سهم هر ایرانی سالانه 26قرص مُسکن

شفاآنلاین>سلامت>بررسی‌ها نشان می‌دهد سالانه 2میلیارد و200میلیون واحد داروی مسکن در کشور تولید می‌شود و فعالان حوزه دارو از تداوم افزایش مصرف آنها خبر می‌دهند. زنان مصرف‌کنندگان حرفه‌ای مُسکن‌ها شناخته می‌شوند

به گزارش شفاآنلاین: آخرین آمارنامه دارویی ایران در سال99 نشان می‌دهد که 4قرص استامینوفن، استامینوفن کدئین، سرماخوردگی بزرگسالان و کپسول ژلوفن از گروه داروهای مُسکن، بیشترین مصرف را داشته‌اند و تقریبا هر ایرانی 55عدد از این مُسکن‌ها را در آن سال مصرف کرده است. این آمارها هنوز برای سال1400 به‌روزرسانی نشده‌اند اما اکنون حدود 2میلیارد و 200میلیون واحد داروی مُسکن به‌صورت سالانه تولید می‌شود که شامل تمام دسته‌بندی‌های مُسکن‌هاست. آمارها نشان می‌دهد، 5درصد کل تولید فرآورده‌های دارویی داخلی به مُسکن‌ها اختصاص دارد، این یعنی سهم هر ایرانی در جمعیت 85میلیون نفری، سالانه 26قرص خواهد بود. بررسی‌های میدانی از مصرف‌کنندگان مداوم این مسکن‌ها و داروخانه‌ها هم نشان می‌دهد که این افزایش مصرف درباره مسکن‌ها همچنان ادامه دارد.

 برخی داروخانه‌داران از افزایش 40 تا 50درصدی فروش مُسکن‌ها در چند ماه اخیر خبر می‌دهند. تولیدکنندگان دارویی هم می‌گویند قیمت پایین مسکن‌ها، فروش بدون نسخه و گرانی این داروها در کشورهای خارجی و انتقال آن از طریق مسافران، این افزایش مصرف را ادامه‌دار کرده است. این مسکن‌ها برای پایه‌ای‌‌ترین دردها هم مصرف می‌شوند و می‌توانند بیماری‌ها را مزمن کنند، اما به‌دلیل کمبود اطلاع‌رسانی از عوارض آنها، همچنان سهم بزرگی در سبد دارویی مردم دارند.

1001 دلیل مشترک برای خرید مسکن‌ها
میزان مصرف داروهای مُسکن در میان زنان به‌دلیل تعداد بیشتر دردهای مزمن بالاتر از مردان است چرا که به‌گفته متخصصان، مغز زنان فعالیت نورونی بیشتری در نواحی درد نسبت به مردان دارد و به همین دلیل آنها 2برابر بیشتر از مردان به مورفین نیاز پیدا می‌کنند. اما نکته‌ای که متخصصان حوزه سلامت نسبت به آن هشدار می‌دهند خوددرمانی‌های گسترش یافته میان زنان و مردان است. مردم به محض مواجهه با انواع دردها، مُسکن مورد نیازشان را بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه می‌کنند. مراجعه‌کنندگان به داروخانه‌ها هم این موضوع را تأیید می‌کنند. یک دختر جوان می‌گوید: «من برای هر مشکلی که داشته باشم، مُسکن می‌خورم. استامینوفن همه دردهای من را درمان می‌کند.» مرد جوانی دیگری هم چند ورق استامینوفن کدئین می‌خواهد اما بدون نسخه امکان خریدش را ندارد، به استامینوفن معمولی رضایت می‌دهد و می‌گوید: «گاهی پزشک برایم می‌نویسد و می‌توانم چند ورق استامینوفن کدئین بخرم، چون شب برای من با خوردن یک مُسکن تمام می‌شود. مجبورم کارهایم را آخر وقت انجام دهم و گاهی 5، 6مُسکن می‌خورم تا بتوانم بیدار بمانم.» پسری هم برای خرید ژلوفن و آموکسی‌سیلین مراجعه کرده، می‌گوید: «دندان‌درد و عفونت دندان دارم. فعلا مُسکن و چرک خشک‌کن می‌خورم تا ماه بعد که حقوق گرفتم به دندانپزشکی مراجعه کنم.» بقیه هم برای سردرد، دردهای قاعدگی، کمردرد یا حتی سوزش استخوان و گرفتگی عضلاتشان تقاضای خرید مُسکن دارند. صاحب یکی از داروخانه‌های شمال تهران درباره میزان فروش داروهای مُسکن می‌گوید: «از یکسال اخیر مصرف مُسکن بیشتر شده اما چند ماهی است که این افزایش بالاتر هم رفته است، به‌طوری که در چند ماه اخیر 40درصد بیشتر از سال قبل فروش مُسکن داشتیم.» به‌گفته این فعال حوزه دارو، عمده خرید مُسکن بدون نسخه یا توصیه پزشک است و مردم به‌صورت تک ورقی آنها را می‌خرند. او در پاسخ به این سؤال که مردم معتقدند مُسکن‌های برخی برندهای دارویی دیگر اثربخشی قبل را ندارد، توضیح می‌دهد:«بیشتر به‌نظر می‌رسد استفاده مداوم و بی‌رویه مُسکن‌ها، باعث عادت کردن بدن‌ می‌شود و خیلی نمی‌توان کاهش کیفیت مواد تولیدی را مدنظر قرار داد. بسیاری از مردم خوددرمانی دارند و با این تصور که قرص‌ها کارایی گذشته را ندارند، دوز مصرفی‌شان را افزایش داده‌اند تا اثربخشی داشته باشد، اما این اقدام خطرناک است.»

آمار تولید مُسکن در کشور بالاست
سالانه حدود 2میلیارد و 200میلیون واحد مُسکن در کشور تولید می‌شود که 5درصد تعداد تولید فراورده‌های داخلی است. مجتبی بوربور، نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو اینها را می‌گوید و اضافه می‌کند که سهم تولید مسکن‌ها در کشور قابل توجه است. او می‌گوید:«میزان تولید مُسکن در کشور قابل توجه است. البته حاشیه سود خوبی هم دارد، چرا که برخی از آنها OTC (بدون نسخه) و معاف از قیمت‌گذاری بر مبنای دارو هستند.» او درباره افزایش مصرف مُسکن‌ها نسبت به گذشته چند علت را مطرح می‌کند: «افزایش جمیعت قطعا منجر به افزایش مصرف است. از سوی دیگر در جامعه مدرن، با وجود انواع درد، اضطراب و تنش‌های اجتماعی، مُسکن‌ها درمان‌های زوداثر از سوی مردم شناخته می‌شوند. بخشی از این دردها، به‌دلیل زندگی مدرن است، چرا که کم‌تحرکی، دردهای سایکوسوماتیک (روان‌تنی) شامل آسیب‌های ذهنی و جسمی افزایش پیدا می‌کند و انواع دردها را القا می‌کند.»

او درباره کاهش کیفیت تولید مُسکن‌ها هم می‌گوید:‌ «در این‌باره نمی‌توان نظر قطعی داد اما به‌صورت کلی صنعت دارو به‌دلیل سرمایه‌گذاری کمتری که برای آن صورت گرفته، نیازمند به‌روزرسانی است. این مسئله می‌تواند در کاهش کیفیت تولید داروها مؤثر باشد، اما نباید تنها کاهش کیفیت را در افزایش مصرف درنظر گرفت، بلکه تنش‌ها و شرایط اجتماعی هم مؤثر است.» این پزشک درباره عوارض افزایش مصرف مُسکن‌ها هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «عوارض مُسکن‌ها نسبت به بسیاری از داروهای دیگر در محدوده نرمال قرار دارد اما عوارض گوارشی شایع‌تر است. مصرف مداوم برخی مُسکن‌ها هم ایجاد وابستگی می‌کند. افراد دارای حساسیت بالا، کسانی که از مُسکن‌ها سوء استفاده می‌کنند و آن دسته از افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند که با مصرف مُسکن احتمال افزایش عوارض بیماری در آنها وجود دارد، مجاز به مصرف نیستند.» بوربور البته معتقد است که الگوی فرهنگی مصرف مُسکن‌ها در ایران تفاوت معناداری با دیگر کشورها ندارد، اما احتمال سوءمصرف در کشور بیشتر است: «نه فقط در ایران که در تمام دنیا، استقبال از «پین‌کیلرها» یا همان کشنده درد، خوب و درآمدزاست و تولیدات ایران هم اگر فرمولاسیون خوبی داشته باشند، ظرفیت صادرات دارند. اما در ایران به دلیل ارزان‌تر بودن، مُسکن‌ها بیشتر مصرف می‌شوند.» او معتقد است که سبد داروهای مُسکن در کشور باید با ورود مُسکن‌های بی‌خطر و به‌روز متنوع‌تر شود که این موضوع نیازمند سرمایه‌گذاری و اضافه شدن فرمول‌های جدید به فهرست دارویی ایران است: «نسل جدید برخی مُسکن‌ها در بازار دارویی دنیا وجود دارد که ما آنها را نداریم مثل دی‌هیدروکدئین‌ که برای دردها بهتر عمل می‌کنند. در مُسکن‌های ضدالتهاب هم دکس‌کتوبروفن و سولینداک جزو نسل جدید هستند و می‌توانند به سبد مُسکن‌های کشور اضافه شود. یا برخی مُسکن‌ها مثل استامینوفین، اکنون به‌گونه‌ای فرموله شده‌اند که می‌توانند با سرعت بیشتری درد را تسکین دهند. در گروه مُسکن‌های درد شدید هم که تزریقی هستند، چندین داروی جدید تولید شده که با ورود یا مجهز شدن به تولید این مُسکن‌ها، بازار متنوع‌تر و به نفع مصرف‌کننده تغییر می‌کند.»

کیفیت مسکن‌ها کاهش پیدا نکرده است
یکی از مدیران شرکت‌های تولید دارو کاهش کیفیت مسکن‌ها را تأیید نمی‌کند. او که نخواست نامش در گزارش بیاید، می‌گوید: «هر شرکتی با توجه به میزان بودجه‌ و اعتبار برند، برای خرید مواداولیه یا تولید وسواس دارد. هنوز هم شرکت‌هایی هستند که برای خط تولیدشان خیلی اهمیت قائل‌اند و هزینه می‌کنند اما در مقابل، شرکت‌هایی هم وجود دارند که به‌دنبال ارزان‌ترین مواد و تجهیزات هستند. » به‌گفته این پزشک تولید دارو ضوابط خاص خودش را دارد و باید تأییدیه جهانی برای ثبت خط تولید صادر شود، به همین دلیل نمی‌توان هر ماده‌ای را وارد خط تولید کرد و اینکه بگوییم کیفیت‌ها به‌صورت کامل کاهش پیدا کرده است، حرف دقیقی نیست. او با بیان اینکه پاندمی کرونا بر تولید و انتقال مواداولیه دارویی و تجهیزات تأثیر زیادی گذاشته است، تأکید می‌کند: «به جز مشکلات ارز ۴۲۰۰تومانی، ارز نیمایی و کمبود برخی ارزها مثل روپیه هندوستان، در این مدت قیمت‌ها هم بالا رفت و ارسال دارو و مواداولیه از برخی کشورها ممنوع شد، چرا که خود کشورها به این مواد نیاز داشتند. تحریم‌ها هم اثر منفی خود را داشتند و اگر نبودند، تعویض و تجهیز قطعات به راحتی انجام و تامین مواداولیه با کیفیت بالا میسر می‌شد. حتی به‌عنوان تولیدکننده حق انتخاب داشتیم که چه موادی را از چه کارخانه‌ای بخریم.» این فعال حوزه دارو معتقد است یکی از دلایل افزایش مصرف مسکن‌ها قیمت پایین و بدون نسخه آنهاست: «به‌عنوان مثال در استرالیا قیمت دارو بسیار گران است و ایرانی‌ها مسکن‌های مورد نیازشان را از ایران تهیه می‌کنند و با خود می‌برند. در آلمان هم پزشک‌ خانواده به ندرت مُسکن تجویز می‌کند. اما در ایران برای تجویز و تحویل دارو هیچ سختگیری‌ای وجود ندارد.»‌
مردم از عوارض مصرف مُسکن مطلع نیستند
«در ماجرای مصرف مُسکن‌ها البته چند چالش جدی هم وجود دارد که آسیب آن متوجه مردمی است که میل به‌خوددرمانی در آنها بیشتر از گذشته شده است.» این نکته‌ای است که احمد مهری، کارشناس ارشد حوزه سلامت به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «با چالش جدی دورشدن افراد از خودمراقبتی به سمت خوددرمانی مواجهیم. مطالعات نشان می‌دهد با افزایش سطح اطلاعات، عموم مردم درباره برخی جوانب پزشکی و افزایش دسترسی به تجهیزاتی مثل اینترنت و فضای مجازی، به جای مراجعه به پزشک از اطلاعات خودشان استفاده می‌کنند.» او معتقد است که به‌دلیل در دسترس بودن انواع مُسکن‌ها در داروخانه‌ها، مردم به راحتی آنها را می‌خرند: «البته نه‌تنها مُسکن‌ها که برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها افزایش پیدا کرده است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد تا سال۲۰۴۰، مقاومت آنتی‌بیوتیکی یکی از مهم‌ترین دلایل اصلی مرگ خواهد بود که یک دلیل آن مصرف بدون ضابطه این داروهاست.»‌ مهری ادامه می‌دهد: «در دوران کرونا سردرد و بدن‌درد باعث شده که افراد مبتلا به جای مصرف داروهای توصیه شده از سوی پزشکان، مُسکن و آنتی‌بیوتیک‌هایی را جایگزین کنند. درباره برخی دردها ازجمله دندان‌درد افراد دوز بالایی از مُسکن‌ها را مصرف می‌کنند که بیشتر از استاندارد است.»
 به‌گفته این اپیدمیولوژیست مهم‌ترین چالش درباره مُسکن‌ها مصرف بدون توصیه پزشک و بدون رعایت مقدار دوز است: «در افزایش مصرف مُسکن نخستین نگرانی عوارض دارویی است و استفاده مداوم آنها بدون اینکه بدن قابلیت تجزیه را داشته باشد، می‌تواند در بلندمدت آسیب‌زا شود.» او پیشنهاد می‌کند که پزشکان در کنار تجویز مُسکن‌ها، نسبت به عوارض‌شان هم به بیماران اطلاعات کامل را بدهند: «درباره دردهای قابل تحمل، کاهش مصرف مُسکن‌ها می‌تواند منجر به کاهش آسیب‌ها شود. باید در سیستم آموزشی، اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای در این‌باره آگاهی درست ارائه شود و اینطور نباشد که بیماران برای هر دردی، ازجمله دردهای پایه از مُسکن‌ها استفاده کنند.» مهری با تأکید بر اینکه آموزش پیشگیری از خوددرمانی و حرکت به سمت خودمراقبتی به‌خصوص در شبکه‌های بهداشتی پررنگ نیست، می‌گوید: «این تصور اشتباهی است که برای هر دردی مُسکن استفاده شود، به‌ویژه اینکه افراد در برخی موارد دردهایی دارند که ممکن است ناشی از مشکلات جدی در آنها باشد و خودشان نمی‌دانند. با مصرف مُسکن، ممکن است درد کاهش پیدا کند اما منجر به عدم مراجعه و در نتیجه تشخیص دیرهنگام می‌شود. مانند اختلالاتی که در معده، مغز و اعصاب وجود دارد.»