کمبود برخی از اقلام دارویی موضوعی است که روز گذشته از سوی رئیس دولت هم مطرح شد. ابراهیم رئیسی که در جلسه هیئت‌دولت صحبت می‌کرد، این موضوع را هم مورد توجه قرار داد و مسئولان مربوطه را مکلف کرد با تامین سریع اقلام داوریی مذکور و رفع نیاز مردم، دلیل قصور احتمالی را به‌طور دقیق پیگیری کرده و با هر فرد یا مجموعه‌ای که در این زمینه کوتاهی داشته به شکل مناسب برخورد کنند.
دارو نیست که بفروشیم
300 تا 400هزار تومان برای یک ویزیت و درمان سرماخوردگی شاید برای برخی گران نباشد اما برای کارگر بدون بیمه‌ای که چند روز پیش همراه فرزند و همسرش به یکی از پایگاه‌های سلامت در غرب تهران مراجعه کرده بود، چیزی حدود 800هزار تومان تمام می‌شود و دقیقا نصف پولی است که تا پایان ماه در حسابش دارد. هرچند شربت ساده برای کودکش را هم داروخانه نزدیک پایگاه ندارد و حالا باید سرگردان داروخانه‌ها شود برای پیدا کردنش، آن هم وقتی که ناقل ویروس است و عامل چرخش و افزایش بیماری.
میان تمام کمبودهای ساده‌ترین اقلام دارویی از آنتی‌بیوتیک و سرم گرفته تا قطره بینی و اسپری ضدآلرژی، برخی داروخانه‌داران هم از عرضه آنها با نسخه و قیمت دولتی سر باز می‌زنند. یکی از همین داروخانه‌داران هم این موضوع را تایید می‌کند و می‌گوید: «چند ماه است قیمت داروها افزایش پیدا کرده اما دو ماهی است که تامین اجتماعی هیچ پولی به ما نداده. برخی داروها گرانند و تا 95درصد مشمول بیمه می‌شوند. وقتی بیمار آن را خریداری می‌کند تا مدت‌ها پولش را به ما نمی‌دهند، به همین دلیل برخی داروخانه‌داران آن را با بیمه نمی‌فروشند یا به‌بهانه قطع بودن سایت آزاد فروخته می‌شود.» البته به گفته او «حالا داستان طلبکاری و بدهکاری داروخانه‌داران و بیمه مطرح نیست بلکه دارویی نیست که به مردم بدهند. تقاضا برای یک شربت ساده بروفن در داروخانه ما از 100عدد به 250عدد رسیده اما نیست که بفروشیم.» این درحالی‌است که سازمان غذا و دارو از اصلاح قیمت‌ها برای تولیدکنندگان آنتی‌بیوتیک خبر می‌دهد که تولید آن برای شرکت‌های دارویی به‌صرفه باشد، اما اگر از همین هفته پیش که سازمان و تولیدکنندگان بر سر قیمت‌ها به توافق رسیده‌اند، هم تولید دارو آغاز شده باشد، تا یکی، دو ماه آینده نیاز بازار مصرف تامین نخواهد شد، مگر این‌که طی این مدت احتکار با هدف افزایش قیمت صورت گرفته باشد و حالا با اصلاح قیمت‌ها به‌سرعت داروها وارد بازار شوند. این نکته‌ای است که مسئول روابط عمومی در سازمان غذا و دارو هم در صفحه توئیتر خود به آن اشاره و نوشته‌ای با این مضمون منتشر کرده است: «وای به کسانی که اقدام به احتکار ماده اولیه تولید آنتی‌بیوتیک و دپوی کپسول و شربت کرده‌اند تا قیمت بالاتر بگیرند.» البته براساس اعلام مسئولان سازمان غذا و دارو، مجوز واردات فوری هشت‌آنتی‌بیوتک هم صادر شده که هرچند هزینه گزافی را به نظام سلامت وارد خواهد کرد اما تا حدودی نیاز بیماران را مرتفع می‌کند. حالا درباره این‌که چرا با وجود ساده‌ترین پیش‌بینی‌ها نسبت به افزایش بیماری در ماه‌های سرد سال، برنامه‌ریزی‌های زودهنگام برای رفع مشکل تولیدکنندگان یا تامین دارو ازطریق واردات صورت نگرفته، سوالات بسیاری مطرح است و فعالان حوزه دارو و درمان در گفت‌وگو با هم‌میهن به این سوالات پاسخ می‌دهند.
کمبودهای دارویی مثل تکه‌های پازل است
«می‌گویند تقاضای القایی باعث افزایش 25درصدی مصرف شده و بیماران با هر سرماخوردگی ساده‌ای تقاضای آنتی‌بیوتیک و سرم دارند. چرا باید فکر کنیم این وضعیت باعث کمبود داروست؟ نمی‌توان کمبودهای فعلی را به افزایش مصرف مردم ربط داد. مسئله اینجاست که با وجود گران شدن دارو پس از اجرای طرح دارویار و حذف ارز ترجیحی، تولید دارو دیگر برای شرکت‌ها به‌صرفه نیست. این امر کاملا مشخص که برخی شرکت‌ها تولید خود را متوقف کرده‌اند و حتی ماده اولیه خود را به دیگر شرکت‌ها هم نمی‌دهند، اقدام‌شان با وجود مشکلات مردم اخلاقی نیست اما نمی‌توان انتظار داشت با ضررهای هنگفت، نیاز دارویی کشور را تامین کنند.» این صحبت‌های پزشک فعال در یکی از مراکز سلامت است که نمی‌خواهد نامش در این گزارش منتشر شود: «تا جایی که ما می‌دانیم شرکت‌های دارویی پس از اجرای طرح دارویار به دلیل به‌صرفه نبودن قیمت‌ها، همکاری نکردند و این کمبودها ناشی از چنین تصمیماتی است. درست مثل تولید نشدن سرم که باعث شد محموله‌های آن با هزینه‌های هنگفت وارد کشور شود.» او ادامه می‌دهد: «سهم قابل‌توجهی از افزایش مصرف به دلیل آنفلوآنزا و کووید است اما سوال اینجاست که حتی یک دانشجوی ساده هم می‌داند با شروع فصل سرما، سرماخوردگی و نیاز به دارو افزایش پیدا می‌کند، چرا برنامه‌ریزی‌های لازم برای تامین آن تاکنون صورت نگرفته؟ ما نمی‌توانیم جلوی مردم را برای خرید آنتی‌بیوتیک و سرم بگیریم. اگر بیمار شوند، نمی‌توانیم به آنها بگوییم شما با یک پاشویه ساده تب‌تان را قطع کنید. این روزها در چیزهایی کمبود داریم که واقعا خجالت‌آور است.» در یکی از بیمارستان‌های دولتی، بیماران برای تامین ساده‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها حتی شربت آزیترومایسین و سرم مشکل دارند و گاهی مجبور به تامین آن از سایر داروخانه‌های شهر هستند. اسپری سالبوتامول (برای تسکین علائم آسم و بیماری‌های مزمن انسدادی ریه) هم نیست. یکی از پزشکان بخش عفونی این بیمارستان هم می‌گوید: «مشکل اینجاست که تمام این داروهای کمیاب‌شده در فضای مجازی به‌راحتی در حال فروش هستند. ساده‌ترین آنتی‌بیوتیک‌هایی که در داروخانه‌ها یافت نمی‌شود، در این گروه‌های فضای مجازی با قیمت‌های چند برابر فروخته می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «به جایی رسیده‌ایم که برای کودک پنج ساله نمی‌توانیم شربت تجویز کنیم، چون در داروخانه‌ها یافت نمی‌شود و خانواده هم توان خرید آن را در بازار سیاه ندارد. همان داستان رمدسیویر در دوران کرونا که قیمت آن 700 تا 800هزار تومان بود اما در بازار سیاه تا پنج میلیون تومان فروخته می‌شد، در حال تکرار است. حالا داروهای 10، 20 هزار تومانی را 100هزار تومان به مردم تحمیل می‌کنند.» او درباره این‌که آیا حوادث اخیر، مصدومیت‌ها و ترس مردم از مراجعه به مراکز درمانی پس از مشکلاتی که برای آنها به وجود می‌آید، می‌تواند باعث افزایش مصرف درباره برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و سرم‌ها باشد، بیان می‌کند: «این کمبودها مثل پازل تکه‌های مختلفی دارند، اما نمی‌توانند دلایل اصلی باشند. مشکلی در سازمان غذا و دارو وجود دارد که با هر بحران و بیماری، این مشکلات به عناوین مختلف تکرار می‌شوند و ضرر مستقیم آنها هم فقط برای بیماران است. چرا باید حالا هم سرگردان پیدا کردن سرم باشیم. در دوران کووید19 این اتفاق با وجود چندین هزار بیمار بستری و نیاز به سرم‌ها برای تزریق‌های سرپایی توجیه‌پذیر بود، اما حالا چرا این کمبودها وجود دارد؟ مگر در سازمان غذا و دارو پیش‌بینی دارویی وجود ندارد که براساس الگوی بیماری مثل آنفلوآنزا در پاییز و زمستان، افزایش مصرف مثلا 40درصدی را در نظر بگیرند و نسبت به تامین آن اقدام کنند. اینطور به‌نظر می‌رسد که تمام مشکلات پنهان می‌ماند و توجیه می‌شود تا آبروی طرح دارویار حفظ شود!» این پزشک درباره این‌که با چه استدلالی می‌توان این مشکلات را به طرح دارویار ارتباط داد هم بیان می‌کند: «به اذعان خود شرکت‌های دارویی، تولید در حال حاضر زیان‌ده است. با وجودی که پس از اجرای طرح در فاز اول، قیمت دارو 40 تا 50درصد گران شد اما این را هم در نظر بگیرید که ارز دولتی چهارهزار و 200تومان هم تبدیل به ارز نیمایی 26، 27هزار تومانی شد. شرکت‌ها مواد اولیه خود را با ارز چهار هزار و 200تومانی تامین می‌کردند و حالا باید شش برابر بیشتر برای تامین آن پرداخت کنند. این تناسب برقرار نشد و شرکت‌های دارویی تمایلی به تولید ندارند، حتی اگر اتهام احتکار به آنها زده شود، تولید و عرضه برای آنها به‌صرفه نیست. این مسئولیت وزارت بهداشت است که در این باره تعادل برقرار کند و نباید اجازه دهد این کمبودها رقم بخورد.»
فروش چند برابر قیمت در اینترنت
«کاملا قابل پیش‌بینی بود که بیماری‌های تنفسی و ویروسی در فصل سرما شایع‌تر خواهد شد و به همین دلیل آنتی‌بیوتیک‌ها به‌ویژه برای کودکان بیشتر مصرف می‌شود. اما با اجرای طرح دارویار قیمت خرید مواد اولیه تولید داروها افزایش پیدا کرد و سهم مواد اولیه آنتی‌بیوتیک‌ها هم ۷۰درصدی است که بیشترین تاثیر را از این مسئله می‌بیند. افزایش قیمت و گران شدن مواد اولیه برای تولید آنتی‌بیوتیک‌ها، باعث کمبود این داروها در داروخانه‌ها شده هرچند اخیرا سازمان غذا و دارو تجدیدنظر کرده که افزایش قیمت مواد اولیه دارو به گونه‌ای صورت بگیرد که برای صنایع داروسازی به‌صرفه باشد اما پرداخت اضافه به جیب مردم تحمیل نکند.» اینها را علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران اعلام می‌کند و با بیان این‌که باید پیش‌بینی برای رفع این مشکلات زودتر انجام می‌شد، می‌گوید: «طی این مدت بیشترین اعتراض‌ها از سوی شرکت‌های تولیدکننده دارو درباره نحوه قیمت‌ها بود که باعث این کمبودها هم شد. در این میان تولیدکنندگان آنتی‌بیوتیک معتقد بودند قیمت‌گذاری‌ها متناسب با هزینه‌ها تعیین نشده و به همین دلیل تولید را متوقف کرده بودند.» به‌گفته فاطمی قیمت‌گذاری اولیه طرح دارویار، در تیرماه امسال انجام شد و حالا با فرض این‌که از دو ماه پیش تولید آنتی‌بیوتیک‌ها متوقف شده باشد و اخیر دوباره آغاز شده باشد، رسیدن به اوج نیاز به آنتی‌بیوتیک‌ها زمان‌بر خواهد بود: «بعید است وعده‌های یک تا دو هفته برای تامین آنتی‌بیوتیک‌های از تولید داخل محقق شود، مگر این‌که واردات سریع دراین‌باره صورت بگیرد. این درحالی‌است که داروهای شیشه‌ای و انواع شربت‌های خوراکی ازجمله دیفین‌هیدرامین، لوراتادین، اکسپکتورانت، استامینوفن و... همه دچار کمبود هستند. دراین‌باره ادعا می‌شود در تابستان به دلیل قطعی برق، شیشه برای این محصولات تولید نشده و اکنون یکی از دلایل کمبودها مطرح می‌شود، هرچند به‌طور دقیق نمی‌توان به آن استناد کرد.» او به سوءاستفاده برخی شرکت‌های دارویی در رقم خوردن کمبودها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «وضعیت به گونه‌ای شده که برخی شرکت‌های پخش دارو، شروطی را برای عرضه دارو در نظر می‌گیرند. مثلا یک شرکت پخش اعلام می‌کند که فقط در صورت خرید تا سقف 20میلیون به یک داروخانه سرم یا آنتی‌بیوتیک می‌دهد. البته برخی داروخانه‌ها توان اقتصادی بالایی در خرید مکمل‌ها و اقلام بهداشتی دارند و شرکت‌های پخش، داروهای دچار کمبود را بیشتر در اختیار آنها قرار می‌دهند اما داروخانه‌هایی که بخواهند به‌صورت روتین همین داروهای کمیاب را خریداری کنند، موفق به تامین آنها نمی‌شوند. این مسئله با ضوابط و قوانین سازمان غذا و دارو همخوانی ندارد.»
فاطمی همچنین از عرضه بدون نظارت داروها و سرم در فضای مجازی خبر می‌دهد: «سرم در داروخانه‌ها دچار کمبود است اما در بستر فضای مجازی سرم‌های 18هزار تومانی را تا 100هزار تومان به فروش می‌رسانند. این مسئله فقط منحصر به کانال‌های فضای مجازی نیست بلکه سایت‌های مجازی هم فعالند و کسی هم برخوردی با آنها نمی‌کند. باعث تاسف است که کمبود دارو، باز هم برای برخی آب و نان شده، از شرکت‌های توزیع گرفته تا فروشندگان دارو بر بستر فضای مجازی و آنلاین.»
الگوی نامناسب تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها
با وجودی که قرار بود با اجرای طرح دارویار، کمبودهای دارویی به حداقل برسد اما در همین ابتدای کار بسیاری از داروهای موردنیاز در ماه‌های سرد سال در دسترس نیستند. درباره این‌که چرا با وجود برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در طرح دارویار و پیش‌بینی‌هایی که می‌شد از همان تابستان برای تامین دارو در ماه‌های سرد سال انجام داد اما باز هم کمبود دارو به مشکل جدید برای مردم تبدیل شده است، سجاد اسماعیلی، مشاور رئیس سازمان غذا و دارو به هم‌میهن می‌گوید: «آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی است و اساسا نیازی به درمان با آنتی‌بیوتیک به‌عنوان ضدباکتری ندارد، مگر در مواردی که عفونت ثانویه وجود داشته باشد. این موضوع به عموم جامعه تعمیم‌پذیر نیست و ممکن است در برخی کودکان و سالمندان، آنفلوآنزا به عفونت باکتریایی منجر شود. اما اکنون شاهدیم که 80درصد موارد مراجعه بیمار با علائم سرماخوردگی (آنفلوآنزا یا سرماخوردگی معمولی) منجر به تجویز آنتی‌بیوتیک می‌شود. گزارش‌های ارسالی از مراکز درمانی این مسئله را تایید می‌کند و به‌شدت موجب افزایش بار مصرف شده است.» به‌گفته اسماعیلی الگوی مصرف آنتی‌بیوتیک هم باتوجه به فروکش کردن کرونا تغییر کرده است و این مسئله هم منجر به افزایش مصرف شده است: «با واکسیناسیون گسترده و سراسری که سال گذشته انجام شد، در نیمه اول 1401، عمده بیمارانی که سرماخوردگی یا کرونا داشتند، به صورت سرپایی درمان می‌شدند و این باعث شد الگوی نامناسب تجویز تقویت و آنتی‌بیوتیک‌های مختلف ازجمله آزیترومایسین، کوآموکسی‌کلاب، سفکسیم، آموکسی‌سیلین و... به صورت گسترده تجویز شود.» او در پاسخ به این سوال که دلیل کمبود پنی‌سیلین هم به همین مسئله برمی‌گردد، می‌گوید: «پنی‌سیلین‌ها در فهرست آنتی‌بیوتیک قرار دارند و در فهرست افزایش مصرف قرار دارند که بیمار در مراجعه با سرماخوردگی و حتی آنفلوآنزا برای او تجویز شود. اما تاکنون گزارش جدی از کمبود آن نداشتیم.» اسماعیلی با بیان این‌که افزایش تقاضای القایی در بحث آنتی‌بیوتیک و سرم منجر به افزایش مصرف شده، ادامه می‌دهد: «در حال حاضر سرم بی‌سابقه در حال تامین شدن است. در ماه حدود 18میلیون عدد سرم تامین می‌شود که 15 تا 16میلیون عدد از میزان تولید داخل است. گزارش و دلایل افزایش مصرف از سوی معاونت‌های غذا و دارو و ادارات پایش و نظارت بر مصرف به ما می‌رسد و آنها را به معاونت درمان اعلام می‌کنیم. هرچند با وجود افزایش مصرف و تقاضای القایی، سرعت تامین به قدری بالاست که اکنون براساس گزارش‌های ارسالی از دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، کمبود سرم به کمترین میزان خود در مراکز درمانی رسیده است.»
اسماعیلی درباره صحبت‌های مطرح‌شده از سوی رئیس کمیسیون بهداشت مجلس مبنی بر کمبود سرم و دارو در 30 استان کشور هم می‌گوید: «این کمبودهای مقطعی در استان‌ها به اواسط مهرماه برمی‌گردد و طی 10روز گذشته هماهنگی‌ها در این باره صورت گرفته و برنامه‌ریزی‌ها به سرعت در حال انجام است. درباره اصلاح قیمت آنتی‌بیوتیک‌ها مباحثی مطرح بود که بازنگری و اصلاح قیمتی آنها انجام شده و شرکت‌های دارویی به صورت سه شیفت در حال تولید هستند تا سرعت تامین افزایش پیدا کند. به نظر می‌رسد طی یک هفته آینده این دسترسی در بخش داروخانه‌ها پایدار باشد. علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، درباره داروهای دیگر هم پیش‌بینی و پیشگیری‌های لازم انجام شده تا اگر تولید داخل جوابگو و کافی نبود، به سرعت ازطریق واردات کمبودهای دارویی جبران شود.» این فعال حوزه می‌گوید، اکنون بسیاری از داروهای ساده در داروخانه‌ها کمیاب است اما به راحتی در فضای مجازی فروخته می‌شود و چرا نظارتی بر این مسئله وجود ندارد: «تنها داروهایی مورد تایید سازمان غذا و داروست که برچسب اصالت و شناسه‌گذاری داشته باشد و از سوی سامانه TTAC رهگیری شود. محل عرضه و فروش دارو، داروخانه است.»
بر اساس گزارش‌هایی که به دست هم‌میهن رسیده، فروش این داروها در فضای مجازی همچنان ادامه دارد، برخی از این داروها برچسب اصالت هم ندارند و اگر تقلبی باشند، می‌تواند به بیمار آسیب وارد کند. به همین دلیل در تمام اطلاع‌رسانی‌هایی که از سوی سازمان غذا و دارو انجام می‌شود تاکید بر این است که مردم داروی مورد نیازشان را فقط از داروخانه‌ها تهیه کنند. تنها در بحث مکمل‌ها و فرآورده‌های گیاهی که محل عرضه آنها هم داروخانه‌هاست، 462 داروخانه مجوز فروش آنلاین دارند. اسماعیلی در پاسخ به این سوال که با گذشت سه ماه از اجرای طرح دارویار، چرا هنوز انتظارات از هدف‌گذاری‌های اعلام شده درباره طرح دارویار محقق نشده و مردم از کمبود و گرانی‌های رخ داده برای دارو پس از اجرای این آن گلایه دارند: «یکسری موارد خارج از سیاست‌گذاری‌های سازمان غذا و دارو بود. برخی تسهیلات که توافق شده بود بانک مرکزی برای شرکت‌ها در نظر بگیرد، دیر انجام شد. بحث مالیات بر ارزش افزوده که قرار بود از 9درصد به یک‌درصد کاهش پیدا کند با دوونیم ماه تاخیر صورت گرفت. مجموع این عوامل باعث شد بحث کمبود در این بازه زمانی رقم بخورد. تمام تلاش‌ها معطوف به تامین به‌موقع داروست اما این نکته را در نظر بگیرید که برای پایش هر طرحی باید یک بازه زمانی شش ماهه از اجرای آن بگذرد تا بتوان نظر قطعی درباره آن داد.»
او درباره این که آیا بهتر نبود که این اقدامات پیش از اجرای نهایی طرح انجام شود تا منجر به ضرر بیماران نشوند هم می‌گوید: «در بحث تامین دارو، سرعت افزایش پیدا کرده و بلافاصله با اعلام هر گزارشی از کمبودهای دارویی، اقدامات لازم برای رفع آن صورت می‌گیرد. همچنین پیش‌بینی لازم صورت می‌گیرد تا داروهای دیگر دچار کمبود نشوند. همین حالا به جز آنتی‌بیوتیک‌ها درباره سایر داروها هم این اقدامات در حال انجام است تا طبق برنامه تولید، تامین دارو در بازه زمانی شش ماهه یا 5 ماه باقیمانده تا پایان سال مشکلی در تامین دارو ایجاد نکند. در صورت کمبود ناشی از تولید داخل هم فراخوان واردات انجام می‌شود تا بازار مصرف مشکلی نداشته باشد. باز هم این نکته را تاکید کنم که در تامین آنتی‌بیوتیک‌ها مشکلی نداشتیم اما افزایش بیش از اندازه مصرف این مشکلات را رقم زده و همین حالا افزایش تامین در نظر گرفته شده تا مردم با کمبود مواجه نشوند. روزنامه هم میهن»
