وسع‌مان به «ترک» نمی‌رسد

شفاآنلاین>سلامت>گروهی از معتادان و خانواده‌های آنها به دلیل هزینه‌های بالای مراکز ترک اعتیاد مجبور به تحمل اعتیاد هستند

رفع معضل اعتیاد در جامعه همواره یکی از دغدغه‌های مسئولان و فعالان حوزه اجتماعی بوده؛ به‌خاطر همین همواره با طرح‌های مختلف کوشیده‌اند تا در راستای تحقق این مهم، گام بردارند.
تا سال77 مرکز بازپروری تهران در ورامین تنها محل برای ترک فیزیکی معتادان بود. این مرکز که تعطیل شد، خانواده‌ها برای سم‌زدایی معتادان خود چاره‌ای نداشتند و باید بین2گزینه زندان یا سم‌زدایی در خانه با همکاری گروهNA ، یکی را انتخاب می‌کردند. زندان که وجهه خوبی نداشت و سم‌زدایی در خانه هم با توجه به فرهنگ خانواده‌های ایرانی خیلی مورد استقبال قرار نگرفت.
از دهه80 بود که کم‌کم روند ایجاد خانه‌های بهبودی و کمپ‌های ترک اعتیاد در تهران سرعت بیشتری به‌خود گرفت و تاسیس این مجموعه‌ها رشد قارچ‌گونه‌ای از بالا تا پایین شهر به‌خود گرفت. در کنار کمپ‌های ترک اعتیاد دارای مجوز از سازمان بهزیستی، کمپ‌های ترک اعتیاد زیرزمینی و بدون مجوز هم برای خود در این بازار سهم‌خواهی کردند. این کمپ‌ها نه از امکانات خوبی برخوردار بودند و نه روش درمان در آنها به‌صورت اصولی پیش می‌رفت، اما به دلیل پایین بودن هزینه بستری معتادان در مقایسه با سایر کمپ‌ها، همواره اقبال مردم را در پی داشتند و همین موضوع به توسعه آنها دامن زد؛ تا جایی که امروز ساماندهی این کمپ‌ها از معضل اعتیاد مسئله‌ای به‌مراتب حادتر شده است.

رضایت‌نامه مرگ
دور تا دور حیاط پر از لاستیک‌های مستعمل است. در گوشه‌ای لانه کفترها و مرغ و خروس‌ها توجه ‌ما را به‌خود جلب می‌کند. انتهای حیاط 2اتاق کوچک با پنجره‌هایی آهنی و ورودی کوچک و کوتاهی قرار دارد. هر دو تاریک‌ هستند و سرد. بوی نم اتاق‌ها تا میانه حیاط به مشام می‌رسد. دور تا دور اتاق‌ها آدم‌های خمور و درهم تنیده بی‌جان و بی‌رمق ناله می‌کنند؛ نه بالشی زیر سر دارند و نه زیرانداز درست و حسابی زیر پایشان. در میان هر دو اتاق، روی تختی فرسوده و کهنه، 3مرد هیکلی با موهای کم‌پشت نشسته و مشغول کشیدن قلیانند. نقش و نگارهای دست‌هایشان نخستین چیزی است که به چشم می‌خورد. بعد از توضیح شرایط و ارائه فرم رضایت‌نامه اتمام‌حجت می‌کنند که ترک اعتیاد ممکن است همراه با مرگ باشد؛ بعدا شاکی نشوید! با دیدن این فرم تمام فیلم‌های شکنجه معتادان در این کمپ‌ها را مرور می‌کنیم. یکی از آنها می‌گوید هزینه یک دوره نگهداری معتاد 2میلیون‌و500هزار تومان است!

کمپ‌‌های لاکچری در تهران
در کنار این کمپ‌های غیرمجاز و حتی مجاز با شرایط معمولی که یا در باقیمانده ساختمان‌های گاوداری و انبارهای کشاورزی، پذیرای معتادان هستند یا کوچه پس‌کوچه‌های محله‌های قدیمی و مناطق حاشیه شهر بساط ترک اعتیاد خود را پهن کرده‌اند و اغلب خانواده‌های قشر متوسط رو به پایین برای رهایی از اعتیاد دست به دامنشان می‌شوند، کمپ‌های لاکچری و شیکی در محله‌های مرفه‌نشین شهر هم فعال شده‌اند. مجموعه‌هایی که استخر، سونا، سالن ورزشی، سالن بازی‌های کامپیوتری، مشاوره‌های روانشناسی و ماساژ و... از حداقل امکانات رفاهی آنهاست. در این به‌اصطلاح بهشت ترک اعتیاد بیماران می‌توانند حتی از سوئیت‌های اختصاصی استفاده کنند. کمپ‌هایی که قیمت بستری 25روزه‌شان از 7میلیون تومان شروع می‌شود.

شهرداری با بهاران به مبارزه با اعتیاد آمد
گسترش فعالیت کمپ‌های خصوصی دارای مجوز و بدون مجوز که هرکدام بنا بر دلایل خاص خود تصمیم‌گیری را برای خانواده‌ها در سپردن عزیزانشان به آنها سخت می‌کرد و همچنین ابتر ماندن چرخه درمان بعد از اتمام دوره درمان فیزیکی که در نهایت منجر به بازگشت معتادان به چرخه اعتیاد می‌شد، شهرداری تهران را بر آن داشت تا با ورود به این حوزه و ایجاد زیرساخت‌های لازم بستر ارزان و اصولی، درمان اعتیاد را با تولد مراکز بهاران دنبال کند؛ مراکزی که قرار بود ضمن سم‌زدایی فیزیکی معتاد در مرحله نخست و روان‌درمانی او نسبت به برگزاری دوره‌های حرفه‌آموزی اقدام کند تا بهبودیافتگان برای ورود به اجتماع، اشتغال و شروع زندگی تازه آماده شوند. این طرح نیمه‌های دهه80 همزمان با دوره مدیریت شهری قالیباف استارت خورد.

شلترها پناهگاه معتادان بی‌خانمان
تاسیس و راه‌اندازی مراکز بهاران تنها رویکرد دخالتی شهرداری تهران در حوزه مبارزه با مواد‌مخدر نبود. سال81 بعد از اینکه 40معتاد کارتن‌خواب به‌خاطر سرمای شدید یک شب زمستانی جان خود را از دست دادند با مشارکت داوطلبان مردمی، ایجاد گرمخانه‌ها برای بی‌خانمان‌ها کلید خورد. فضای گرمخانه را شهرداری تامین کرد و اداره آن را به داوطلبان سپرد.
درست 6سال بعد نخستین شلتر یا همان مرکز کاهش آسیب‌های اجتماعی زنان یا پناهگاه شبانه زنان افتتاح شد. با توجه به همه عواید مثبتی که این مراکز برای معتادان بی‌خانمان داشت، اما همسایگی آنها با محله‌های قدیمی کم‌کم معضل اعتیاد را در این محله‌ها گسترش داد. شکست تعدادی از طرح‌های مقابله با اعتیاد باعث شد کاهش سن اعتیاد به‌عنوان چالش اساسی در جامعه مطرح شود؛بعضی ازکمپ‌هایی که روزی برای کاهش آلام خانواده‌های مبتلا به اعتیاد راه‌اندازی شدند، به بنگاه‌های اقتصادی تبدیل شدند و امکان استفاده خانواده‌های قشر ضعیف از این امکانات کمتر و کمتر شد؛ به‌گونه‌ای که به‌گفته خانواده‌ها بالابودن هزینه درمان اعتیاد انگیزه‌ای برای ترک باقی نگذاشت. هزینه‌های بالا در کنار درمان بدون ‌اصول که بازگشت مجدد فرد به‌سمت اعتیاد را در پی دارد، دست به‌دست می‌دهند تا شاهد تجارب متفاوت در طرح‌های مقابله با اعتیاد در جامعه باشیم.

نکته
درمان مقطعی چاره کار نیست
امید فرجی، از فعالان حوزه پیشگیری از اعتیاد می‌گوید: «درمان اعتیاد مستلزم رعایت یک زنجیره اقدامات است که متأسفانه هنوز کسی اعتقاد به آنها ندارد؛ هرچند در مطالعات و پژوهش‌هایی که صورت می‌گیرد همه متفق‌القول بر آنها تأکید می‌کنند؛ از درمان جسمی گرفته تا درمان روحی و حل مشکلات اجتماعی پیش‌روی یک معتاد!»
او که سال‌های زیادی در حوزه DIC‌ها با افراد دارای اعتیاد در ارتباط بوده، معتقد است که سال‌های سال طول کشید تا ما در جامعه اعتیاد را یک بیماری معرفی کنیم. حالا که خوشبختانه نگاه اغلب مردم به اعتیاد مانند یک بیماری است، بهتر است در مسیر اصلی درمان آن قرار بگیریم. امروز متأسفانه هزینه‌های درمان اعتیاد بر وضعیت اقتصادی خانواده‌ها می‌چربد و این مسئله باعث شده تا حتی خانواده‌ها هم بی‌خیال ترک اعتیاد فرزندانشان شوند و با طرد آنها می‌کوشند از این معضل رها شوند. افزایش تعداد معتادان متجاهر در یک سال اخیر گواه این سخن است.»
فرجی ایجاد بستر پذیرش رایگان معتادان، برگزاری دوره‌های مشاوره ویژه خانواده‌ها، ایجاد زیرساخت‌های حرفه‌آموزی و اشتغال برای معتادان را از پیش‌شرط‌های ترک اعتیاد برمی‌شمارد و می‌گوید: «اعتیاد با اجرای طرح‌های تکراری به نتیجه‌ای نخواهد رسید. ما برای کسب نتیجه بهتر در حوزه اعتیاد نیازمند تکمیل زنجیره‌های درمانی هستیم و برای این مهم باید همه دستگاه‌های اجرایی ذیربط به میدان بیایند.» همشهری