وجه سلبی بهاری شدن

شفاآنلاین>سلامت> این یادداشت٬ بهاریه‌ای است که به خوانندگان فهیم تقدیم می‌شود. «بهار» واژه‌ای فارسی است و به نوعی مترادف تغییر است. اما نه هر تغییری٬ بلکه تحولی است که بطور سیستماتیک ٬ شمول و عمیق به سوی رشد و بهبودی صورت می‌پذیرد.

برای همگام و همراه شدن با بهار٬ باید ملزومات را فراهم کرد و این٬ جمله کانونی این نوشتار تلقی می‌شود. در طبیعت نیز٬ اگر پوشش گیاهی و درختان نباشند٬ بهاری دیده نمی‌شود. به عبارت روشنتر٬ با آمدن بهار در یک کویر خشک٬ چیزی نیست که جوانه زند٬ شکوفه دهد و بعد چندی٬ فاخرانه به بار بنشیند (هرچند هوا دلپذیر باشد و آسمان؛ دیدنی).
در خصوص مغالطات٬ گفتنی بسیار است و در حوصله این نوشتار نیست. همین قدر می‌توان گفت که صدها نوع مغالطه با زندگی شخصی و حرفه‌ای و شغلی انسان‌ها به گونه‌ای عجین شده‌اند که تنها یک نهضت جهانی خالصانه برای رفع و رجوع برخی از آن‌ها٬ شاید٬ بتواند کاری از پیش برد.
در کنار موارد بالا٬ سوگیری‌های شناختی باعث می‌شوند که گفتار غالب رسمی و غیررسمی و به عنوان تالی اجتناب ناپذیر آن: ”سرنوشت جامعه” به سمتی اریب و گوژ پیش روند. از جمله این سوگیری‌ها:
۱- اعتماد به نفس بیش از حد (Overconfidence Bias) که باعث می‌شود به نظرات دیگران٬ اعتراض‌های به حق و انتقادهای سازنده بی‌توجهی شود.
۲- خطای تایید خود (Confirmatio- Bias) موجب می‌شود که زیرمجموعه‌های مربوطه؛ خصوصا وقتی بله قربان گوها قدرت یابند؛ خود را دارای مصونیت آهنین ببینند.
۳- تمرکز بر آخرین اطلاعات (Recency Bias) که وزن اطلاعات مهم دیگر و سابقه‌های تاثیرگذار را کم می‌کند و اشتباهات بزرگ تکرار می‌شوند.
۴- اثر لنگر انداختن (Anchoring) یا خطای تکیه گاه ذهنی٬ که با رسیدن اولین داده‌ها و اولین اطلاعات هرچند گمراه‌کننده و ناخالص٬ بنای قضاوت بر آن گذاشته می‌شود.
۵- خطای تمرکز بر اطلاعات در دسترس (Availability Bias) که میزان صحت و سقم آن معلوم نیست.
۶- ناهماهنگی شناختی (Cognitive Dissonance) که تعلقات متضاد و اقدامات متعارض٬ اولین نتایج آن محسوب می‌شوند.
۷- تفکر کلیشه ای٬ قالبی یا استریوتایپ (Stereotype) که با ارزش‌گذاری کاذب و پیشداوری بدون شناخت کافی می‌شوند و هرکس اندکی متفاوت باشد٬ محکوم است.
باری٬ تحریف‌ها نیز٬ در زمره سوگیری‌های شناختی طبقه‌بندی می‌شوند. از جمله تحریفات فکری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۸ تحریف تفکر همه یا هیچ (Al- or nothing) که سیاه و سفید دیدن پدیده‌ها و رویدادهاست.
۹- تعمیم دادن بی‌مبنا (Over-generalization) که آنچه مصداق یک تعریف نباشد٬ در محدوده آن تعریف انگاشته شود.
۱۰- تحریف بایدها (Should Statements) که در آن به جای ملاک قراردادن واقعیت‌ها و حقایق٬ بر اساس آنچه باید باشد
(و نیست) تفسیر و تحلیل‌های بی‌ثمر انجام می‌گیرند.
۱۱- تحریف ذهن خوانی (Mindreading) که بدون دلیل و شاهد و قرینه ادعا شود که از هرآنچه در ذهن دیگری یا دیگران می‌گذرد آگاهی وجود دارد و علت اقدامات افراد پیشداورانه
جعل شود.
۱۲- خطای هاله‌ای (Halo Effect) به این معنا که تنها بر یک خصوصیت٬ تمرکز شود و آن٬ دلیل قضاوت واقع شود.
۱۳- شخصی کردن موضوعات (Personalization) که به جای تمرکز بر «موضوع» به «موضع گرفتن» متعصبانه و جزمی گرایانه منجر می‌شود.
۱۴- پریدن به نتیجه (Jumping to Conclusions) که طی آن٬ بدون طی کردن روال تحلیل صحیح و جامع٬ به نتیجه‌گیری
پرداخته شود.
۱۵- جبر محیطی (Environmenta- Determinism) که مبحثی بسیار حساس است و طیف گسترده‌ای از تعاریف را در بر می‌گیرد. تحریف‌کنندگان اینچنینی٬ انسان را فاقد اختیار و متاثر از عوامل متعدد محیطی و مقتضیاتی می‌دانند. به این گونه٬ تبعیت صرف از جبر زمان٬ جغرافیا٬ ارزش‌های حاکم هر اقلیم و دیگر فاکتورهای موثر بر تصمیمات و سبک زندگی اجتناب ناپذیر است.
کوتاه سخن آنکه٬ خیلی زود و با نهضتی فراگیر برای بهاری شدن دل‌ها و به تبع آن بهاری شدن جامعه٬ این دو گوهر ارزشمند یعنی‌عدم مغالطه وعدم سوگیری باید بر تارک تفکر فردی و جمعی نصب شوند و بدرخشند. با درخشش این دو جواهر تابناک می‌توان امیدوار بود که تاریکی و ظلمات جهل و ستم (چه به خویشتن و چه به اجتماع) و ناکارآمدی‌های ناشی از اینگونه «بی‌دقتی‌ها»
زدوده شوند.
سرانجام٬ همه ما سوگوار تک تک هموطنان کوچیده‌مان هستیم و به روح بلند مسافران عزیزمان تقدیم احترام و تعظیم داریم. با آٰرزوی دل‌های بهاری٬ از خداوند بزرگ استعداد رشد و سعادت و نجات را می‌طلبیم و امیدوارانه با یک دوبیتی از حجّهالحق استاد حکیم خیام نیشابوری٬ به استقبال سالی «به از» سال‌های پیش می‌رویم. سالی که آن را خود خواهیم ساخت:
بر چهره‌ی گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل‌افروز خوش است
از دی که گذشت هرچه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است/ دکتر نوید هاشمی طبا/ روزنامه آفتاب یزد