سیر صعودی حضور زنان در حرفه پزشکی

شفاآنلاین>سلامت>حضور زنان در حرفه پزشکی به دوره باستان برمی‌گردد. برای نخستین بار در تاریخ علم در کتیبه‌ای به‌جا‌مانده از دوره مصر باستان به خانم مریت پته (Merit Ptah) به‌عنوان «پزشک ارشد» اشاره شده است. از دیگر نام‌ها می‌توان به خانم اگنودیس (Agnodice) به‌عنوان یکی از نخستین پزشکان زن اشاره کرد که در قرن چهارم قبل از میلاد در آتن به طبابت مشغول بوده است.
 

به گزارش شفاآنلاین:مژگان حیدری، متخصص کودکان: حضور زنان در حرفه پزشکی به دوره باستان برمی‌گردد. برای نخستین بار در تاریخ علم در کتیبه‌ای به‌جا‌مانده از دوره مصر باستان به خانم مریت پته (Merit Ptah) به‌عنوان «پزشک ارشد» اشاره شده است. از دیگر نام‌ها می‌توان به خانم اگنودیس (Agnodice) به‌عنوان یکی از نخستین پزشکان زن اشاره کرد که در قرن چهارم قبل از میلاد در آتن به طبابت مشغول بوده است. از آن زمان در حوزه‌های گوناگون و در مقیاس‌ها و مقام‌های مختلفی زنان در حرفه پزشکی مشغول فعالیت بوده‌اند. هرچند در ابتدای کار و تا همین اواخر که زنان حتی حق رأی در بسیاری از کشورها نداشته‌اند، حضور زنان انگشت‌شمار بوده است، اما تحولات زندگی مدرن و دسترسی به آموزش‌های همگانی در این عرصه انقلابی بنیادین را ایجاد کرده است. امروز دیگر زنان تنها بخش کوچکی از جامعه پزشکی و سلامت نیستند؛ چراکه هم از لحاظ آماری و هم به لحاظ کیفی و گستردگی وضعیتی به‌مراتب بهتر از گذشته‌های دور دارند.

امروز در دنیا بیش از ۹ میلیون پزشک و ۱۸ میلیون پرستار مشغول فعالیت‌اند که حدودا ۳۶ درصد از آنها پزشکان زن هستند (انجمن پزشکی ماساچوست). این مقدار نسبت به سال‌های گذشته رشد داشته است. به‌عنوان مثال در آمریکا از حدود هشت درصد در سال ۱۳۴۸ به حدود ۲۸ درصد در سال ۱۳۸۵، حدود ۳۳ درصد در سال ۱۳۹۱ و حدودا ۳۵ درصد در سال ۱۳۹۵ رشد داشته است (انجمن کالج‌های پزشکی آمریکا). درصد پزشکان زن در دیگر کشورها از‌جمله آلمان ۴۵ درصد، ایتالیا و ترکیه ۴۰ درصد و ژاپن ۲۰ درصد است. حضور زنان در حرفه پزشکی در ایران نیز سیر صعودی و چشمگیری در چند دهه اخیر داشته است. طبق گزارش ارائه‌شده از طرف وزارت بهداشت تعداد متخصصان زن در چند دهه اخیر بیش از ۱۵ برابر شده و از حدودا سه‌هزارو 500 نفر به بیش از ۶۶ هزار نفر افزایش یافته است. طبق آمار سازمان نظام پزشکی کشور در‌حال‌حاضر حدود ۴۱ درصد از پزشکان کشور زن هستند. این رشد معنادار و مثبت حضور زنان در حرفه پزشکی در کشورهای گوناگون ناشی از افزایش تعداد دانشجویان زن در رشته‌های پزشکی بوده که به‌عنوان مثال در کشورهایی مانند ایران رخ داده است. در آمریکا برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ بیش از ۵۰ درصد کرسی‌های دانشگاهی در رشته پزشکی از سوی دانشجویان زن تکمیل شده‌اند. با همه این اوصاف کماکان چالش‌های جدی روبه‌روی پزشکان زن وجود دارد. ساختارهای اجتماعی مردسالار که نابرابری جنسیتی در آن دیده می‌شود و گاهی در اشکال مختلف خود را بازتولید می‌کند نیز کماکان موانع گوناگونی پیش‌روی پیشرفت زنان قرار داده است. بسیاری از این موانع با درجات مختلف در همه کشورها دیده می‌شوند، اما نکته مهم آن است که جوامع و سازمان‌های ذی‌ربط چگونه در رفع این موانع کوشا هستند تا شرایط پیشرفت و بالندگی برای زنان مشغول در حوزه سلامت و پزشکی فراهم آید. هرچند چالش‌ها متنوع و فراوان‌ هستند، اما در این نوشته به اختصار به چند نمونه مهم آن اشاره می‌شود.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های پزشکان زن برقراری تعادل بین کار و زندگی است تا هم پاسخ‌گوی مسئولیت‌های حرفه‌ای خود باشند و هم به وظایف خانوادگی مورد انتخاب خود بپردازند. نبود حمایت‌های کافی از طرف سازمان‌های ذی‌ربط باعث اختلال در این وظایف می‌شود. برای نمونه در مطالعه‌ای که در هندوستان در این زمینه انجام شده است، محققان دریافتند بیش از ۴۵ درصد زنان پزشک به دلیل تداخل کار با زندگی خانوادگی‌شان نتوانسته‌اند به طور کامل به تعهدات کاری‌شان پایبند بمانند و رضایت شغلی در ۲۴ درصد زنان پزشک تحت تأثیر تداخل کار با زندگی خانوادگی‌شان بوده است. دانشجویان پزشکی پس از هفت سال تحصیل در دانشکده‌های پزشکی، در حداقل ۲۵‌سالگی برای گذراندن دوره طرح دوساله به دورترین مناطق محروم کشور اعزام می‌شوند. گذراندن این دوران برای زنان پزشک که علاوه بر مسئولیت‌های حرفه‌ای، مسئولیت نگهداری از فرزندان و رسیدگی به بخشی از امور خانه را دارند، بسیار سخت و چالش‌برانگیز است که در کنار نگرانی‌های اقتصادی از‌جمله موانع تشکیل خانواده است.

تبعیض جنسیتی در محل کار از دیگر چالش‌های پزشکان زن است. با وجود توانایی پزشکان زن و تعداد زیاد آنها، همچنان بیشتر مقام‌های ارشد بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی و درمانی منتسب به مردان است که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده نبود توجه کافی به توانمندی‌های زنان در محیط‌های کاری و شرایط نامساوی برای ارتقای شغلی بین پزشکان زن و مرد باشد. در جوامع سنتی‌تر حضور پزشکان زن هنوز هم مورد مناقشه است و آنها در این مناطق با معضلات اجتماعی و فرهنگی بسیاری روبه‌رو هستند. نبود آگاهی و نبود آموزش‌های مناسب با محیط‌های کاری و رفتار حرفه‌ای مناسب با آن باعث به وجود آمدن بسیاری از این مشکلات است.

یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی پزشکان زن، شرایط کاری نامناسب است. به‌عنوان مثال ساعات حضور دستیاران تخصصی در بیمارستان‌ها به بیش از 30 ساعت متمادی می‌رسد که گاهی زمان استراحت به حتی کمتر از یک ساعت می‌رسد. یکی دیگر از این‌گونه چالش‌ها نیز تعداد بالای کشیک‌های شبانه است. به‌عنوان مثال تعداد کشیک‌های دوره دستیاری تخصصی در بسیاری از رشته‌های بالینی مانند داخلی، کودکان، زنان، ارتوپدی و... به بیش از ۱۵ کشیک در یک ماه می‌رسد. فشار جسمی و روحی که ناشی از تعداد زیاد کشیک‌های شبانه‌روزی در بیمارستان‌ها است، اثراتی سوء بر سلامتی پزشکان به‌ویژه پزشکان زن که علاوه بر فعالیت حرفه‌ای، مسئولیت نگهداری از فرزندان و رسیدگی به امور خانه را دارند، می‌گذارد. بسیاری از زنان پزشک به دلیل نبود حمایت‌های شغلی نیز از باردارشدن در حین گذراندن دوره دستیاری تخصص یا در حین گذراندن دوره طرح خودداری می‌کنند که این امر باعث مشکلات باروری نیز می‌شود. به دلیل فضای کاری نامناسب و نبود حمایت کافی مادران پزشک مجبورند دوره کوتاهی به مرخصی زایمان بروند و پس از مدت کوتاهی به محیط کاری برگردند که این موضوع بر سلامت مادر و نوزاد و عملکرد حرفه‌ای آنها اثرات منفی می‌گذارد.

با همه این چالش‌ها کماکان زنان نقش کلیدی در ارتقای کیفیت سیستم

بهداشتی-درمانی دارند. در مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۵ در دانشگاه هاروارد انجام شده است، محققان دریافتند تعداد مرگ‌ومیر بیماران تحت درمان متخصصان داخلی زن به طور معناداری کمتر از همتایان مرد بوده است. این تفاوت آماری می‌تواند ناشی از پایبندی بیشتر پزشکان زن به دستورالعمل‌های درمانی، تأکید بیشتر بر انجام اقدامات پیشگیرانه در مواجهه با بیمار، برقراری ارتباط بهتر با بیمار و انجام معاینات پزشکی استاندارد از سوی پزشکان زن باشد. این دست از مطالعات به‌خوبی نشان می‌دهند که در صورت بهبود شرایط کاری پزشکان زن می‌توان هم از پیامدهای ناگوار ناشی از تداخل فعالیت‌های حرفه‌ای آنها و مسئولیت‌های خانوادگی‌شان کاست و هم از توانایی‌های‌شان در جهت حفظ سلامت بیماران و ارتقای نظام سلامت کشور استفاده بهتری کرد. با بهبود فضای کاری مثلا تعیین نیروی جایگزین موقت در زمان بارداری، افزایش مدت‌زمان مرخصی زایمان، تأسیس مهدکودک در بیمارستان‌ها برای نگهداری از فرزندان مادران پزشک، افزایش میزان ویزیت‌های آنلاین از طرف پزشکان زن، همکاری بیشتر رؤسای بیمارستان‌ها و مراکز درمانی برای تنظیم ساعت کاری،

on-call (آن‌کالی به معنای پاسخ به تماس‌های تلفنی از طرف بیمارستان پس از اتمام وقت کاری است) نبودن پزشکان زن پس از اتمام وقت کاری‌شان، دادن مرخصی به همسران پزشکان زن پس از تولد نوزاد و آموزش‌های حرفه‌ای برای آشنایی با رفتار حرفه‌ای در محل کار می‌توان تا حد زیادی به حل بخشی از مشکلات پیش‌روی پزشکان زن پرداخت. شرق