خطر نابودی اکوسیستم تهران

مصوبه برج- باغ در زمان تصویبش قرار بود، نجات‌دهنده باغات و مالکان آنها باشد؛ اما در یک بازه زمانی به اصلی‌ترین عامل برای از بین رفتن باغات تهران تبدیل شد؛ به گونه‌ای که کارشناسان معتقدند در یک بازه زمانی ۱۰ساله زمانی که دقیقا مصادف با اجرای مصوبه برج- باغ بوده، حدود ۱۲۸ هکتار از باغات تهران از بین رفته است!

لغو مصوبه برج- باغ، برای اولین بار در پایان دوره چهارم شورای شهر تهران، خبرساز شده است و برخی اعضای شورا قصد داشتند با ارائه طرحی به نام «طرح صیانت از باغات»، مصوبه برج- باغ را لغو کنند اما نتیجه‌ای در بر نداشت اما همان زمان رحمت‌الله حافظی رییس وقت کمیسیون خدمات شهری و سلامت شورا با اشاره به ایرادات مصوبه برج- باغ و ارائه پیشنهادات جایگزین این مصوبه می‌گوید: « مصوبه برج- باغ یکی از سیاه‌ترین لکه‌های ننگی است که بر پیشانی شورای شهر و به خصوص شورای سوم که در آن این مصوبه تصویب شده قرار دارد. چراکه به استناد این مصوبه که برخی‌ها آن را پرافتخار می‌نامند تمامی باغات شهر قلع و قمع شده است و این مصوبه زمینه‌ساز قلع و قمع باغات توسط سوداگران بود و باعث شد که تمام باغات به برج و منازل مسکونی تبدیل شوند و این مصوبه و تبعات آن برای همیشه در تاریخ شورا باقی می‌ماند.»

با اینکه تلاش برخی اعضای شورای چهارم برای لغو برج- باغ به سرانجام نرسید؛ اما میان مردم مطالبه‌ای ایجاد کرد تا مدیران بعدی شهر در مورد وضعیت باغات و لزوم حفظ آن چاره‌اندیشی کنند که با روی کار آمدن شورای پنجم، آنها در اولین گام نسبت به لغو مصوبه برج- باغ اقدام کرده و بعد از گذشت چندماه، پیشنهادی موسوم به «خانه – باغ» را مطرح کردند که براساس این پیشنهاد که مصوب نیز شد، مالکان باغات می‌توانستند ساخت‌و‌سازی اندک در باغات خود داشته باشند.

اکوسیستم تهران را به خاطر برج از بین نبرید

با روی کار آمدن شورای شهر ششم تهران، آنها اعلام کردند که مصوبه خانه- باغ کارآیی لازم را ندارد و همین سخنان و سکوت اعضا در بیان جزئیات، سبب شد که شائبه احیای برج- باغ قوت گیرد؛ به گونه‌ای که آرش میلانی رییس کمیته محیط‌زیست شورای شهر پنجم تهران با بیان اینکه تاثیرات مصوبه برج- باغ در شهر مشخص است، می‌گوید: بروند ببینند که در بیش از ۲۸۰ برج- باغ که ساخته شد، چند باغ با گذشت زمان حفظ شده است!

وی ادامه می‌دهد: درست است که در دهه ۸۰ شورای شهر وقت، مصوبه‌ای تحت عنوان برج- باغ را در تهران اجرایی کرد که بر این اساس مالکان در ۳۰ درصد زمین‌شان می‌توانستند برج بسازند که بنا به گفته طراحان این مصوبه، قرار بوده که این تصمیم، باغات تهران را حفظ کند اما در پشت این مصوبه این پیش‌بینی که عملا ساخت‌و‌ساز گسترده در باغات، آنها را از بین می‌برد، وجود نداشت. میلانی با بیان اینکه ما در حالی به شورای شهر راه یافتیم که شهروندان از ما انتظار حفظ باغات را داشتند، ادامه می‌دهد: زمانی که ما به پارلمان محلی آمدیم، افکار عمومی انتظار داشتند که ما این شیوه تخریب باغات را متوقف کنیم و همه اعضای شورای شهر پنجم بر سر متوقف شدن مصوبه برج- باغ نظر مثبت داشتند و لغو این مصوبه جزو اولین اقدامات شورا بود که پس از آن برای جایگزینی مصوبه برج- باغ، خانه- باغ را تصویب کردیم که بیش از ۳۰ کاربری سازگار با باغ را تعیین کردیم تا امکان استقرار فعالیت‌های سازگار در باغات فراهم شود. وی در پاسخ به سوالی در مورد چرایی عدم تحقق مصوبه خانه- باغ می‌گوید: شرایط اقتصادی اجتماعی از سال ۹۷ تاکنون برای فعالیت کاربری‌های جایگزین مثل گردشگری و… در باغات نامساعد شد و کرونا به استقرار مشاغل مجاز در این مصوبه نیز ضربه زد و همچنین در این سال‌ها شاهد رشد وحشتناک مسکن در تهران به ویژه شمال تهران بوده‌ایم که جاذبه کاربری‌های رقیب ساخت‌و‌ساز در باغات را دچار مشکل کرد و در این میان شهرداری تهران عملا نتوانست بسته‌های تشویقی که باید برای مالکان باغات در نظر می‌گرفت، ساماندهی کند.

این کارشناس حوزه شهری با تاکید بر اینکه اثرات مصوبه خانه- باغ در شهر کاملا مشهود است و مدیریت شهری چرا به جای باغات به سراغ بافت فرسوده نمی‌رود؟ می‌افزاید: مدیریت شهری می‌تواند به جای ابراز علاقه به ساخت‌و‌ساز در باغات به سراغ بافت فرسوده رود و با فعال کردن حق انتقال توسعه، به مالکان باغات در بافت فرسوده امتیاز دهد و می‌توانند با طراحی فرمولی برای «حق انتقال توسعه» با یک تیر دو نشان بزنند و هم باغات را حفظ کنند و هم سازندگان باغات به سمت بافت فرسوده هدایت شوند و آنجا را رونق دهند.

وی تاکید می‌کند: محیط‌زیست تهران مجموعه‌ای از رود دره‌ها، کوهستان و باغات است که یک اکوسیستم پیوسته را تشکیل دادند و اگر باغات به مرور زمان به هر دلیلی از بین بروند، توان اکوسیستم تهران کاهش یافته و این درحالی است که این روزها با پدیده‌هایی همچون گرم شدن زمین، تغییر اقلیم و… روبه‌رو هستیم و اگر باغات از بین بروند به این مثال می‌ماند که سنگربندی‌های تهران را در برابر مواجهه با خطرات زیست‌محیطی از بین برده‌ایم و آن موقع همه شهروندان تهرانی از مسوول، وزیر، وکیل، نماینده و… در معرض خطر هستیم.

مهدی چمران رییس شورای شهر تهران نیز در خصوص مبنای بررسی شورای شهر ششم و همچنین احتمال تغییر در مصوبه خانه -باغ‌ها می‌گوید: وقتی زمینی باغ تشخیص داده شد باید با آن چکار کنیم؟ قانونی در گذشته بود که اعلام می‌کرد ۳۰ یا ۱۵ درصد زمین می‌تواند به صورت زیربنا در دو طبقه ساخته شود. این قانون عملی نمی‌شد چراکه هیچ‌کس نمی‌توانست آن را اجرا کند به همین دلیل باغ‌ها از بین می‌رفت؛ لذا ما شرایط جدیدی را پیشنهاد دادیم و پیشنهاد خود را در شورای عالی معماری و شهرسازی کشور به تصویب رساندیم به شکلی که اعلام شد باید موارد تشویقی در نظر گرفته شود که گسترش فضای سبز محقق شود.

وی ادامه می‌دهد: متاسفانه تخلفاتی در این مورد صورت پذیرفت و عده‌ای خلاف آن را اجرا می‌کردند؛ براساس این قانون حتی کسانی که زمین‌هایی به مساحت بزرگ یعنی یک‌هزار متر داشتند می‌آمدند و اعلام می‌کردند که ما می‌خواهیم درخت بکاریم تا از موارد تشویقی بهره‌مند شوند. در این موارد افراد می‌توانستند در ۳۰ درصد زمین خود خانه‌سازی کنند؛ البته به شرط آن که حتی یک درخت هم قطع نشود. در دوره قبل شورا اعلام کردند که این موضوع مناسب نیست و نظرشان تغییر این قانون بود البته این کار را به سادگی انجام ندادند و اتهامات زیادی به ما زده شد که ما به آن کاری نداریم و آنها را دعا می‌کنیم که نظر خود را اجرا کردند.

وی می‌افزاید: در حال حاضر این قانون اجرا می‌شود و ما ملزم هستیم همین قانون را اجرا کنیم اما نظر اعضای شورا این بود که حق مردم تضییع نشود؛ فردی که زمینی دارد که به زباله دانی تبدیل شده می‌تواند ۶۰ درصد آن را زیر بنا ببرد؛ اما زمینی که تعدادی درخت دارد مالک آن باید نقره داغ شود که این درست نیست برهمین اساس بسیاری از باغات از بین می‌رود چراکه فرد زمین گران‌قیمت خود را نمی‌تواند در ۱۵ درصد و دو طبقه بسازد. در سال ۹۹ نیز حتی یک پروانه در این حوزه اخذ نشده و در سال ۹۸ نیز تنها دو مورد خاص پروانه ساخت گرفته شده است و ما اعلام کردیم که باید با همان دوستان و اساتید دانشگاه همفکری کنیم و قانونی را تدوین کنیم که اشتباهات گذشته تکرار نشود؛ باغات حفظ شوند و مردم هم به منافعی که می‌خواهند و حقشان است، برسند و مهم‌تر از همه درختی هم قطع نشود اما فعلا برخلاف جار و جنجالی که به راه افتاد، هیچ فرقی با گذشته نکرده وکسی هم نمی‌آید پروانه باغ دریافت کند.

با این حال اما مهدی پیرهادی رییس کمیسیون خدمات شهری شورای ششم اعلام می‌کند که شورا به دنبال راه‌حل برد- برد است و ضمن خودداری از اعلام جزئیات بیشتر به ایسنا می‌گوید: در سطح شهر تهران باغ‌هایی گسسته و پیوسته وجود دارد که دارای درختان انبوه است که قطعا تمام تلاش شورای اسلامی شهر تهران به خصوص کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورا حفظ، صیانت و پاسداشت این نوع باغات است. در این بین، باغاتی در سطح شهر تهران وجود دارد که از لحاظ قوانین بالادستی مشمول تعریف باغ می‌شوند، اما بعضا در این باغ‌ها حتی یک درخت هم وجود ندارد و فاقد ارزش اکولوژیک هستند.

وی با بیان اینکه ما در تلاش هستیم مساله این نوع باغات که فاقد درخت هستند را با یک راهکار بینابینی مرتفع کنیم، یکی از این روش‌ها را روش حق انتقال توسعه یا (tdr) عنوان می‌کند که می‌تواند راهکاری مناسب برای حل مشکل این نوع زمین‌ها باشد و در ادامه می‌گوید: جزئیات این طرح در حال کارشناسی و پیگیری است که امیدواریم با جمع‌بندی و نظرخواهی از متخصصان شهری، شهروندان، دیده‌بانان شهری و سمن‌های محیط‌زیستی بتوانیم به یک روش بهینه و برد- برد دست پیدا کنیم.

با این حال مهدی عباسی رییس کمیسیون شهرسازی شورای شهر ششم به ایسنا گفت: ما به دنبال راه‌حل سوم هستیم و معتقدیم که می‌شود با انجام اصلاحاتی همچون پهنه‌بندی، منطقه‌بندی، توجه به سرانه‌ها، جغرافیای باغات و… در مورد ساخت‌و‌ساز در باغات تهران تصمیم گرفت، به عنوان مثال یک زمین در حالی که سالیان طولانی است که حتی یک قطعه درخت ندارد و اساسا آبی هم برای رشد درخت ندارد، چرا ساخت‌و‌ساز در آن نشود، در حالی که مالک می‌تواند در ۳۰ درصد ملک خود ساخت‌و‌ساز آن هم با ضابطه مشخص داشته باشد و ۷۰ درصد زمین‌اش را در اختیار فضای عمومی شهر قرار دهد.

وی با تاکید بر اینکه هنوز جزئیات این اصلاحات مشخص نیست و من ایده‌ها را بیان می‌کنم، افزود: حالا برعکس این اتفاق، ممکن است مالک یک باغ گسترده درخواست ساخت‌و‌ساز دهد، آیا باید در این باغ ساختمان‌سازی شود؟ تصور کنید ملکی دارای درختان با بن زیاد است که نشان می‌دهد مالک به حفظ فضای سبز و درختان توجه داشته، آیا نباید این مالک تشویق شود؟ یا برعکس بررسی‌ها نشان دهد که مالک، باغ‌اش را خشک و نابود کرده، آیا این فرد نباید تنبیه شود؟ که ما در راه‌حل سوم به این موضوعات توجه کردیم.