جایگاه متخصص پزشکی خانواده در نظام سلامت کجاست؟

شفاآنلاین>سلامت> متخصص پزشکی خانواده در دو حیطه بهداشت و درمان بالاترین خدمات کیفی را ارائه می دهد. در حیطه بهداشتی روی جمعیت سالم، بیماریابی و پیشگیری اولیه به همراه پزشکان خانواده عمومی فعالیت میکند اما در حوزه درمانی و بیمارستان بر روی پیشگیری های ثانویه و حتی ثالثیه پس از ترخیص بیماران میتواند فعالیت داشته باشد.

به گزارش شفاآنلاین: ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده در یادداشتی که در اختیار این خبرگزاری قرار داده، آورده است: تخصص پزشکی خانواده یکی از رشته های تخصصی بالینی جامع نگر پزشکی است. این تخصص، علوم پزشکی را از جنبه های مختلف جسمی  Biologic، روانی  Psychologic، اجتماعی  Social و معنویspiritual  با هم ترکیب کرده ، دامنه آن در تمامی شرایط، بدون هرگونه تبعیض از نظر سن، جنس، موقعیت اجتماعی و اقتصادی، نژاد، مذهب و خطر بیماری در هر عضوی از بدن و تمامی بیماریها و مسائل مربوط به سلامت افراد و جامعه با بهره گیری از مشاوره با تخصص های دیگر را شامل میشود. متخصصین این رشته در یک رویکرد نیاز محور Oriented needs ، خدمات خود را در زمینه های پیشگیری، تشخیص، درمان، توانبخشی، مدیریت، آموزش و پژوهش ارائه خواهند داد.

تاریخچه پزشکی خانواده در جهان و ایران:

 شکل فعلی این رشته  تخصصی که در جهان شناخته می شود در سال ١٨٠٠ میلادی شکل گرفته و بعد از جنگ جهانی دوم  به علت مسائلی از قبیل رشد جمعیت، بالا رفتن میانگین سنی جمعیت، هزینه های بالای نظام سلامت، پیشرفت در درمان بیماریها، محدودیت مالی نظام سلامت، طرح موضوع ارتقای عدالت اجتماعی در نظام سلامت و توسعه بخشیدن به Primary Care  مورد  توجه وسیعی قرارگرفته  است. از دهه ١٩٥٠ میلادی اولین انجمن های علمی این رشته در کشورهای غربی تاسیس شد. در اوایل کار، نظام پزشکی خانواده در اکثر کشورهای پیشرفته از پزشکان عمومی تشکیل شده بود ولیکن در طول زمان با بوجود آمدن رشته های مختلف تخصصی و فوق تخصصی بالینی لزوم تاسیس بورد تخصصی رشته تخصصی پزشکی خانواده احساس شد. در حال حاضر در کشورهای  آمریکا ١٩٦٩ ، دانمارک ١٩٧٧ ، اتحادیه اروپا ١٩٩٤ ، استرالیا ١٩٩٥ و هند ١٩٩٦  با تاسیس سیستم تخصصی پزشکی خانواده در جهت ارتقای پزشکان عمومی به متخصصین بالینی پزشکی خانواده تکاملی چشمگیر پدید آمده است.

اولین بار زمزمه راه اندازی این برنامه در ایران در سال ۱۳۸۱ مطرح شد و در اوایل سال ۱۳۸۴ این طرح به مرحله اجرا در آمد. پزشکان در قالب پزشک خانواده روستایی شروع به کار نمودند و پس از چندی به دلیل نیاز به افزایش سطح دانش آنها در سطوح مورد نیاز دوره تخصص بالینی پزشکی خانواده طراحی گردید.

مهارت های متخصصین بالینی پزشکی خانواده:

به نظر می رسد که طراحان اصلی این تخصص بالینی با توجه به خصوصیات برنامه آموزشی و ضوابط این رشته تخصصی سعی در پرورش نیروهایی  Multi Potential  داشته اند.  متخصصین این رشته بالینی با اخذ شرح حال، انجام معاینات و ارزیابی های بالینی و پاراکلینیکی بیماری را تشخیص می دهند. رویکردها و روشهای غربالگری، پیشگیری، تشخیصی، درمانی و مراقبتی مناسب را برای بیماران انتخاب می کنند، نقش رهبری و مدیریت نظام سلامت را ایفا می کنند، در زمینه مدیریت بیماری ها و عوامل خطر همه گیریها ارائه خدمت می کنند و با توجه به تجربیات و آشنایی با نیازها، مشکلات و کمبود های موجود  در سطوح مختلف نظام سلامت به دلیل  برخورد مستقیم  و بدون واسطه با مردم  از یک سو و از سوی دیگر تعامل سازنده با متخصصین سایر رشته ها  قادر به ایفای نقش مهم و شاخصی در نظام پژوهشی کشور خواهند بود  .

 علاوه بر تسلط دانش آموختگان این رشته به مباحث بهداشتی ،  موضوع  بیماری های شایع سرپایی نیز به صورت خاص  از جمله زمینه هایی است که متخصصین بالینی پزشک خانواده با توجه به دانش و تجربه و علاقه خود قادر هستند به خوبی آن را مدیریت نمایند و بنابراین جانمایی متخصص بالینی پزشک خانواده در چارت سازمانی بیمارستانها و مراکز درمانی برای پوشش  نقاطی  مانند اسکرین بیماری های غیر اورژانس بیمارستانها و همچنین کلینیک های ویژه تا حد زیادی به افزایش پاسخگویی نظام سلامت در بخش درمان و افزایش رضایتمندی بیماران کمک می نماید.

متخصص پزشکی خانواده در دو حیطه بهداشت و درمان بالاترین خدمات کیفی را ارائه می دهد. در حیطه بهداشتی روی جمعیت سالم، بیماریابی و پیشگیری اولیه به همراه پزشکان خانواده عمومی فعالیت میکند اما در حوزه درمانی و بیمارستان بر روی پیشگیری های ثانویه و حتی ثالثیه پس از ترخیص بیماران میتواند فعالیت داشته باشد. بیماران به هر علت که مراجعه میکنند میتوانند توسط متخصصین پزشکی خانواده ویزیت کامل داشته باشند و متخصص پزشکی خانواده همه  عوامل خطرزا را بررسی و راههای پیشگیری را ارائه میدهد و هماهنگی های بین بخشی را درهمه زمینه ها انجام میدهد در نهایت بیمار پس از بررسی های لازم توسط سایر متخصصین یا فوق  تخصص ها، یک پزشک متولی دارد که وی را به صورت کلی نگر و نه فقط به عنوان یک بیماری ویزیت میکند که درنهایت سود را بیمار و سیستم بهداشت و درمان میبرد.

جایگاه سازمانی متخصصین بالینی پزشکی خانواده در بیمارستانها و مراکز درمانی:

با تعریف این تخصص بالینی در پست های تشکیلاتی مراکز آموزشی درمانی ، قطعا هزینه های نظام سلامت بهینه خواهد شد  چرا که؛  اول : مطالعات مختلف نشان داده اند که مردم ترجیح میدهند حتی در تماس اول First Contact  مشکلات خود را با متخصصین در میان بگذارند و  حضور متخصص بالینی پزشکی خانواده این امکان را برای مردم فراهم می آورد.

دوم : متخصص پزشکی خانواده قادر است با دانش خود بیماران نیازمند ارجاع را  (بر طبق مستندات که  فقط  حدود  ۱۵  درصد  کل بیماران  نیازمند دریافت خدمات سطح دوم یا سوم می باشند) شناسایی و با طراحی روند درمان بیمار را  به متخصص مربوطه سطح دو  ارجاع و سایرین را  به سمت مسیری که لازم است طی نمایند راهنمایی کند .  به این صورت  بار مراجعین غیر ضروری متخصصین مستقر در کلینیک های ویژه کاسته می شود  و نیازهای القایی و غیر ضروری  و نیز هدر رفت منابع سلامت کاهش  می یابند.  بیماران  با کمک یک متخصص، مسیر درست خود را پیدا می کنند و ضمن برآورده شدن نیاز به دریافت خدمات تخصصی در وقت وهزینه آنها صرفه جویی می شود.

همین موضوع درباره بیمارانی که قسمت اعظم آنها فقط به دلیل ترس از ماهیت بیماری خود که آن را خطرناک و نیازمند دریافت خدمات اورژانسی ارزیابی می کنند  به مراکز اورژانسی مراجعه می نمایند نیز صادق است.

 تشخیص زود هنگام اپیدمی ها  یا موارد تک گیر پر خطر و  ایجاد هماهنگی های درون و برون بخشی لازم  در سریعترین زمان ممکن یکی دیگر از نکات مثبت استفاده از متخصصین پزشکی خانواده در خط اول بیمارستانها و  مراکز درمانی تشخیصی خواهد بود.

اشکال ارائه خدمت توسط متخصصین پزشکی خانواده  در مراکز درمانی و بیمارستانها:

الف- پوشش مراجعه  بیماران توسط متخصصین پزشک خانواده در  ساعات صبح کلینیک های ویژه  مراکز درمانی  تخصصی داخلی ، اطفال ، عفونی ، زنان و روان پزشکی ….

ب- ویزیت متخصصین پزشک خانواده از بیمارانی که بدون طی کردن مراتب ارجاع به کلینیک های ویژه مراجعه می نمایند.

ج -  ویزیت اولیه توسط متخصصین بالینی پزشکی خانواده از  بیماران فشار خونی ، دیابتی   و کودکان دچار اختلالات تکامل

ح - ویزیت توسط متخصصین بالینی پزشکی خانواده ازبیمارانی که نیاز به استفاده توام از دانش پزشکی و علوم مدیریتی و همچنین برقراری ارتباط موثر با وابستگان آنها  وجود دارد (مراجعه کنندگان به کلینیک های دیابت، سالمندان، نوجوانان، فشار خون ، کلینیک های مرکز درمان سو مصرف مواد  در بخش دولتی ، طب تسکینی، غربالگری سرطانها (کولورکتال، پستان، پاپیلوما ویروس و...) ،اختلالات جنسی، طب سوزنی، مراکز پیشگیری و ارتقاء سلامت و ... )

و –حضور متخصصین پزشکی خانواده  به عنوان  متخصص  بالینی   Gate keeper در کلیه مراکز درمانی و بیمارستانهای  زیر مجموعه معاونت های  درمان کشور به منظور  اولین ارائه کننده خدمت به مراجعین و بیماران.

به نظر میرسد استفاده از خدمات  قابل ارایه توسط متخصصین پزشک خانواده در نقاطی که دانش آکادمیک آن را زیر نظر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی گذرانده اند (بهداشتی، آموزشی، پژوهشی و خصوصا درمانی و مدیریتی) گام بزرگی در دستیابی به هدف اصلی سیاستگزاران نظام سلامت کشور است چرا که اهداف آنها با هدف تربیت نیروی تخصصی بالینی پزشکی خانواده یکسان است.

لذا با توجه به سیاستگذاری  ویژه نظام سلامت کشور ما  به نظر می رسد متخصصین پزشکی خانواده به دلیل ماهیت آموزشها و همچنین تجربیاتی که به دلیل ویژگی شغلی خود به دست آورده اند با  پشتیبانی و به رسمیت شناخته شدن توسط بخش های تاثیرگزاری چون معاونت های درمان دانشگاههای علوم پزشکی بتوانند اتصال دهنده های مناسبی جهت سطوح مختلف نظام ارجاع و  کمک به برقراری عدالت در سلامت باشند.