آیا عوارض کرونا ماندگار است؟

شفاآنلاین>سلامت> در ابتدای شیوع بیماری کرونا، پزشکان برای حفظ تنفس بیماران تلاش می‌کردند و تمرکز بر معالجه آسیب ریوی و سیستم گردش خون افراد بود اما در همان زمان نیز شواهدی از اثرات عصبی این بیماری دیده می‌شد مبنی بر اینکه برخی افراد مبتلا به کرونا، دچار اثرات روانی کرونا شامل هذیان، گیجی، سردرگمی و آشفتگی بودند.

به گزارش شفاآنلاین: علائم جدیدی که در بیماران مبتلا به بیماری کووید ۱۹ مشاهده شده است از تأثیر ویروس کرونا بر عملکرد مغز و دستگاه عصبی انسان حکایت دارد. پزشکان هنگام معاینه و معالجه بیماران در نیویورک که شاخص‌ترین ایالت آمریکا از حیث آلودگی به ویروس کرونا و شمار قربانیان بیماری کووید ۱۹ به حساب می‌آید جدا از تب، سرفه، بدن درد و تنگی نفس نشانه‌های جدیدی از تأثیر مخرب ویروس کرونا بر سلامت انسان‌ها دریافتند که مغز و سیستم عصبی بیماران نیز به نوعی درگیر این بیماری می‌شود.

از جمله مشخصه‌های این یافته جدید ابتلاء به نوعی گیجی، فراموشی و حتی تشنج ناشی از فشار عصبی در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ است که موارد متعدد آن در ایالت نیویورک مشاهده شده است؛ به نحوی که برخی بیماران حتی نمی‌دانند کجا هستند و برای چه در بیمارستان به سر می‌برند یا اینکه هم اکنون در چه سالی هستیم.

این علائم در اغلب موارد به کمبود اکسیژن در خون ربط داده می‌شود اما مشاهده شده است که این اختلال حافظه در برخی از بیماران با توجه به سطح درگیری ریوی با ویروس چندان تناسبی ندارد، جنیفر فرونترا، متخصص مغز و اعصاب در بیمارستان دانشگاهی لانگون بروکلین، یکی از بخش‌های قدیمی شهر نیویورک معتقد است که با توجه به یافته‌های جدید، مسئله درگیر شدن مغز و سیستم عصبی هنگام ابتلاء به نوع جدید ویروس کرونا هم اکنون به صورت جدی در دست بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

اختلال مه‌مغزی یکی از علائم اولیه بیماری کرونا است که حتی ممکن است برای مدت بسیار طولانی پس از طی شدن مرحله بهبودی باقی بماند. مه مغزی در واقع بیماری نیست بلکه اصطلاحی است که برای گروهی از علائم نظیر کمرنگ شدن حافظه، ناتوانی در تمرکز، مشکل در پردازش اطلاعات، خستگی و افکار پراکنده به کار برده می‌شود.

از ابتدای شیوع بیماری کرونا اختلال «مه مغزی» از جمله عارضه‌هایی است که در مورد آن صحبت شده است. جدا از کووید -۱۹، بسیاری از اختلالات و شرایط دیگری نظیر استرس و اضطراب می‌تواند باعث ایجاد مه مغزی شود که پس از مدتی خود به خود برطرف خواهد شد.

نداشتن تمرکز علامت رایج اختلال مه‌مغزی است که در حدود ۳۰ درصد از مبتلایان به بیماری کرونا گزارش شده است. در این شرایط ممکن است فرد برای تمرکز روی ساده‌ترین کارها نیز مشکل داشته باشد. حتی اگر تلاش کند تا روی کاری متمرکز شود، ممکن است برای او دشوار باشد که افکار خود را متمرکز کند و کار موردنظر را با نهایت دقت به پایان برساند.

هنگامی که بافت مغزی تحت تأثیر بیماری کرونا و دیگر بیماری‌ها باشد، ممکن است قدرت تفکر نیز کند شود و برای انجام کاری که پیش از این در ۱۰ دقیقه پایان می‌یافت ۳۰ یا ۴۰ دقیقه زمان صرف شود. همچنین اختلال مه مغزی ممکن است بر مهارت مکالمه و نوشتن فرد تأثیر بگذارد. افرادی که دچار این اختلال می‌شوند ممکن است در پیدا کردن کلمه مناسب برای استفاده در یک جمله دچار مشکل شوند.

نداشتن تمرکز و کاهش قدرت تفکر می‌تواند انجام چندین کار را به طور همزمان برای فرد دشوار کند. حتی ممکن است بعد از انجام یک کار ساده احساس خستگی کند یا سطح کارایی و عملکرد فرد کاهش پیدا کند زیرا تمرکز مغز روی چندین کار به طور همزمان دشوار است.

محققان دانشگاه میشیگان آمریکا دریافتند در بیمارانی که به دلیل ابتلاء به کووید ۱۹ در بیمارستان بستری می‌شوند، هذیان یکی از پیامدهای شایع این بیماری است و حتی پس از بهبودی از بیماری کرونا و ترخیص از بیمارستان نیز ممکن است عارضه هذیان به طور کامل درمان نشود. به گزارش ساینس، این تحقیقات به کمک ۱۵۰ بیمار مبتلا به کووید انجام گرفت که در ابتلای پاندمی در بیمارستان بستری شدند و در آن مشخص شد ۷۳ درصد از این بیماران دچار هذیان شده‌اند.

هذیان یک اختلال جدی روانی است که موجب سردرگمی، آشفتگی و ناتوانی بیمار در تفکر صحیح می‌شود. محققان تلاش کردند از طریق مصاحبه با بیماران داوطلب پس از ترخیص از بیمارستان و همچنین با بررسی سوابق پزشکی آن‌ها، عوامل مؤثر در هذیان را شناسایی کنند.

تخریب نورون‌های مغز

میرشهرام صفری عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران، در این باره می‌گوید: ابتلای خفیف کرونا احتمالاً عارضه مغزی جدی ایجاد نمی‌کند و به عبارت دیگر عوارض مغزی و عصبی احتمالاً در همه افراد ایجاد نمی‌شود و بیشتر افراد بستری در بیمارستان و مبتلایان به فرم حاد و شدید بیماری این عوارض و اختلالات را تجربه می‌کنند؛ البته در این دسته از مبتلایان نیز گزارش‌ها بین ۲۰ تا ۵۰ درصد متغیر است.

وی می‌افزاید: اطلاعاتی که درباره عوارض عصبی و مغزی کرونا به دست آمده است، کامل نیست و در ابتدای راه شناخت عوارض کرونا بر مغز و سیستم عصبی هستیم اما بر اساس آنچه که به دست آمده است، ویروس کرونا می‌تواند علاوه‌بر آسیب ریوی، سیستم عصبی را با درجاتی بسیار خفیف تا شدید درگیر کند و عوارضی را به همراه داشته باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران خاطرنشان می‌کند: بر اساس تحقیقات انجام شده، کرونا در بروز برخی بیماری عصبی از جمله انسفالوپاتی، سکته مغزی، انسفالیت و بیماری‌های خودایمنی عصبی مانند سندرم گیلن باره پس از عفونت تأثیرگذار است. انسفالوپاتی ویروسی، علائمی مانند هذیان، گیجی، خواب‌آلودگی، اختلال در آگاهی به زمان و مکان، کاهش توانایی‌های شناختی، اختلال در حافظه و حتی به ندرت علائم شبیه جنون را در بیمار به دنبال دارد.

وی تصریح می‌کند: ممکن است آسیب ویروس کرونا در مغز و سیستم عصبی اثرات ماندگار ایجاد کند؛ زیرا اگر مغز و نورون‌های مغزی آسیب ببیند و تخریب شود، احتمال ترمیم و بازسازی آن وجود ندارد. البته گاهی با برخی درمان‌ها می‌توان عملکرد بخش آسیب دیده را تا حدودی ارتقا داد اما نورون‌ها دوباره ایجاد نمی‌شوند و همین موضوع می‌تواند باعث ماندگاری عوارض بیماری کووید -۱۹ شود.

محمد کمانگر جراح مغز و اعصاب و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز، هم در این باره می‌گوید: براساس مطالعات، کروناویروس می‌تواند از طریق ACE۲ وارد بافت عصبی شود و علائم عصبی بروز دهد. هرچند در بیماران کرونایی شیوع تظاهرات عصبی کمتر از عوارض تنفسی است اما تظاهرات عصبی از جمله سکته مغزی در سیر بیماری یا به عنوان یکی از عوارض بیماری کرونا می‌تواند، بروز کند.

وی افزود: مطالعات نشان می‌دهند در نتیجه افزایش لخته شدن خون، سکته‌های مغزی با کووید -۱۹ پیوند خورده است و حتی افراد جوان بدون عوامل خطر قبلی برای سکته مغزی نیز وجود لخته خون در سرخرگ‌های مغز را تجربه کرده‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز ادامه می‌دهد: اگر تغییر در عملکرد فکری، احساسی، روانی و شخصیتی خود تجربه کردید که به طور معمول با تغییرات رفتاری همراه است، ممکن است به انسفالوپاتی مبتلا شده باشید. این عارضه نادر معمولاً همراه عفونت‌های ویروسی بروز پیدا می‌کند، اما عامل آن نه خود ویروس بلکه انتشار بیش از حد پروتئین‌های محلولی به نام «سیتوکین» است.

وی اضافه می‌کند: این پروتئین در واقع سیگنال هشدار بدن در مورد حمله ویروس است اما گاهی اوقات بیش از حد آزاد شده و باعث التهاب می‌شود. دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که آیا همین اتفاق در مورد ویروس کرونا هم رخ می‌دهد یا اینکه ویروس مستقیماً سیستم عصبی را مورد هدف قرار می‌دهد.

سکته مغزی، هذیان، التهاب مغزی، انسفالوپاتی یا حتی گیجی و اختلالات عصبی عضلانی جزئی از فهرست آسیب‌شناسی مشاهده شده است. افرادی که این تحقیق را انجام دادند تاکید دارند بسیاری از افرادی که این علائم عصبی را تجربه می‌کنند زیر ۵۰ سال سن دارند و قبل از عفونت به نظر از سلامت خوبی برخوردار بودند.

پزشکان آمریکایی معتقدند کرونا می‌تواند منجر به سکته مغزی ناگهانی در جوانان شود و طبق پژوهش‌های علمی یک سوم مبتلایان به کرونا تا شش ماه دچار اختلالات عصبی می‌شوند. کاهش سریع ماده خاکستری مغز در افراد مبتلا به کووید مشاهده شده است.

مطالعه جدیدی نشان داده است که حتی موارد خفیف کووید -۱۹ می‌تواند باعث کوچک شدن مغز و کاهش سریع ماده خاکستری شود. این مطالعه در مجله نیچر منتشر شد و اسکن مغز افراد را قبل از ابتلاء به ویروس کرونا و در ماه‌های پس از آن بررسی کرد. این نخستین مورد از نوع خود است که رویکردی طولی دارد و تغییرات را در طول زمان بررسی می‌کند.

۷۸۵ نفر در این مطالعه تحت دو اسکن مغزی با فاصله حدود سه سال از یکدیگر قرار گرفتند. از میان این گروه، ۴۰۱ نفر به ویروس کرونا مبتلا شدند که اکثر آن‌ها موارد خفیف بود که نیازی به بستری شدن در بیمارستان نداشتند. افراد مورد مطالعه در محدوده سنی ۵۱ تا ۸۱ سال قرار داشتند. از این گروه افرادی که به ویروس کرونا مبتلا شدند در مقایسه با افرادی که هرگز مبتلا نشدند، سطح از دست دادن ماده خاکستری مغز آن‌ها تسریع شده بود.

محققان در انستیتوی ملی سلامت در آمریکا نیز سال گذشته به این نتیجه رسیدند که بیماری «کووید ۱۹» منجر به خونریزی‌های کوچک در مغز بیماران می‌شود. دانشمندان نتیجه بررسی‌های خود از تأثیر ابتلاء به ویروس کرونا بر مغز را در نشریه علمی «ژورنال پزشکی نیوانگلند» منتشر کردند. آنها بافت‌هایی از ساختار معروف به «پیاز بویایی» و ساقه مغز ۱۹ بیماری را که بر اثر ابتلاء به کرونا جان باختند بررسی کردند.

دانشمندان با انجام تصویرسازی تشدید مغناطیسی (ام آرای) بر روی بافت‌های متعلق به ۱۹ بیمار جان باخته بر اثر ابتلاء به «کووید ۱۹» دریافتند که این بافت‌ها به شکلی غیرعادی آسیب دیده‌اند. به گفته محققان انستیتوی ملی سلامت آمریکا دلیل آسیب‌های وارده به بافت‌های «پیاز بویایی» و ساقه مغز خونریزی‌های کوچک در این بافت‌ها بر اثر پاره شدن رگ‌های کوچک بوده است.

خطر بیشتر کرونا برای بیماران مغزی

جعفر مهوری عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، هم درباره مشاهدات بالینی از بیماران کرونا، اظهار می‌کند: براساس مشاهدات انجام شده حدود چهار تا پنج درصد بیمارانی که مبتلا به بیماری کووید هستند، دچار سکته‌های مغزی شده‌اند و از طرفی حدود ۲۵ الی ۳۰ درصد بیمارانی که ناراحتی‌های مرتبط با مغز و اعصاب دارند مبتلا به ویروس کرونا می‌شوند.

وی می‌افزاید: افرادی که ریسک فاکتورهای زمینه‌ای و مشکلات عروق مغزی دارند بیشتر در معرض اثرات مغزی کووید هستند و البته خود این ویروس در افرادی که سابقه بیماری مغزی ندارند هم می‌تواند منجر به بیماری‌های نورولوژیک شود. روش اصلی حمله ویروس کرونا به بیمار، از راه فعال کردن سیستم‌های ایمنی و انعقادی است؛ به این صورت که در مرحله اول سیستم ایمنی بیش از حد فعال می‌شود و با التهاب و طوفان سایتوکینی باعث التهاب در تمام بافت‌های بدن از جمله مغز و عروق آن می‌شود و این التهاب می‌تواند باعث آسیب جدی و حتی برگشت‌ناپذیر به مغز و عروق آن شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه می‌دهد: آنچه باعث نگرانی دوچندان متخصصان مغز و اعصاب شده آن است که شرایط ناشی از همه‌گیری کووید و امتناع بیماران از بستری شدن، باعث افزایش مرگ‌ومیر و عوارض سکته مغزی به دلیل مراجعه دیرهنگام به مراکز درمانی می‌شود که عامل مهمی در افزایش آمار مرگ و میرها است.
درگیری سیستم اعصاب مرکزی و محیطی

مرضیه رحیمی متخصص مغز و اعصاب، اظهار می‌کند: کووید ۱۹ علاوه بر اثری که بر روی سیستم ریوی دارد و با تب، سرفه و تنگی نفس همراه است در انتها باعث اختلالات تنفسی شدید می‌شود و در شکل‌های شدید آن در ۳۰ درصد موارد می‌تواند سیستم اعصاب مرکزی و محیطی را درگیر کند.

وی می‌افزاید: بیمارانی هستند که پس از بهبودی از کرونا با گذشت یک ماه یا حتی زمان بیشتر از ترخیص با سکته مغزی، دوباره به بیمارستان برمی‌گردند که علت آن لخته شدن تأخیری خون در عروق مغزی بوده است. انتشار از راه خون و انتشار از راه پایانه‌های عصبی مانند اختلالات چشایی و بویایی می‌تواند علت درگیری سیستم مغز و اعصاب در این بیماری باشد.

این متخصص مغز و اعصاب تصریح می‌کند: مبتلایان به این بیماری برخی علائم نورولوژیک از جمله کاهش سطح هوشیاری، تشنج، سکته مغزی و اختلالات بویایی و چشایی، سردرد، سرگیجه و درد عضلات را نشان داده‌اند و بخشی از بیماران دچار درگیری عروق مغزی و عوارض در مغز و اعصاب شده‌اند و دست‌کم ۱۵ درصد مبتلایان به کرونا با علائم سردرد، سرگیجه و گیجی به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند.

در پژوهشی اریک سانگ و همکاران وی در دانشگاه Yale از رویکردهای مستقل و مختلفی برای شناسایی ظرفیت SARS-CoV-۲ برای آلوده کردن مغز و تهاجم عصبی استفاده کرده‌اند. ابتدا آنها از ارگانوئیدهای مغزی انسانی استفاده کردند و شواهد واضحی دال بر تغییرات متابولیک در نورون‌های آلوده شده و نورون‌های مجاور آنها مشاهده کردند. با این حال، هیچ شواهدی برای پاسخ‌های اینترفرون نوع یک تشخیص داده نشد. آنها نشان دادند که آلوده شدن عصبی می‌تواند از طریق بلوک کردن ACE۲ با آنتی بادی یا استفاده از مایع مغزی نخاعی بیماران مبتلا به COVID-۱۹ صورت گیرد.

در بخش بعدی مطالعه تأثیر کرونا بر مغز، اینگونه ذکر شده است که از موش‌هایی که ACE۲ انسانی را بیان می‌کردند استفاده کرده و تهاجم عصبی SARS-CoV-۲ در شرایط درون تنی را نشان دادند. در نهایت، در اتوپسی بیمارانی که به دلیل COVID-۱۹ فوت کرده بودند، محققین SARS-CoV-۲ را در نورون‌های قشری نیز مشاهده کردند و به مشخصه‌های پاتولوژیک مربوط به عفونت و مرتبط با نفوذ سلول‌های ایمنی رسیدند. این نتایج نشان دهنده ظرفیت تأثیر کرونا بر مغز است و به نظر می‌رسد که این ویروس می‌تواند به طور مستقیم این بافت را درگیر کند.

مطالعات انجام شده حاکی از وجود علائم عصبی در بیماران مبتلا به بیماری کووید -۱۹ است. این تظاهرات بر اساس علائم آنها به چندین گروه نظیر علائم غیراختصاصی، علائم اختصاصی، اختلال هوشیاری و مشکلات عضلات اسکلتی تقسیم می‌شوند. مطالعه‌ای که علائم عصبی در بیماران مبتلا به کووید- ۱۹ را مورد بررسی قرار داده، بیماری سیستم عصبی را با شیوع ۴/۳۶ درصد در ۲۱۴ بیمار نشان می‌دهد.

بیشتر علائم عصبی در مراحل اولیه بیماری رخ داده است. سردرد، سرگیجه با یا بدون حالت تهوع، بیماری مغزی- عروقی، اختلال هوشیاری و مشکلات عضلانی از تظاهرات عصبی هستند که در این مطالعات گزارش شده است. بعد از درد عضلانی، سردرد یکی از شایع‌ترین علائم عصبی در بیماران مبتلا به کووید -۱۹ است.

۲۱ مطالعه سردرد را با شیوع سه و نیم تا ۳۴ درصد در میان بیماران با کووید -۱۹ گزارش کرده‌اند. به طور کلی شیوع سردرد ۱۰٫۹ درصد در جمعیت ۶۴۸۶ نفر از ۲۱ مطالعه انجام شده، بوده است. بازنگری مطالعات گذشته نشان می‌دهد سردرد در طی تشدید بیماری در بیماران مبتلا به کووید -۱۹ شایع‌ترین علامت است.

در مطالعه‌ای دیگر، سرگیجه با ۱۶٫۸ درصد از شایع‌ترین تظاهرات سیستم عصبی مرکزی و به دنبال آن سردرد با ۱۳٫۱ درصد بود. سرگیجه و سردرد اغلب در بیماری اولیه به عنوان علائم معمولی ابتلاء به بیماری کووید -۱۹ مشاهده می‌شود. سرگیجه در شش مطالعه با شیوع کلی هشت تا ۷۷ درصد در بین یک هزار و ۸۸ نفر گزارش شده است.