مدیریت کرونا باید فراتر از دیدگاه پزشکی باشد

شفاآنلاین>سلامت> تعریف نظام سلامت از دوره مدرن براساس ابتلای افراد به بیماری تعریف شده است؛ یعنی می‌گفتند ناخوشی و بیماری عاملی بیرونی دارد که بدن را درگیر می‌کند. در واقع این تعریف از بیماری براساس مدل «زیست پزشکی» است که از قرن هجدهم رایج بوده است. اما با پیشرفت تحقیقات پزشکی، سازمان بهداشت جهانی، به تعریف جدیدی رسید که براین اساس آن عامل بیماری فقط امری بیرونی مانند میکروب نیست که بتوان تنها از طریق آزمایش‌های بالینی متوجه آن شد؛ به همین دلیل هم درمان فقط درمان بالینی نیست.

به گزارش شفاآنلاین: علی‌اصغر سعیدی، جامعه‌شناس و مدیر گروه برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران می‌گوید که بیماری با عوامل زیادی مانند آب و هوا، سبک زندگی، نوع مسکن، وضعیت اجتماعی، اقتصادی، بیکاری و... هم در ارتباط است. بنابراین توجه به معیارها و عوامل اقتصادی و اجتماعی هم عامل مهمی در بهبود بیماری‌ها به‌حساب می‌آید. بیمارستان تنها جایی نیست که می‌تواند بیمار را درمان کند.

سعیدی معتقد است که فقط مداخله پزشکی در درمان بیماری اهمیت ندارد بلکه پیشگیری از بیماری و نوع زندگی افراد و نظارت اجتماع بر آن هم عامل بسیار مهمی است که اغلب مورد غفلت واقع می‌شود؛ در واقع معالجه پزشکی تنها روش درمانی به‌حساب نمی‌آید بلکه مراقبت هم موضوع مهم دیگری است که باید به آن توجه شود. به این ترتیب می‌توان گفت که تشکیل خانه‌ها و سازمان‌های مراقبتی نقش مهم‌تری از بیمارستان‌ها خواهند داشت. ضمن اینکه توجه به پیشگیری در جامعه مختص همه افراد است که هر کدام نیز با توجه به عوامل مختلف به میزان خاصی توجه نیاز دارند. او می‌گوید: «متأسفانه در کشور ما هنوز نقش بالینی درمانی یعنی درمان پزشکی بسیار پررنگ است. حتی حل بسیاری از مشکلات اجتماعی مانند اعتیاد نیز کاملا پزشکی و متمرکز بر درمان است، درحالی‌که توجه به نقش جامعه، علت‌یابی و ریشه‌های بروز بیماری یا ناهنجاری‌ها بسیار مهم‌تر است».

کرونا و تقویت مدل زیست‌پزشکی
دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، کرونا را پدیده‌ای می‌داند که ما را به عقب رانده است؛ یعنی دوباره به نوعی ما را متمرکز بر همان مدل زیست پزشکی و مبارزه با عامل بیرونی ابتلا به بیماری کرده است؛ «هم‌اکنون همه توجه‌ها به سمت زدن ماسک، رعایت فاصله اجتماعی و مبارزه با بیماری معطوف شده به همین‌خاطر توجه به سبک زندگی، عوامل اقتصادی، اجتماعی و... هم که تأثیر زیادی بر نظام سلامت دارند بسیار کمتر شده است. کرونا نقش مدل زیست پزشکی را پررنگ‌تر کرده است. علاوه بر این، محدودیت فاصله افراد از همدیگر یعنی «تعامل» که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های سلامت انسانی است نیز کم‌کم محو می‌شود. بنابراین جامعه با چالش‌های اجتماعی وسیع‌تری روبه‌رو خواهد شد که هم‌اکنون هم اثرات منفی آن را در جوامع مختلف شاهد هستیم».

 گفتمان سیاستگذاری اجتماعی
طبق نظر علی اصغر سعیدی در جامعه ما به گفتمان سیاستگذاری اجتماعی توجه زیادی نمی‌شود. به همین دلیل این خطر و نگرانی وجود دارد که بعد از کرونا چالش‌های جدی در ارتباط با روابط اجتماعی ایجاد شود و مشخص نیست چه تغییراتی به‌وجود آید. مدیر رفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران عقیده دارد  که حفظ تعادل بین درمان و پیشگیری، موضوع بسیار مهمی است که در دوران کرونا هم باید بر آن متمرکز شد. در دوران کرونا نقش پزشکان پررنگ‌تر شده است؛ به اندازه‌ای که مدیریت و مهار این بیماری را هم به پزشکان مربوط می‌کنند، درحالی‌که اگر به سیاست‌های نظام‌های درمانی در کشورهای دیگر توجه داشته باشیم می‌بینیم عامل تعیین‌کننده و تشخیص‌دهنده مراحل انتقال ویروس کرونا در دست پزشکان است اما اینکه چطور بتوانیم کاری کنیم که مثلا از مرحله پرخطر و به‌اصطلاح قرمز به مرحله زرد و کم‌خطر برسیم با حرفه پزشکی منافات دارد. سعیدی می‌گوید: «نقش مدیریت و توجه به سلسله مراتب در یک نظام بوروکراتیک به‌نحوی عقلانی، در مهار کرونا بسیار تأثیر‌گذار است و این موضوعی است که با توجه به آن می‌توانیم بگوییم در مهار کرونا چقدر موفق عمل کرده‌ایم. هماهنگی و تفکیک و تمایز بین مدیریت درمان کرونا و مدیریت کنترل و مهار آن موضوع بسیار مهمی است که حتما در آینده نظام سلامت جامعه تأثیر‌گذار خواهد بود».

 توجه به عوامل اجتماعی
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه باید در مدیریت کرونا و سیاستگذاری‌های آن از جامعه‌شناسان، روانشناسان و نهادهای اجتماعی و مدنی، فعالان اقتصادی و... هم کمک گرفته شود، می‌گوید: «باید در مدیریت کرونا به حوزه‌های مختلف علوم انسانی توجه داشته باشیم چون این موضوع می‌تواند تأثیر زیادی بر آهنگ ابتلا، درمان و کنترل بیماری و مدیریت بهتر شرایط داشته باشد. در ایران هم مانند بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، به رسمیت‌شناختن نقش عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شیوع بیماری کرونا کمک مهمی به مهار آن خواهد کرد. کاهش بیم و هراس اجتماعی از عوامل مهم در این میان به‌حساب می‌آید؛ این موارد نه در حیطه تخصص پزشکان کادر درمان کروناست و نه می‌توان از آنها انتظار داشت وقت خود را به چنین کارهایی اختصاص دهند بلکه سیاستگذاران باید با کمک‌گرفتن از متخصصان حوزه‌های دیگر برنامه‌ریزی دقیقی انجام دهند».

توجه به مدیریت شخصی افراد
این جامعه‌شناس عقیده دارد نباید نقش خود افراد را هم در میزان ابتلای آنها به بیماری‌های مختلف ازجمله کرونا نادیده گرفت. مثلا همانطور که امکان دارد شیوه غیراصولی زندگی افراد، ورزش‌نکردن، نداشتن تحرک لازم و تغذیه مناسب و استرس عامل مهمی در ابتلای افراد به کمر درد باشد، در مورد کرونا هم هر شخص می‌تواند با رعایت همه عوامل بهداشتی و پروتکل‌های مشخص‌شده در ابتلا به بیماری و کاهش خطر انتقال آن به دیگران نقش مهمی را بازی کند. اطلاع‌رسانی درست و اصولی و دادن‌آگاهی لازم به افراد هم وظیفه مهمی است که دولت‌ها با خلاقیت‌های گوناگون برای ترغیب شهروندان به این موضوع می‌توانند نقش زیادی در کنترل بیماری داشته باشند.

تغییر نظام سلامت در کرونا
سعیدی می‌گوید  که قبل از دوران کرونا، نظام سلامت در ایران متمرکز بر بیمارستان، پزشک و دارو بود. هم‌اکنون و با شیوع ویروس کرونا هم این مدل بیشتر تقویت شده؛ بنابراین نقش اجتماع و تأثیرات آن کمرنگ‌تر شده است؛ چیزی که در وخامت اوضاع تأثیر‌گذار است؛ «می‌توان پیش‌بینی کرد که بعد از کرونا هم با نظام سلامتی روبه‌رو خواهیم بود که تکیه بیشتر آن بر مدل بالینی سلامت است تا توجه به همه عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی. اما راهکار مهم این است که این موضوع در حوزه عمومی مطرح شود که آیا بین حرفه پزشکی و مدیریت پزشکی تمایز وجود دارد یا نه؟ همچنین باید برنقش همه علوم به‌ویژه علوم اجتماعی توجه لازم به‌وجود بیاید و از کنشگران اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای حل مسائل کمک گرفته شود.» روزنامه همشهری