راه‌های نرفته خرید واکسن

محمد کریمی‌نیا، معاون قرارگاه پدافند زیستی کشور، اما می‌گوید که راه دیگری برای واردات واکسن وجود ندارد، مساله اینجاست که در کشور همین مسیرها، برای واردات، به درستی طی نشده است:« ما این مسیرها را تا انتها نرفتیم تا بتوانیم به واکسن انبوه برسیم. گفته می‌شود ایران با اکتوور و اسپوتنیک وی، قرارداد امضا کرده و قرار بود ماهانه 2 میلیون دوز واکسن به ما بدهند، اما بعد مشخص شد که همین شرکت اسپوتنیک‌وی روسیه در ایران برای خودش، خط تولید راه انداخته است. اما وزارت بهداشت می‌گوید، سرشان کلاه گذاشته‌اند. مساله اینجاست که قراردادها به درستی منعقد نشده است.»

به گفته او اگر قراردادها درست بود، باید ماهانه حداقل 4میلیون دوز واکسن از روسیه به ایران می‌رسید. عاطفه عابدینی، دبیر کمیته علمی کشوری کووید 19 هم می گوید:«دولت جدید تسهیلات خوبی برای واردات واکسن در نظر گرفته که خرید ۲۰ میلیون دوز واکسن را محقق خواهد کرد. در صورت وارد شدن این میزان واکسن با توجه به عرضه واکسن های داخلی اتفاق خوبی شاهد خواهیم بود.» به گفته او، همکاری کشورهای جدید تولیدکننده هم می‌تواند منجر به افزایش خرید واکسن شود و مذاکره با آنها نتیجه بخش خواهد بود.

20مرداد بود که اظهارات فرمانده ستاد مقابله با کرونای تهران بمبی شد و در فضای رسانه‌ای ترکید. درست در سومین روز پیاپی که شمار فوتی‌های کرونا، بالای 500نفر ثبت شد، علیرضا زالی در جلسه‌ای غیررسمی که گزارش آن روی سایت سازمان صدا‌و‌سیما قرار‌گرفت، نکته‌های مهم و قابل‌تاملی درباره دلایل نخریدن واکسن کرونا به زبان آورد: «اجازه خرید واکسن ندادند چون فکر می‌کردند گران است. سفرای ما در خارج به‌دنبال خرید واکسن نبودند. این چه دیپلماسی‌ای است؟ کمک‌های بین‌المللی را برگرداندیم و آمارهای مرگ‌ومیر را از سازمان جهانی بهداشت پنهان کردیم.» فرمانده عملیات ستاد مقابله با کرونای تهران، خواسته یا ناخواسته، ماجرایی را مطرح کرد که با موج گسترده‌ای از واکنش‌ها، افشاگری‌ها و انتقادات همراه شد. پیش از همه با نشانه‌ گرفتن کم‌کاری سیاست خارجی در واردات واکسن، محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه در صفحه‌اش در اینستاگرام پاسخ داد: «بیش از 24میلیون واکسن‌وارداتی و بیشتر نیازهای تولید داخلی را کدام دستگاه با وجود تحریم و همه کارشکنی‌ها و... وارد کشور کرده است؟ کدام وزیر واکسن اسپوتنیک‌وی را در سفرش از روسیه گرفت؟ کدام وزیر تولید مشترک واکسن کوبایی با پاستور را در سفرش به کوبا در پاییز سال گذشته کلید زد؟ چرا این قدر زمان تلف شد؟ کدام دستگاه پروفورمای ورود 20میلیون واکسن از اروپا را رد کرد؟» ماجرا اما به اینجا ختم نشد و این بار پیکان انتقادات به سمت وزارت بهداشت چرخید. به‌طوری‌که، سیدرسول موسوی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور‌خارجه در توییتی نوشت: «یک روز وزارت بهداشت باید به این سؤال پاسخ دهد که چرا اعتبار 150میلیون دلاری هند را که با تلاش وزارت خارجه برای واردات دارو تخصیص یافت جذب نکرد؟»

این انتقاد مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران هم بود زمانی‌که در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «در فروردین امسال، تمام مقدمات واردات 6میلیون دوز واکسن را با موافقت رئیس‌جمهوری و ستاد کرونای تهران طی کردیم اما به دلایلی که تاکنون برای ما مشخص نشده، وزارت بهداشت مانع از انجام این کار شد.» قبل از این، کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو از کارشکنی در مسیر مذاکرات ایران و روسیه برای خرید واکسن اسپوتنیک‌وی گفته و تأکید کرده بود: «عده‌ای کارشکنی کردند که چرا باید از روس‌ها واکسن خرید؟» به‌گفته او، پیشنهاد اولیه برای خرید واکسن از روسیه 20میلیون دوز بود اما وزارت بهداشت نصف آن را تأیید کرد و رایزنی‌ها برای خرید 10میلیون واکسن انجام گرفت نه 20میلیون. وزارت بهداشت اما واکنش مستقیمی به این انتقادها نشان نداد. به‌طوری‌که سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا که معاون وزیر بهداشت هم هست، روز گذشته، به فارس گفت: «تا پایان مرداد 8میلیون دوز واکسن، تا آخر شهریور 20میلیون دوز و تا آخر مهر و آبان 30میلیون دوز واکسن وارد ایران می‌شود و در کنار اینها تا آخر پاییز 40میلیون دوز واکسن اضافه وارد ایران می‌شود.» در این میان تنها کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو بود که کارشکنی آمریکا و تحریم‌ها علیه ایران را دلیل کندی واردات واکسن، خرید مواداولیه تولید واکسن، ماشین‌آلات تولید و... اعلام کرد.

فعالان نظام سلامت، آنها که در 17‌ماه گذشته، در ارتباط مستقیم با بیماری بوده‌اند، اما انتقادات دیگری را مطرح می‌کنند. یکی از آنها حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-19 است که می‌گوید مشکل اصلی وقوع پیک پنجم و واردات کند، ایرادات موجود در نظام سلامت است. او می‌گوید: «ما دچار مشکلات پایه‌ای در نظام سلامت هستیم. این مسئله باعث می‌شود با ورود هر وزیر و تغییر هر دولتی توفیقی به‌دست نیاید. بهتر است به جای تمرکز روی افراد و دولت‌ها، تحلیل وضعیت روی نقاط قوت و ضعف صورت بگیرد. اپیدمی یک الگوی ثابتی ندارد و مرتب در طول زمان نیازمند اصلاح ساختار است تا راهکار مناسب برای وضعیتی که به ما تحمیل شده، پیدا کنیم. ما نباید از ویروس عقب بمانیم.» سوری از مطرح شدن مسائل اخیر، انتقاد می‌کند و معتقد است مسائلی که اکنون در جریان است پرداخت به معلول به جای علت است، درحالی‌که باید مردم را به آرامش دعوت کرد و ساده‌اندیشی‌ها و سهل‌انگاری‌ها را با چنین عواملی تقویت نکرد: «بی‌اعتماد کردن مردم به نظام سلامت در وضعیت شیوع بحرانی کرونا، درست نیست و نباید با زیر‌سؤال بردن اعداد یا حتی تصاویر دلخراش کلامی و شفاهی وحشت‌آفرینی کرد؛ چرا که تنها نتیجه‌ای که این مسائل به همراه دارد، گسترش اپیدمی و تأثیر بر روان جامعه است.»

براساس اعلام این اپیدمیولوژیست، وزارت بهداشت برای شرایطی که تحمیل شده، چالاک و چابک نیست، در ارتباط با واکسن هم همین اتفاق افتاده است. همین حالا مدیریت واکسن باید به‌طور اساسی اصلاح شود تا مشخص شود، به چه صورت باید تهیه و توزیع شود. او تأکید می‌کند که اولویت واکسیناسیون در کشور باید با تمرکز بر گروه‌های پرخطر انجام می‌شد که بیشترین سهم را در مرگ‌های کرونا دارند.

دلیلی نداشت کارکنان اداری و مراکز تحقیقاتی را واکسینه کنند و تا همین حالا هم نیمی از گروه‌های پرخطر جامعه واکسینه نشوند. به‌گفته این مسئول، هم‌اکنون با افزایش گروه‌های سنی و واکسیناسیون بر اساس شغل، منجر شده تا اصناف مختلف مطالبه‌گر شوند درحالی‌که بار مرگ‌ها و بستری در جاهای دیگر است و با واکسینه شدن آنها می‌توانستیم التهاب بخش‌های درمانی را کم کنیم. به‌گفته رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-19، واردات واکسن به‌صورت انبوه، از نیمه‌های تیر برای ایران مهیا شد، قبل از آن دست کشور برای واکسیناسیون باز نبود: «با تولید واکسن‌های داخلی، سختگیری‌های ارسال واکسن به کشور کمتر شد و کشورها راحت‌تر واکسن در اختیارمان قرار دادند؛ اتفاقی که بخشی از آن به مسائل سیاسی برمی‌گردد. کشورهایی که می‌خواستند از بحث واکسن برای اعمال فشار روی میز مذاکره استفاده کنند نتوانستند از این مسئله بهره کافی ببرند.» سوری درباره از دست رفتن زمان برای واردات واکسن، با مطرح کردن حمایت از واکسن داخلی، توضیح می‌دهد: «نخستین واکسن تولیدی دنیا که به مصرف انبوه رسید، اواخر آبان99 بود. ما به فاصله چند‌ماه واکسیناسیون را شروع کردیم، درست است که سرعتمان کم بود، اما دلیل آن نبود واکسن بود نه اینکه نخواهیم واکسیناسیون انجام دهیم. مطرح کردن نقاط ضعف در این اپیدمی خطرناک و گسترده چیزی را حل نمی‌کند.» به اعتقاد این متخصص، هم‌اکنون، عمده‌ترین کار دولت، کمک گرفتن از افرادی است که تجربیاتی در زمینه مدیریت کرونا دارند و موانع و مشکلات گذشته را پشت سر گذاشته‌اند: «ما در کنترل اپیدمی تجربه‌های موفقی در خوزستان و سیستان‌و‌بلوچستان داشتیم و شاید اینطور عنوان شود که محرومیت‌های سیستان باعث شد توجه ویژه‌ای به این منطقه برای کنترل اپیدمی صورت گیرد اما مسئله اصلی، مداخله مؤثر و واکنش سریع در این استان بود که همزمان در هرمزگان شکل نگرفت و با وجود همزمانی شیوع پیک در استان‌های جنوبی اکنون وضعیت سیستان‌و‌بلوچستان نسبت به سایر مناطق بهتر است.» به تأکید سوری در وضعیت کنونی اگر قرار باشد مسائلی تحت‌عنوان افشاگری مطرح شود، وضعیت وخیم‌تر از شرایط فعلی می‌شود. مگر اینکه دولت جدید رویکرد سیاسی، صنفی و جناحی را در کنترل اپیدمی حذف کند: «مهم‌ترین مشکل ما در گذشته همکاری نکردن سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف در کنترل اپیدمی بود. حالا باید بپذیرند که تمام بخش‌ها باید بسیج شوند. اکنون واکسن‌ها در حال اضافه شدن به سبد واکسیناسیون است و با جلب اعتماد مردم به نظام سلامت، می‌توان این وضعیت را کنترل کرد.»

علی تاجرنیا، معاون توسعه منابع و مدیریت سازمان نظام پزشکی نگرش اشتباه وزارت بهداشت را یکی از عوامل رقم خوردن وضعیت کنونی کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: «مدیریت کلان وزارت بهداشت از ابتدا با یک ارزیابی نادرست در ارتباط با تولید واکسن در کشور همراه بوده و این مسئله باعث شد نگاه ویژه‌ای به ورود واکسن وجود نداشته باشد.»

او به عملکرد وزارت بهداشت در مدیریت واکسیناسیون و واردات و تولید واکسن، انتقاد می‌کند: «وزارت بهداشت ارزیابی دقیقی درباره تولید واکسن نداشت و به همین دلیل نگاه وارداتی برای واکسن رقم نخورد. اما در نهایت اصرار مجامع مختلف ازجمله سازمان نظام پزشکی و دستور رئیس دولت دوازدهم، باعث شد واردات واکسن از دی و بهمن سال گذشته سرعت بگیرد.»

به‌گفته تاجرنیا، اگر مسئولان وزارت بهداشت ارزیابی دقیقی داشتند، باید با کشورهایی مثل چین و روسیه در تولید واکسن همکاری می‌کردند و به کارآزمایی‌ها وارد می‌شدند تا سهم مناسبی از واکسن در اختیار ما قرار گیرد: «دوستان به‌دلیل تصورات ابتدایی این کار را نکردند و بحث‌های سیاسی هم که درباره واکسن‌های خارجی مطرح شد، به همراه مسائلی ازجمله «مردم ما موش آزمایشگاهی نیستند» کشور ما را از ماراتن خرید و واردات واکسن عقب انداخت. دستگاه‌های دیپلماسی تلاش کردند که بتوانند بخشی از این عقب‌افتادگی‌ها را جبران کنند اما شرایط پیچیده کنونی نتیجه همان اقدامات دیرهنگام است.» به‌گفته تاجرنیا، براساس سیاست‌های کلی نظام و برنامه چشم‌انداز سلامت، متولی اصلی سلامت مردم جامعه وزارت بهداشت است و باید به جای فرافکنی و توجیه یا انداختن تقصیر به گردن دیگران از مردم عذرخواهی کند. او می‌گوید: «موافقان سرسخت امروز برای ورود واکسن، همان افرادی‌ هستند که در دولت قبلی مانع واردات واکسن شدند. امروز هم مانند همان زمانی که تأکید بر تولید واکسن داشتند، به همان نسبت با فشار سیاسی می‌خواهند وانمود کنند که اگر واکسن به اندازه وارد نشده، مقصر کابینه دوازدهم بوده است.» به‌گفته او، در ایران  بسیاری از مسائل، جنبه سیاسی پیدا کرده است. وقتی مشورت‌های نادرستی داده می‌شود، تصمیم‌گیری‌ها هم نادرست می‌شود.روزنامه همشهری