یک نظامی بازنشسته بود پرونده مرتبی از سوابق بیماری‌اش در دست داشت. آن‌قدر نسخه‌ها و آزمایشات را سالم و بدون تاخوردگی نگه داشته بود که اگر به تاریخ سربرگ‌ها نگاه نمی‌کردی، یقینت حاصل می‌شد که هم‌اکنون از نزد دکتر دیگری آمده است.
استاد برخلاف آنان که نه‌تنها ادعای طب، بلکه ادعای حکمت دارند و هر نوع پاراکلینیکی، از یک آزمایش ادرار گرفته تا اسکن هسته‌ای قلب، همه را تفسیر می‌کنند، همیشه بررسی پرونده پزشکی بیماران را بر عهده ما می‌گذاشت و نتیجه بررسی را از ما جویا می‌شد من در تمام مدتی که در خدمت ایشان بودم هرگز غیر از این ندیدم.
بررسی پرونده توسط من به مذاق بیماران خوش‌تیپمان چندان خوش نیامد اما به دستور استاد احترام گذاشت. پرونده را کامل مطالعه کردم بررسی‌های کامل و دقیقی توسط پزشکان طی سال‌ها انجام‌شده بود و تنها نکته غیرطبیعی، کشت مثبت ادرار بود که با هیچ آنتی‌بیوتیکی رفع نشده بود در واقع بیمار به همین دلیل مراجعه کرده بود؛ ضمن اینکه از سوزش ادرار نیز بسیار شاکی بود.
استاد برای بیمار جوشانده‌ای از ترکیب سه گیاه دارویی همراه با برخی پرهیزات و دستورات غذایی تجویز کردند و از بیمار خواستند تا ۱۰ روز انجام دهد و سپس مراجعه کند.
۱۰ روز بعد دوباره فضای اتاق عطرآگین شد؛ یخ‌هایش آب شده بود و لبخندکی در چهره‌اش نشسته بود. از شر سوزش ادرار چندین ساله خلاص شده بود، آن همه غرور را می‌دیدم که در نهایت تواضع چگونه از استاد قدردانی می‌کرد.
از استاد خواهش کردم که برای بیمار کشت ادرار درخواست کنیم و انجام دادیم. با اینکه بیمار هیچ علامتی نداشت اما کشت ادرار همچنان مثبت بود! این پرسش مطرح می‌شود که چرا در بیمار مطرح شده، پس از مصرف جوشانده گیاهی و اصلاح غذا، علی‌رغم رفع علامت بالینی، هنوز کشت ادرار، مثبت مانده است؟
برای پاسخ به این پرسش لازم است مبانی درمان را در طب ایرانی مرور کنیم. بر اساس مبانی درمان در طب ایرانی، علاوه بر عوامل بیماری‌زا استعداد عضو در پذیرش بیماری نیز در بروز بیماری اهمیت دارد لذا در درمان علاوه بر حذف عامل بیماری‌زا، بررسی و تقویت عضو یکی از مراحل مهم درمان محسوب می‌شود. محمد زکریای رازی یافتن علت بیماری را قبل از اقدام به درمان، نه‌تنها یک اصل طبی بلکه یک اصل اخلاقی می‌داند و از علامت درمانی نهی می‌کند.
در بررسی ترکیباتی که در منابع طب ایرانی ذیل درمان بیماری‌هایی که سوزش ادرار از علائم آن‌هاست آمده است، نکته‌ای برایم جالب آمد: در یک داروی ترکیبی، برخی از گیاهان بر عامل مسبب بیماری اثر می‌کنند و برخی از گیاهان بر عضو اثر دارند.
به نظر می‌رسد در این بیمار، بخشی از درمان که مربوط به عضو بوده اثر کرده و عضو دیگر از سبب متألم نشده است؛ اما بخشی که مربوط به حذف عامل بیماری بوده، موفق عمل نکرده است. به عبارتی سبب، قوی است و درمان قوی‌تری نیاز دارد.
حال باید بگوییم عفونت ادراری چیست؟ عفونت ادراری از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که مخصوصاً خانم‌ها به آن مبتلا می‌شوند؛ این بیماری در خانم‌های باردار، کودکان، مبتلایان به دیابت، مبتلایان به اختلالات دیگر در سیستم ادراری و سالمندان باید جدی پیگیری و ارزیابی شود. عفونت ادرار ممکن است مربوط به مثانه و مجرای ادراری باشد که معمولاً با علائمی مانند سوزش ادرار، تکرر ادرار، ادرار بدبو و تیره شدن رنگ ادرار مشخص می‌شود و درمان آن نیز سرپایی است.
اما اگر کلیه‌ها دچار عفونت شوند می‌تواند با درد پهلو، تب و لرز همراه باشد که در این صورت گاهی حتی باید بیمار بستری شود و آنتی‌بیوتیک وریدی دریافت کند. البته عفونت قسمت‌های پایین دستگاه ادراری ممکن است خودبه‌خود محدود شوند اما نمی‌توان ریسک کرد چون ممکن است مسیر خود را ادامه دهد و به کلیه‌ها برسد.
متأسفانه می‌بینیم که برخی بیماران حتی علی‌رغم درگیری کلیه بازهم از مراجعه به پزشک اجتناب می‌کنند و با مراجعه به عطاری و مراکز طب سنتی غیرمجاز اصرار به مصرف داروی گیاهی دارند.
عفونت ادراری یک بیماری میکروبی است و با دانش فعلی، باید برای درمان آن آنتی‌بیوتیک مصرف کرد. تاکنون به‌جز تعدادی معدود، اثرات گیاهان در از بین بردن میکروب‌ها در بدن انسان، نه صرفاً در محیط آزمایشگاه، شناخته‌نشده است. برای مثال، کراون بری اثرات خوبی در کنترل عفونت ادراری در انسان داشته است.
چرا گیاهان دارویی می‌توانند در عفونت ادراری مهم باشند؟ در پاسخ به این پرسش باید بگوییم با توجه به عوارض آنتی‌بیوتیک‌ها و مقاومت دارویی، اهمیت شناخت داروهای مؤثر و کم عارضه تر بسیار مهم است.
با توجه به اینکه برخی از گیاهان در محیط آزمایشگاه با قوتی مشابه با آنتی‌بیوتیک‌ها میکروب را از بین برده‌اند، امید است که بتوان از گیاهان در درمان عفونت‌ها استفاده کرد، اما نکته مهم در رابطه با گیاهان در عفونت ادراری مطرح است؛ نخست آنکه باید توجه داشته باشیم که اولاً گیاهی که در آزمایشگاه اثری از خود نشان داده الزاماً در بدن انسان همان اثر را با همان شدت نشان نمی‌دهد. دوم اینکه چه میزان از گیاه طی چه مدت‌زمانی قادر به حذف عامل میکروبی در بدن انسان است و در آن میزان و مدت‌زمان مصرف چه اثرات سوئی ممکن است برجا بگذارد.
برخی از گیاهان مؤثر در عفونت ادراری تأثیر دارند؛ در مطالعات جدید در محیط آزمایشگاه نشان داده شده است که آویشن شیرازی، زرشک، گزنه، علف چای، بارهنگ، پولک، پونه کوهی، کراون بری و آنقوزه در عفونت ادراری مؤثر هستند و در منابع طب ایرانی از بنفشه، ختمی اسفرزه، به‌دانه شیرین‌بیان، تخم خرفه، روغن گل سرخ، خارخاسک و کندر برای درمان نام برده شده است.
چند نکته بسیار مهم را نباید فراموش کنیم؛ استفاده از بسیاری از گیاهان در بارداری مجاز نیست و حتماً باید با مشورت پزشک باشد. همچنین گاهی سوزش ادرار می‌تواند عارضه مصرف برخی از گیاهان دارویی مانند کشمش کولی، باد لرزان، آلاله و ارمک باشد.
استفاده از برخی از گیاهان می‌تواند با عارضه کلیوی همراه باشد برای مثال کراون بری باعث سنگ کلیه و خارخاسک، کندر و شیرین‌بیان باعث نارسایی کلیه می‌شوند و این عوارض الزاماً به مقدار و مدت مصرف وابسته نیست.
برخی از گیاهان، قادر بوده‌اند که جلوی عوارض برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها را بگیرند. برای مثال، گیاه مرزنجوش، باعث کاهش عوارض جنتامایسین شده است. در مجموع می‌توان گفت که در عفونت‌های ادراری، گیاهان فعلاً می‌توانند درمان کمکی باشند تا با کمک و پشتکار دانشمندان، نحوه صحیح استفاده از این گیاهان در عفونت‌ها یافت شود.ایسنا
دکتر مرضیه بیگم سیاهپوش/ متخصص طب سنتی
