دلایل و ریشه های خودکشی سریالی رزیدنت ها

شفاآنلاین>سلامت> دکتر شهرزاد عندلیب: با وجود اینکه این دوران بعنوان دوران آموزشی تلقی می شود ولی به دستیار بیشتر بعنوان نیروی کار نگاه می شود. این که بخش عمده ای از آموزش ما با کار کردن میسر می شود بر کسی پوشیده نیست و این خاصیت علم طب است که علم و تجربه در کنار هم و بر بالین بیمار معنا پیدا می کند اما متاسفانه دوگانگی های رفتاری موجود در سیستم باعث سرخوردگی دستیاران شده است.

به گزارش شفاآنلاین: طی پیشامدهای رخداده وخودکشی چند تن از دستیاران بر آنیم که با مطرح کردن برخی از مشکلات دستیاران علت و ریشه اینگونه رخدادها را بیابیم و درصورت امکان از بروز چنین وقایعی پیش گیری کنیم.

سعی من بر آنست که با توجه به تجارب خودم طی این سالها و طی صحبت با چند تن از همکاران و دوستانم به برخی موارد اشاره کنم.

مورد اول ناکارامدی سیستم آموزشی پزشکی و عدم هماهنگی بین انتظارات بعنوان پزشک در بالین و انتظارات به عنوان یک دانشجو یا دستیار برای گذراندن امتحانات و کسب نمرات خوب و قابل قبول در آزمون ها است در حالیکه با این حجم از کار فرصتی هم برای مطالعه باقی نمی ماند.

به عبارت دیگر ما چه در دوران 7تا 7 و نیم ساله عمومی و چه در دوران دستیاری بعلاوه مدت زمان تعهدات اجباری و طرح نیروی انسانی زمان و انرژی صرف شده مان با دستاورد های حاصله چه از نظر مادی و چه از نظر معنوی مطابقتی ندارد.

این در حالیست که با فضای رقابتی و کار سنگین بیمارستان ها و حجم دروس طی این سال ها حتی برای 1 پزشک معمولی بودن هم تقریبا تمام زمان ما صرف حرفه مان می شود و خلا سایر فاکتورهای زندگی در اکثر زندگی پزشکان دیده می شود.

این ها از جمله عواملی است که باعث استهلاک نیروی جوان ، و نخبه کشور،جو متشنج و غیر صمیمانه بین همکاران و کادر درمان و زور گویی های بدون نظارت و غیر منطقی بالادستی ها به زیر دست ها و بی انگیزگی پزشکان شده که گاها فشارهای چند جانبه چه در زندگی حرفه ای، اجتماعی و شخصی منجر به وقایع ناگواری خواهد شد که تظاهر آن در حادترین نوع به صورت خودکشی های سریالی اخیر بوده است.

در سطوح دیگر مشکلات موجود باعث افزایش قابل توجه مهاجرت پزشکان و از دست دادن سرمایه های انسانی و نیروهای تربیت شده با وجود سختی های زیاد این راه شده که فقدان بزرگیست.

آسیب های دیگری خالی ماندن برخی تخصص ها و فوق تخصص ها و عدم رغبت افراد توانمند به انتخاب این رشته ها طی سال های اخیر به علت شرایط سخت و سیاستگزاری های غلط است هرچند انتخاب رشته یک تصمیم شخصی است ولی به علت حساسیت موضوع و احتمال کمبود نیرو در برخی رشته ها درآینده بررسی علت و تجدید نظر در سیاستگذاری ها خالی از لطف نیست.

دوره دستیاری دوره ی 4ساله ای است(بعضی رشته ها 3ساله و پنج ساله هستند) که عموما افرادی که به عنوان رزیدنت وارد این دوران می شوند در صورتی که وقفه ای در تحصیل آن ها پیش نیامده باشد حدود رنج سنی 27-35 سال دارند و عموما تا آن زمان هیچ گونه منبع درآمدی نداشته اند چرا که نه فرصتی بوده و نه مدرکی جهت اجازه به کار. با وجود اینکه این دوران بعنوان دوران آموزشی تلقی می شود ولی به دستیار بیشتر بعنوان نیروی کار نگاه می شود. این که بخش عمده ای از آموزش ما با کار کردن میسر می شود بر کسی پوشیده نیست و این خاصیت علم طب است که علم و تجربه در کنار هم و بر بالین بیمار معنا پیدا می کند اما متاسفانه دوگانگی های رفتاری موجود در سیستم باعث سرخوردگی دستیاران شده است.

باید در نظر داشت که دوره ی دستیاری پزشکی با سایر رشته ها متفاوت است. این دوران مانند دوره PHD نیست.
در همه کشور ها، دوره رزیدنتی به عنوان دوره صرفا دانشجویی تلقی نمی شود و افراد از حقوق و مزایای کاری برخوردارند و آموزش بهتری دریافت می کنند.

این در حالیست که در ایران دستیاران با وجود اینکه به صورت تمام وقت در بیمارستان حضور دارند و تمام خلاهای سیستم درمان را پوشش می دهند و نه فرصت زیادی برای مطالعه دارند و نه آموزش زیادی از سمت اساتید دریافت می کنند بعنوان دانشجو به آن ها نگاه می شود و فقط کمک هزینه دانشجویی می گیرند که به ازای این آموزش به اصطلاح رایگان تعهدات سنگینی هم متحمل می شوند. این دوران به عنوان سابقه کار حساب نمی شود ولی در مواردی که بحث بر سر مسئولیت است و خسارتی به مریض وارد می شود مجبور به پرداخت دیه و خسارت و بار قانونی هستند.

این دوگانگی های رفتاری باید کمی شفاف تر شود. اگر دستیاران قشر آموزش گیرنده هستند پس علت این حجم از کار بدون هیچ گونه تعطیلاتی که در رشته هایی به حدود 500تا 600 ساعت در ماه با کشیک های سنگین و مسوولیت و نبود خواب و استراحت که برای افراد عادی غیر قابل تصور است چیست؟ بعضا سال های اول رزیدنتی از شدت کار زیاد گروهی از رشته ها فقط درصدد یافتن فرصتی جهت نظافت شخصی هستند.

اگر هم نیروی کار محسوب می شویم پس چرا مشمول قانون کارنمی شویم. در همه کشور ها چه در کشور های سوسیالیستی و چه امپریالیستی پزشکان جزو اقشار پر درآمد محسوب می شوند.

دوران رزیدنتی در کشور های اروپایی و آمریکایی حقوق دریافتی کفاف یک زندگی قابل قبول را می دهد تا جایی که افراد جهت آموزش گرفتن بیشتر و نبود شکاف زیاد بین در آمد در دوران تخصص و متخصص شدن فشار و عجله ای برای اتمام زودتر این دوران ندارند و ساعات کاری هم حساب شده و منطقی است و دستیاران اجازه حضوربیش از 12ساعت در بیمارستان را ندارند چرا که منطقا خستگی و فشار بیش از حد و نبود خواب و تغذیه نامناسب سلامت فیزیک و روان را تحت تاثیر قرار می دهد و خطای افراد را هم بیشتر می کند.

در سیستم درمانی ایران اجازه کار نه در دوران دستیاری خارج از کشیک های موظفی ، نه در دوران طرح و نه حتی سال ها بعد از هیئت علمی شدن تا مقطع دانشیاری به پزشکان داده نمی شود و حقوق و کارانه ها هم زیر خط فقر است.

مساله دیگر نبود شایسته سالاری و توزیع ناعادلانه امکانات آموزشی است. با وجود اینکه آزمون هایی جهت غربالگری افراد وجود دارد، سهمیه های متعدد و دور زدن قوانین بعلت قدرت بیشتر برخی افراد باعث دلسرد شدن نخبگان کشور شده که البته این مساله در همه ی نهاد ها دیده می شود ولی در سیستمی که با جان انسان ها سر و کار دارد اهمیت این موضوع دوچندان است. سیاستگذاری هایی که طی سال های اخیر بوده باعث شده که دستیاران رغبت کمتری برای شرکت در رشته های سنگین و ماژور داشته باشند و جهت گیری بیشتر به سمت رشته های لوکس و کم کارتر شده.

به نظر می رسد جهت بهبود و ارتقا سطح علمی پزشکان و دستیاران می بایست اهتمام بیشتری برای آموزش گماشته شود و اتند آموزشی و متخصصان درمانی در بیمارستان بطور مجزا موجود باشد تا اساتید فرصت بیشتری برای تربیت و بالابردن سطح علمی آموزش گیرندگان داشته باشند و تمام انرژی آن ها صرف ارائه خدمات درمانی نشود. استفاده بیشتر از نیروی جوان و به روزتر و حمایت از آن ها باعث پویایی بیشتر و بهبود کارایی سیستم سلامت خواهد شد.

مشکلات معیشتی دستیاران جدی گرفته شود. این مشکل به خصوص برای کسانیکه در شهرهای دیگری مجبور به ادامه تحصیل هستند پر رنگ تر است. البته این مساله در دوران عمومی نیز وجود داشت و خوابگاه های دانشجویی شرایط و امکانات کمی برای دانشجویان فراهم می کردند و هماهنگی بین دانشگاه و خوابگاه بسیار ضعیف بود که البته موضوع مربوط به بحث نیست.

تلاش برای بهبود کیفیت زندگی و دادن مرخصی به دستیاران از میزان استهلاک و فرسایش شغلی می کاهد و فرصتی برای بازتوانی و کاهش خطاهای احتمالی به آن ها خواهد داد.طبق ماده 38 دستیاران می توانند هرماه 2 و نیم روز و هرسال تحصیلی جمعا به مدت یک ماه از مرخصی استحقاقی استفاده کنند ولی عملا چنین چیزی دیده نمی شود.

طرح نیروی انسانی اجباری و تعهدات سنگین مالی و حقوقی که برای دوره دستیاری گذاشته شده تخفیف داده شود و یا لااقل مزایا و امکاناتی گذاشته شود تا به افراد در یکسری از موارد حق انتخاب داده شود. طبق ماده 21 آیین نامه دستیاری تعیین محل خدمت دستیاران پس از فارغ التحصیلی به عهده وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی می باشد و پزشکان بعد ازاین مدت حتی با وجود داشتن امتیازاتی از جمله رتبه برتر بورد تخصصی و امتیازات تحصیلی دیگر هیچ گونه اختیاری برای انتخاب محل زندگی و خدمت خود ندارند.

انصراف از دوره دستیاری به هر دلیلی که حتی مرگ دستیار باشد معادل پرداخت هزینه 2تا3 برابر دریافتی تا آن زمان بوده و در صورت عدم پرداخت مشکلات قانونی برای ضامن ها بوجود می آید که ناعالانه به نظر میرسد. حسب بخشنامه شماره ۱۰۷/۲۰۹۶/د مورخ ۹۸/۰۴/۲۶ معاونت حقوقی و امور مجلس وزارت بهداشت شرایط ضامنین بدین شرح می باشد:

تودیع سند تعهد محضری مطابق فرمت ابلاغی به ضمانت دو نفر کارمند رسمی یا پیمانی شاغل در دستگاه های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری و کارکنان قرارداد کار معین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی .
حسب مفاد ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی و براساس بخش نامه شماره ۲۹۱۳/۱۰۷/د مورخ ۱۹/۷/۹۵ تضمین تعهد توسط افراد بازنشسته به هیج وجه میسر نمی باشد و این در حالیست که اکثر دستیاران برای پیدا کردن ضامن غیر بازنشسته و با شرایط ذکر شده با مشکلات و چالش های زیادی مواجهند.

مساله دیگر ساعات کاری رزیدنت هاست.برای میزان کار رزیدنت سقفی تعیین نشده. بنا بر ماده 35 آیین نامه دستیاری، تحصیل در دوره دستیاری به طور تمام وقت بوده؛ حداقل ساعت کار: روز های شنبه الی چهارشنبه از ساعت 7:30 لغایت 16:30 و پنج شنبه ها از ساعت 7:30 لغایت 12:30. این در حالیست که در بسیاری از رشته ها مخصوصا جراحی دار ساعات کاری از این میزان هم فراتر رفته که البته بخشی از آن هم به علت ماهیت رشته است.

در مورد کشیک ها هم سال اول 12، سال دوم 10 کشیک در ماه، سال سوم 8 و سال چهار و پنج 6 کشیک در ماه است. نکته قابل توجه این است که در ادامه گفته شده:«تنظیم برنامه و افزایش کشیک موظف طبق ضوابط به عهده مدیر گروه است» که در این زمینه هیچ مانعی وجود ندارد.

در آخر باید اشاره کرد که پزشکی صرفا یک شغل و منبعی برای کسب درآمد نیست و کسانی که با دید باز به این حرفه پا گذاشتند به این مسایل واقف اند. داشتن نگاه انسان دوستانه و روحیه خدمت رسانی از مواجب ضروری آن است و همه ی ما به قصد تقلیل رنج آدمیان در ازای رنج خود و بهبود سلامت جامعه پا به این حرفه گذاشتیم. و این حرفه مقدس عشق و ازخود گذشتگی و بردباری زیاد می طلبد.


با وجود همه ی این ها با نگاه فردی به قشر پزشک به حکم یک انسان به دور از انتظار بیشتر برای تاب آوری و تحمل رنج ها باید توجه کرد که روند فرسایشی شغل های خدماتی، مسئولیت سنگین و حساسیت این رشته، استرس کاری و تنش های بین پرسنل درمانی، ساعات کاری زیاد، نبود تفریح، ساعات کاری زیاد و ... می تواند هر کسی را از پا در بیاورد و فقدان سلامت جسمی و روانی فردی آن هم موجب اخلال در خدمت رسانی و آسیب به جامعه و مردم می شود. باید اضافه کرد که در دوران پاندمی کرونا استرس های مربوط به ابتلا به بیماری و یا واگیری به خانواده هاشان به علت مواجهه بیشتر و شرایط سخت کاری و دیدن مرگ و رنج سایر افراد مزید بر این علل شده و آن ها را در خطر بیشتری برای اختلالات سلامت روان و فیزیکی قرار می دهد.

نکته دیگر اینکه بسیاری درآمد پزشکان را با سایر رشته ها مقایسه می کنند این در حالی است که مشکلات قانونی و دیه به دلیل خطای پزشکی را باید در نظر گرفت. علت اینکه پزشکی در کل دنیا درآمدش از سایر رشته ها بالاتر است به دلیل این است مسوولیت سنگین آنها بیشتر است. بسیاری از پزشکان به سمت رشته های لوکس و کم دردسرتر برای تخصص می روند و این قضیه در آینده مشکل ساز خواهد شد. به عنوان مثال الان چندین سال است که کسی به سراغ فوق تخصص قلب و اطفال نمی رود و ظرفیت این رشته پر نمی شود و احتمالا در آینده مجبور خواهیم بود که متخصصین این رشته ها را از خارج از کشور تامین کنیم.
امیدوارم که با بازگو کردن گوشه کوچکی ازین مشکلات قدمی برای اصلاح و بهبود وضعیت برداشته باشم