پیمانه شراب یا جام زهر؟

آمار رسمی که طی دو هفته گذشته از استان هرمزگان منتشرشده از مسموم شدن نزدیک به 100نفر بر اثر نوشیدن مشروبات الکلی حکایت دارد. فاطمه نوروزیان سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان چهارشنبه هفته گذشته از افزایش جان باختن مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی در بندرعباس به 14نفر خبر داده بود.

به گفته او 91نفر به علت مسمومیت الکلی به بیمارستان‌ها مراجعه کرده‌اند. مقامات قضایی و انتظامی استان هرمزگان از شناسایی و دستگیری 12نفر عامل اصلی تهیه و توزیع مشروبات الکلی که منجر به مسمومیت‌های اخیر شده، سخن گفته‌اند؛ اما این اولین بار نیست که مسمومیت مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی در کشور خبرساز می‌شود و آن‌طور که پیداست آخرین بار هم نخواهد بود. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57، بساط میخانه‌ها در ایران جمع شد. تصور آن بود که جامعه از مشروبات الکلی که در شرع اسلام نجس شناخته می‌شود، پاک خواهد شد؛ اما آنچه هرازگاهی درباره مسمومیت الکلی در رسانه‌های رسمی منتشر می‌شود گواه آن است که میخانه‌های آشکار تعطیل‌شده‌ و بعد از گذشت 43سال انقلابیون قادر به مقابله کردن با عمل می‌خوارگی نبوده‌اند. در نمونه اخیر اعلام‌شده است که بیش از 10هزار لیتر مشروبات الکلی در بندرعباس کشف و ضبط‌شده است.

دی‌ماه سال 1400، تقی رستم وندی معاون وزیر کشور نرخ شیوع مصرف الکل در کشور را بین ۹ تا ۱۰درصد افراد بالای ۱۵ تا ۶۴سال اعلام کرد و به گفته او «سالانه بیش از ۵میلیون نفر در کشور الکل مصرف می‌کنند.» این در حالی است در ماده ۲۶۵ قانون مجازات اسلامی جدید، برای مصرف مشروبات الکلی و مست‌کننده برای مرد و زن 80ضربه شلاق در نظر گرفته‌شده است. همچنین فرد غیرمسلمان فقط در صورت تظاهر به شرب مسکر به هشتاد تازیانه محکوم می‌شود. مقصود از تازیانه همان شلاق است؛ اما گذشته از حبس و تعزیر، نگران‌کننده آنجاست که مشروبات الکلی که به‌صورت زیرزمینی تولید می‌شود می‌تواند مصرف‌کنندگان را حتی به کام مرگ بکشاند. گفته می‌شود بیشترین آمار مربوط به مسمومیت و مرگ ناشی از مصرف الکل به اولین روزهای شیوع کرونا در ایران برمی‌گردد. در آن زمان که کرونا ویروسی چندان شناخته‌شده نبود، بازار خرافات و شایعه نیز داغ شده بود و برخی با این بهانه که الکل به جلوگیری از ابتلا به کرونا کمک می‌کند سراغ مشروبات الکلی رفتند. بر اساس اطلاعات رسمی پزشکی قانونی از ابتدای اسفند سال ۱۳۹۸ یعنی زمان اعلام وجود کرونا در کشور تا ابتدای اردیبهشت سال ۱۳۹۹ در مجموع شش‌هزارو 736نفر به‌ دلیل مسمومیت با متانول (در اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی) به بیمارستان‌ها مراجعه کردند که از این تعداد ۹۸۷نفر دیالیز، ۳۸۴نفر نابینا یا کم‌بینا شدند و ۸۰۰نفر هم بر اثر عوارض مسمومیت با متانول در کشور فوت کردند. کمترین سن فوت‌شده ۱۵سال و بیشترین ۷۸سال بود. البته گفته می‌شود شیوع کرونا و گرایش مردم به استفاده از الکل برای ضدعفونی کردن نیز در این زمینه تأثیرگذار بود؛ چراکه تولیدکنندگان مشروبات الکلی با خرید اتانول از بازار، رقیق کردن آن و اضافه کردن مشروبات را تهیه می‌کردند و بعد از شیوع به‌جای اتانول قاچاق، به تولیدکنندگان مشروبات متانول فروخته می‌شد که در نهایت دودش به چشم مصرف‌کننده رفت. در واقع آنچه به اسم مشروب و الکل فروخته می‌شود، تنها رنگ‌و‌بویی از الکل دارد و بخش زیادی از آن ترکیب آب با قرص یا متانول است که می‌تواند مصرف‌کننده را تا پای نابیناشدن و مرگ بکشاند.

تا کنون هشدارهای زیادی داده‌شده است که الکل دست‌ساز استاندارد در ایران پیدا نمی‌شود، اما مشکل بزرگ‌تر آن است که در بین مصرف‌کنندگان ممکن است برخی به خاطر قبح مصرف مشروبات الکلی یا نگرانی از تبعات قضایی آن با علائم مسمومیت الکلی به مراکز درمانی مراجعه نکنند. علامت‌های این نوع مسمومیت حدود ۱۲ تا ۲۴ساعت بعد از مصرف الکل خود را نشان می‌دهد. دقیقاً زمانی که اتانول مصرفی موجود در خون کم می‌شود و میزان متانول غیراستاندارد موجود در مشروب کارش را شروع می‌کند. تهوع، استفراغ، احساس ناخوشایند شدید، تنفس تند، تعریق و تاری در چشم از جمله علائم مسمومیت با متانول عنوان‌شده است. فرد مسموم شده، هر ساعت، یک‌دهم از بینایی خود را از دست می‌دهد و طی 10ساعت اگر کمک‌های پزشکی نگیرد، کاملاً نابینا می‌شود، ضمن اینکه بسته به میزان مسمومیت، علاوه بر نابینایی، از دست دادن هوشیاری، کما و در نهایت مرگ نیز مورد انتظار است.

این متخصص داخلی نیز بر این نکته تأکید می‌کند که حتی نوشیدنی‌هایی که با مارک‌های مختلف و بعضاً پلمپ هم به دستشان می‌رسد نیز می‌تواند ایجاد مسمومیت کند.

او ادامه می‌دهد: مراجعه زودهنگام به اورژانس بیمارستان مهم‌ترین فاکتوری است که به ما پزشکان کمک می‌کند از عوارض حتمی و مرگ بیمار پیشگیری کنیم. اشتباه رایجی که موجب می‌شود افراد به بیمارستان‌ها مراجعه نداشته باشند تصور این است که ممکن است برای آن‌ها پرونده قضایی ایجاد شود که به‌جز موارد بسیار نادری که همراه با جرمی باشد چنین اتفاقی نمی‌افتد و اسرار پزشکی بیمار مثل سایر بیماران محفوظ می‌ماند.

سعید ناطقی؛ معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران میانگین مسمومیت‌های الکلی را در بیمارستان بهارلو که بیمارستان تخصصی مسمومیت زیر نظر دانشگاه تهران است ماهانه در حدود 40نفر اعلام کرده است.