ها در شهرهای کوچک به همین دلیل تعطیل شدند

80 درصد سیستم‌های اتوماتیک و تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی در بخش خصوصی است

70 درصد تشخیص‌های بالینی در تمام دنیا از سوی آزمایشگاه‌ها انجام می‌شود اما کمبود و گرانی تجهیزات و کیت‌ها مشکلات زیادی در ارائه خدمات آزمایشگاهی در کشور به وجود آورده است

6 هزار آزمایشگاه در کشور وجود دارد که سالانه حدود 2 میلیارد جواب آزمایش تولید می‌کنند

70 درصد خدمات فوق تخصصی در آزمایشگاه‌های بخش خصوصی ارائه می‌شود و بخش دولتی به دلیل محدودیت منابع تنوع خدمات ندارد